ΙΣΤΟΡΙΑ-ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ

  
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:

   1 ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΛΕΟΝΤΑΡΙΟΥ        ΣΠΗΛΙΌΠΟΥΛΟΣ  ΛΑΜΠΡΟΣ

   2  ΚΑΣΤΡΟ  ΛΕΟΝΤΑΡΙΟΥ

   3 ΙΣΤΟΡΙΑ  ΛΕΟΝΤΑΡΙΟΥ    ΚΑΤΡΙΒΑΝΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ





          1   ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΛΕΟΝΤΑΡΙΟΥ 

                     ΑΠΟ ΤΟΝ ΛΑΜΠΡΟ ΣΠΗΛΙΟΠΟΥΛΟ  

Η ονομασία του χωριού κατα μια εκδοχή προέρχεται από την Βυζαντινή οικογένεια των Λεονταριτών. Στα πολύ παλία χρόνια αναφερόταν και ως "Λέων". Πάντως κατα τον 13ο αιώνα μ.Χ. στάθηκε σημαντικό κέντρο αντιστάσεως κατά των Φράγκων και τον επόμενο 14ο αιώνα εναντίον των Τούρκων , που καταστρέψανε τα τείχη.

Το επιβλητικό μεσαιωνικό φρούριο, του οποίου σώζονται υπολείματα των τειχών του , οι παλαιοί Βυζαντινοί ναοί και ιδιαίτερα ο ναός των Αγίων Αποστόλων που χτίστηκε γύρω στο 14ο αιώνα μαρτυρούν το μεγαλείο του χωριού αυτού.

Μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως , που ξανακατέβηκαν οι Τούρκοι , συνάντησαν πεισματική άμυνα το 1460 στο Λεοντάρι , όπου τα τείχη είχαν ξαναχτιστεί.

Επειδή όμως οι Λεονταρίτες είδαν ότι δε θα μπορούσαν να αντέξουν περισσότερο , μπροστά στο πλήθος των εχθρών, καταφύγανε στο γειτονικό Γαρδίκι. Αλλά και εκεί οι Τούρκοι τους καταδιώξανε , τους πιάσανε , και τους κατασφάξανε. Το 1715 , αφού οι Τουρκοί διώξανε τους Βενετσάνους από τον Μορία , το Λεοντάρι , έδρα σπαχή, άρχισε να αποχτάει πληθυσμό , κίνηση και σημασία. Έγινε για λίγους μήνες πρωτεύουσα της Πελοποννήσου.

Η γεωγραφική του θέση στο κέντρο της Πελοποννήσου κα το κάστρο του βοηθούσαν στην αναπτυξή του. Τον 16ο και 17ο αιώνα ήταν επισκοπή και μετά έγινε Μητρόπολη με τίτλο: "Μητρόπολη Χριστιανουπόλεως" με έδρα εδώ το Λεοντάρι. Το 1749 η Μητρόπολη αυτή ενώθηκε με την Μητρόπολη της Τριπολιτσάς.

Για ένα διάστημα κατά το 1785-1786 είχε την έδρα του στο Λεοντάρι και ο Τούρκος Διοικητής του Μορία , ο Αχμάτ πασάς Σαλταμπάσης . που ζήτησε την άδεια από το Σουλτάνο να μετάφερει την έδρα του από το Ανάπλι στην Τριπολιτσά , για να είναι στο κέντρο της Πελοποννήσου. Ο Σουλτάνος του έδωσε την άδεια και ο Αχμέτ , μέχρις ότου ολοκληρωθεί το τείχος της Τριπολιτσάς έμενε στο Λεοντάρι. Εδώ στο Λεοντάρι και στη γύρω περιοχή , που βρίσκεται στα βόρεια πρόβουνα του Ταϋγέτου , έδρασαν ονομαστοί κλέφτες κατά την Τουρκοκρατία. Ο Ζαχαρίας , ο Μπαρμπιτσκώτης , ο Σταματέλος Τουρκολέκας , ο Αναγνωσταράς , ο Νικηταράς , ο Κεφάλας και ιδιαίτερα ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης που εγκαταστάθηκε στο χωρίο του Λεονταριού, Άκοβο, και μετά πήρε γυναίκα του την Αικατερίνη Καρούτσου. Ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης αναφέρει στη διηγησή του ότι έκανε σε δύο περιόδους και αρματολός τους Λεονταρίου.

Κατά την ντόπια στοματική παράδοση , μετά την καταστολή του κινήματος του Ορλώφ , αλλά και αργότερα , οι Τούρκοι εσούβλιζαν τους Χριστιανούς σε μια τοποθεσία του Λεονταρίου που ονομάστηκε για αυτό Παλουκόραχη.

Οι Τούρκοι του Λεονταρίου , λίγες μέρες πριν από το σηκωμό των Ελλήνων, το 1821 , τραβήχτηκαν για ασφάλεια στην Τρίπολη. Κατά τις 25 Μαρτίου , όμως του 21 , καμιά ογδονταριά καβαλλαραίοι Τούρκοι Λεονταρίτες ξαναγύρισαν στο Λεοντάρι για να προστατέψουν τα σπίτια τους. Τότε ο Νικηταράς , στρατολόγησε από το Λεοντάρι και τα γύρω χωρία , μαζί με τον Αναγνωσταρά , Κεφάλα και Παπαφλέσα , πολλούς κατοίκους που πήρανε μέρος στις πρώτες σημαντικές μάχες εναντίον των Τούρκων.

Το Λεοντάρι τότε , ήταν πρωτεύουσα ομώνυμης επαρχίας , που περιλάμβανε πολλά χωρία της σημερινής επαρχίας Μεγαλοπόλεως αλλά και τα χωρία της Μεσσηνίας , επειδή ήταν κέντρο διοικητικό της μαχόμενης πατρίδας και πέρασμα των πολεμιστών που πήγαιναν ή γύριζαν από την Μεσσηνία στην Αρκαδία. Τον περισσότερο καιρό τα πρώτα χρόνια του αγώνα οι αγωνιστές του Λεονταρίου και της επαρχίας του , ακολοθούσαν τον Αναγνωσταρά , τον Παναγιώτη Κεφάλα και τους Φλεσσέους. Η λαμπρή όμως δράση του πολεμιστή Νικηταρά , εκτιμήθηκε τόσο από τους συνοπίτες του , όσο κια από τους Λεονταρίτες και τα γύρω χωρία που με αναφορά τους τον Αύγουστο του 1824 ζήτησαν από την κυβέρνηση Κουντουριώτη να διορίσει αρχηγό της επαρχίας Λεονταρίου τον Τουρκοφάγο. Περίτρανα φαίνεταο εδώ το πάθος της αγωνιστηκότητας των Λεονταριτών για τη λεφτεριά. Στην αναφορά έγραφαν:

"Υπερτάτη Διοίκησις"

Έχοντας ανοικτόν τον υπέρ ανεξαρτησίας πόλεμον , χρεωστούμεν να κινώμεν κατά του εχθρού και ημείς ως Έλληνες όπου διοριζόμεθα υπο την υπέρτατην Διοίκησην. -Χρίζοντες δε και τοιούτου αρχηγού προς τον οποίον να έχωμεν γενικώς πίστιν οι εκστρατεύοντες , και βλέποντας τοιούτον προς ημάς τον σεβαστόν μας πατριώτη στρατηγόν Νικήταν Σταματελόπουλον , παρακαλούμεν την υπέρτατην Διοίκησηννα γνωρίζει αυτόν αρχηγόν ημών καθ'όλας τας εκστρατείας και να δοθεί προς αυτόν έγγραφον επικυρωτικόν της ομοφώνου ημών εκλογής , η οποία δικαία ούσα δια τας μεγάλας στρατιωτικάς αρετάς του πείφημου τούτου στρατηγού , ελπίζομεν να αποδειχθεί πραγματικός χρήσιμος προς την Πατρίδα. - Όθεν και είμεθα έτοιμοι να εκστρατεύσωμεν υπό την οδηδίαν του ιδίου αυτού αρχηγού μας , δι' όπου η σεβαστή Διοίκησης ήθελε μας διατάξει.

Με βαθύτατον σεβασμόν

Εκ της επαρχίας Λεονταρίου

τη 23 Αυγούστου 1824

Παρόμοια επιστολή έστειλε προς τους Δημογέροντες και ο Κολοκοτρώνης που διόριζε πληρεξούσιο αντιπρόσωπο το Νικηταρά. Η υπέρτατη όμως διοίκηση δε διόρισε καπετάνιο τον Νικηταρά στους Λεονταρίτες. Αν όμως αυτό δεν έγινε , η αναφορά απόδειξε εκτός από την αδιαφιλονίκητη αξία , το κύρος και την πατριωτική ακτινοβολία του υπέροχου τουρκοφάγου και των κατοίκων του Λεονταρίου το σθένος και τον πατριωτισμό. Άλλωστε και στις εκλογές για την ανάδειξη της Α'Εθνοσυνέλευσης , το Λεοντάρι και μεγάλο τμήμα γύρω από αυτό , αποτελούσαν δική τους εκλογική περιφέρεια η οποία έκλεξε τέσσερους πληρεξούσιους. Μαζί με αυτούς που εκλέχτηκαν ήταν και ο ήρωας της επαναστάσεως Νικηταράς.

Η επαρχία του Λεονταρίου εκτός από τους άλλους πολλούς πολεμιστές , έδωκε στον αγώνα τον Παπαφλέσσα και τον Αναγνωσταρά από τη γειτονική Πολιανή , τον Παναγιώτη Κεφάλα από το Δυρράχι και τον περίφημο Νικηταρά , τον Τουρκοφάγο , που γεννήθηκε μεν στην Αναστάσοβα , μα η καταγωγή του ήταν από το Τουρκολέκα.

Επίσης στο Λεοντάρι γεννήθηκε και ο Άγιος Γεράσιμος ο νέος , τον 17ο αιώνα , που είναι προστάτης του. Το επισκέφτηκαν κατά καιρούς ο Όθωνας στις 9 Σεπτεμβρίου 1833 , ο Καποδίστριας , ο Υψηλάντης και άλλοι.

Υπάχρει στο παλάτι των Δόγηδων της Βενετίας χαρτογραφημένη η Πελοπόννησος απο Ενετό περιγητή και στο κέντρο του Μοριά με λατινικά είναι γραμμένο το Λεοντάρι.

Σήμερα το Λεοντάρι είναι ομώνυμη κοινότητα και έχει 500 κατοίκους. Έχει γυμνάσιο , δημοτικό , νηπιαγωγείο . αγρονομείο , ταχυδρομείο , περιφερειακό ιατρίο , σταθμό αστυνομίας και υποκατάστημα Ο.Τ.Ε. Περιλαμβάνει και τα χωρία : Γαβριά , Κοτσιρίδι , Καλύβια , Καμαρίτσα.

Αξιολογώντας τα ανωτέρω , επάξια τοποθετούμε στην πρώτη θέση των ιστορικών χωριών της πατρίδας μας και παράλληλα βρίσκει τη θέση του στα λόγια του ποιητή που : "Όποια γωνία Ελληνική με το βελόνι αν σκάψεις , αίμα Ελληνικό θα βρείς και ήρωες θα ξεθάψεις".

ΚΑΣΤΡΟ ΛΕΟΝΤΑΡΙΟΥ

Είναι κάστρο που διαδλεχθηκε τη Μεσαιωνική Βελιγοστή. Αναφέρεται στους χωρογραφικούς πίνακες του K.HORF από το 1463 και πέρα. Υπήρξε κέντρο εξορμήσεως και αντιστάσεως των Ελλήνων στους αγώνες τους εναντίον Φράγκων και Τούρκων.

ΧΩΡΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΠΙΝΑΞ 6Ος

K.HORF σελ.203

ΓΕΝΙΚΑ

Εμφανίζεται μετά το 1390, αλλά δεν αποκλείεται και να χτίστηκε από τους Φράγκους βαρώνους της Βελιγοστής. Το 1391 καταλήφθηκε από τον Τούρκο στρατηγό ΕΒΡΕΝΟς που ήρθε στο Μοριά καλεσμένος από τους Ναβαρέζους τυχοδιόκτες σαν συμμέτοχος τους, στη διαμάχη τους με το Δεσποτάτο του Μυστρά . Εκεί κοντά τότε νικήθηκε από τους Τουρκούς και ο Δεσπότης του Μυστρά Θεόδωρος Α' Παλαιολόγος.

Στα 1423 κοντά στο κάστρο αυτό (πιθανώς στο Μακρυπλάγι) , νικήθηκε ο στρατός του Τούρκου Τουραχάν Πασά και ο γιος του Αχμέτ , οδηγήθηκε αιχμάλωτος στο Δεσπότη του Μυστρά , τον Δημήτριο Παλαιολόγο. Είναι η τελευταία στρατιωτική νίκη του Δεσποτάτου κατα των Τούρκων.

Στα 1460 καταλήφθηκε άδειο από τον Μωάμεθ Β' εγκαταλειμμένο από τους κατοίκους του οι οποίοι είχαν καταφύγει στο Γαρδίκι , που ήταν ισχυρότερο κάστρο και στις σπηλιές των γύρω οασών.

Στα 1534 δόθηκε από τον Κάρολο στον Έλληνα Θεόδωρο Αγιαποστολίτη σαν αμοιβή για τις υπηρεσίες του στην κατάληψη της Κορώνης. Μάλιστα το Λεοντάρι δεν έγινε δικό του , γιατί οι Τούρκοι παρέμειναν κύριοι του. Ακόμα στη Τουρκοκρατία μέχρι τη νέα εποχή της δημιουργίας της Τριπολιτσάς , ήταν έδρα Τούρκου Πασά.

2  ΚΑΣΤΡΟ ΛΕΟΝΤΑΡΙΟΥ

To Λεοντάρι είναι κεφαλοχώρι της Αρκαδίας, 12 χιλιόμετρα νότια από τη Μεγαλόπολη. Σε χαρακτηριστικό ύψωμα βόρεια της πόλης υπάρχουν τα λιγοστά ερείπια ενός μεσαιωνικού κάστρου.

Το κάστρο Λεονταρίου υπήρξε Βυζαντινή καστροπολιτεία που ήκμασε κυρίως κατά τον 14ο αιώνα. Την εποχή εκείνη ήταν στρατιωτικό κέντρο των Παλαιολόγων και από τις πιο σημαντικές πόλεις του Δεσποτάτου του Μορέως.

Ιστορία

Το Λεοντάρι αρχικά δημιουργήθηκε από τους Φράγκους. Η ιστορία του ήταν στενά συνδεδεμένη με το γειτονικό Κάστρο της Βελιγοστής, δεδομένου ότι επί Φραγκοκρατίας το Λεοντάρι ανήκε σε μια από τις πιο ισχυρές από τις 12 βαρονίες του Πριγκιπάτου της Αχαΐας, τηΒαρονία της Βελιγοστής.

Οι Φράγκοι ήρθαν στην Πελοπόννησο το 1205 μετά την Άλωση της Πόλης κατά την Δ’ Σταυροφορία. Ηγέτης της μικρής δύναμης των ιπποτών ήταν οΓουλιέλμος Σταμπλίτης. Σύμφωνα με το Χρονικόν του Μορέως, η Βελιγοστή ήταν ένα από τα 12 κάστρα που έπρεπε να κυριεύσει ο Σταμπλίτης, αν ήθελε να γίνει κύριος της Πελοποννήσου.

Στη Βελιγοστή υπήρχε ισχυρό Βυζαντινό κάστρο που ήταν σε στρατηγικό σημείο ευρισκόμενο στο ορεινό σταυροδρόμι Αρκαδίας-Μεσσηνίας-Λακωνίας. Το κάστρο αυτό πρόβαλε σθεναρή αντίσταση στους Λατίνους και κατακτήθηκε σε μια δεύτερη φάση της φράγκικης κατάκτησης το 1209 (και όταν πλέον ηγέτης τους ήταν ο Γοδεφρείδος Βιλεαρδουίνος).

Σημειωτέον ότι σήμερα δεν είναι ακριβώς γνωστή η θέση της Βελιγοστής ούτε του κάστρου της. Και δεν είναι σίγουρο ότι ταυτίζεται με το σημερινό χωριό της Βελιγοστής (παλιά ονομασία «Σαμαράς»).

Για την προστασία της Βελιγοστής και του περάσματος από Λακωνία προς Αρκαδία, οι Φράγκοι έχτισαν και δεύτερο κάστρο στην περιοχή, αυτό του Λεονταρίου. Ο λόφος στον οποίο χτίστηκε μοιάζει με καθιστό λιοντάρι, εξ ου και το όνομα. Λεγόταν επίσης και «Κάστρο του Λέοντος».

Μετά την εγκατάσταση των Βυζαντινών στο Μυστρά το 1262 και μετά την επικράτηση των Ανζού (Ανδεγαυών) αντί των Βιλεαρδουίνων στo θρόνο του Πριγκιπάτου της Αχαΐας, η δύναμη των Φράγκων στην Πελοπόννησο άρχισε να κλονίζεται και άρχισαν να χάνουν εδάφη. Ακολούθησαν αρκετές δεκαετίες εχθροπραξιών με τους Έλληνες. Η περιοχή Βελιγοστής-Λεονταρίου ήταν στη μεθόριο μεταξύ Πριγκιπάτου και Δεσποτάτου του Μοριά και ήταν πολύ συχνά πεδίο συγκρούσεων μεταξύ των δύο κρατιδίων.

Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο και κάτω από συνθήκες που δεν είναι ακριβώς γνωστές, περί το 1300 το κάστρο της Βελιγοστής καταστράφηκε ολοσχερώς. (Η βαρονία συνέχισε να υφίσταται για πολύ καιρό ακόμα, αλλά με έδρα πλέον την Τροιζηνία!)

Μάλλον τότε ήταν που το Λεοντάρι πέρασε στη δικαιοδοσία του Δεσποτάτου του Μορέως. Η στρατηγική θέση του κάστρου, η παρουσία των Φράγκων λίγο πιο πάνω (σε Καρύταινα και Νικλί), σε συνδυασμό με την καταστροφή και απορρόφηση της ξακουστής Βελιγοστής, έδωσαν μεγάλη αξία στο Λεοντάρι που πέρασε σε μια εποχή ραγδαίας ανάπτυξης. Έτσι, μέσα στο 14ο αιώνα εξελίχθηκε γρήγορα σε μια από τις πιο σπουδαίες μεσαιωνικές καστροπολιτείες του Μοριά.

Το κάστρο παρέμεινε προπύργιο των Παλαιολόγων μέχρι τα μέσα του 15ου αιώνα. Ήδη όμως στα 1397 υπέστη μεγάλη καταστροφή κατά την κάθοδο του Τούρκου Εβρενόζ Πασά στην Πελοπόννησο. Ευτυχώς τότε οι Τούρκοι ενδιαφέρονταν μόνο για ληστρικές επιδρομές και δεν έμειναν για πολύ. Κάτι παρόμοιο συνέβη σε νέα τουρκική επιδρομή από τον Τουαρχάν Πασά το 1423.

Το τελειωτικό χτύπημα ήρθε το 1460 όταν ο Μωάμεθ Β’ ο Πορθητήςκατέβηκε στην Πελοπόννησο και κατέλυσε οριστικά το Δεσποτάτο του Μυστρά καταλαμβάνοντας όλα τα κάστρα το ένα μετά το άλλο. Μεταξύ αυτών και το Κάστρο Λεονταρίου το οποίο οι Τούρκοι κατέστρεψαν.

Οι κάτοικοι και οι υπερασπιστές του Λεονταρίου κατέφυγαν στο κάστρο του Γαρδικίου, στον Τουρκολιά, αλλά αυτό δεν τους έσωσε γιατί ο Μωάμεθ πήρε μετά από επίμονη πολιορκία και εκείνο το κάστρο και τους κατέσφαξε.

Έτσι σήμερα δεν σώζεται σχεδόν τίποτα από το σπουδαίο κάστρο του Λεονταρίου πέρα από κάποια θεμέλια τειχών και κτισμάτων.

Πηγή http://www.kastra.eu/castlegr.php?kastro=leontar

3  ΙΣΤΟΡΙΑ ΛΕΟΝΤΑΡΙΟΥ  ΚΑΤΡΙΒΑΝΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ

Η απόφαση να γράψω κάποτε, κατά τη δύναμη μου, την ιστορία του Λεονταρίου, γεννήθηκε από την εποχή της πρώτης εφηβείας. Πάντα μου άρεσε η Ιστορία. -Ετσι φέρνοντας γύρα τα καλντερίμια του χωριού, αναβαίνοντας στο κάστρο ή αγναντεύοντας από το δάσος της Λεντεκαδάς, έθρεφα την υπόσχεση και την ευχή να μου δοθεί ο καιρός και η δυνατότητα χρόνου και γνώσης για να αποτολμήσω την ιστόριση αυτού του μέρους, πούχε περισσότερο παρελθόν, μίζερο παρόν και αβέβαιο μέλλον.

Περνούσαν τα χρόνια, μαθητής, φοιτητής, ύστερα η κατοχή με τον έπος της. Πιο ύστερα τα δίσεχτα χρόνια των διώξεων και αργότερα η μόνιμη εγκατάσταση στην Αθήνα, ξεμάκρεναν την εκτέλεση της νεανικής υπόσχεσης. Ομως μεγάλωναν την επιθυμία για την πραγματοποίηση της. Δεν ήταν πια ο έφηβος που αποκοτούσε την ιστόριση. Ηταν ο ώριμος άντρας που ζητούσε να γράψει για το χωριό του κι αυτό για χιλίων ειδών συνειδητές και ασυνείδητες αιτίες:

Από ευγνωμοσύνη στον τόπο που γεννήθηκε. Γιατί του στάθηκε τόσο όμορφος. Εκεί μονάχα ξυπνούσα με τη μαγεία συγχισμένου ονείρου με πραγματικότητα. Αντικρύζοντας όλα στο φως, πεντακάθαρα, ατσιγκούνευτα, εκεί ένοιωθα τη χαρά της δημιουργίας. Εκεί έμαθα να μην ξεχωρίζω τα χρώματα παρά μόνον τα ζωντανά, τα χτυπητά, τα φωτεινά. Εκεί αγάπησα τον τόπο μου, την πατρίδα μου με τη στοργή και την αφοσίωση ενός φανατικού. Αλλη αιτία: Σαν μνημόσυνο στους γονείς μου. Στον πατέρα μου που δεν ξέρω ούτε το μέρος που τον πέταξε, η αγύριστη σδελφοκτόνα εποχή. Στις αγνές φιλίες, σε πεθαμένους φίλους. Στις πρώτες αγάπες... Σε κείνα που φιλοδοξούσαμε να γίνουμε και μείναν όνειρα. Σ'αυτά που γίναμε κατόπιν.

Πέρα όμως από τις συναισθηματικές αιτίες αυτής της αποκοτιάς, υπάρχουν και οι έλλογες αιτίες. Είναι το χρέος που έχουμε όλοι μας, όσο μπορούμε να βοηθήσουμε στη γνωριμία των χωριών μας μέσα απ'την ιστορία τους, και την αληθινή ιστορία μας δια μέσου της ιστορίας τους και ο κάθε δυνάμενος πολίτης του οφείλει να βοηθήση στην αποκάλυψη της. Η Ελλάδα πλεονεκτεί σε γενικότερη ιστορία. Μπορεί να πει κανείς ότι παθαίνει απ'την πολύ ιστορία, την ιστορία του γενικού, όχι του ειδικού. Στην ιστορία της αρχαιότητος ξέρουμε π.χ. και το κολοβό σκυλί του Αλκιβιάδη αλλά αγνοούμε ποιος ήταν ο πάππος μας. Αυτά τα σκοτεινά μα γόνιμα χρόνια που εδημιουργήτο το νεοελληνικό έθνος, τα χρόνια που η Πελοπόννησος έγινε Μοριάς, που η αρχαία Ελλάδα ήταν απόηχος και παρουσία μόνο στις σπασμένες κολόνες των ερειπίων της, η σε μπερδεμένους μύθους εβραϊκής και ελληνικής ιστορίας. Αυτή την άγνωστη και περιφρονημένη ιστορία της Τουρκοκρατίας έχουμε χρέος να τη γνωρίσουμε και να τη μάθουμε. Μετά τη απελευθέρωση της πατρίδας μας από τους Τούρκους, κάτω από την φοβερά επιζήμια ασθένεια της προγονοπληξίας, απότοκο του πολιτικού και κοινωνικού κλίματος που τελικά επικράτησε την εποχή εκείνη, οι Ελληνες περιφρόνησαν κάθε τι που αναφέρετο στο άμεσο παρελθόν, προσπάθησαν να εξαφανίσουν ότι τους υπενθύμιζε την εποχή της δουλείας. Έλειψε ο φιλογενής σεβασμός προς το άμεσο παρελθόν και τις παραδόσεις ενώ παρατράφηκε το απώτατο. Είναι φυσικό οι άνθρωποι και οι λαοί να κομπάζουν για τις μεγάλες ώρες των προγόνων τους. Μα οι Ρωμιοί το παρακάνουν. Εμίσήσαν τις μικρές τις "ντροπιασμένες" όπως τις ενόμιζαν, τις ασήμαντες, ώρες των αιώνων της μεσαιωνικής ιστορίας μας, με αποτέλεσμα να χαθεί πολύτιμο ιστορικό υλικό και να αγνοηθεί η αλήθεια μιας εποχής που θα μας προσγείωνε από το σύνδρομο ότι ο ελληνικός λαός είναι κάτι πιο σύνθετο, πιο πλούσιο, από τη σχηματοποιημένη συνείδηση · σύνθημα του "από τριών χιλιάδων -Ελληνα", των πανηγυρικών ψευδαισθήσεων και φανφαρονισμών. Κι έτσι προσγειωμένοι θα κερδίζαμε πολύ χρόνο στην ιστορική πορεία των λαών. Για κείνους πσυ κράτησαν αιώνες αιώνων την πάσα υποδούλωση, που γεννιώνταν Ραγιάδες και ξέραν ότι θα πέθαιναν ραγιάδες. Για τις αθάνατες μητέρες που κράτησαν τους νόμιμους γόνους μιας βασανισμένης ζωής και πολλές φορές το γόνο της βίας και της ακολασίας του κατακτητή, για να τους παραδώσουν Ρωμιούς και να συνεχισθεί η ιστορία και η παρουσία του λαού μας.

Σ'αυτές που βύζαξαν κόμπο τον κόμπο, πίκρα την πίκρα, αυτό που σήμερα λέγεται ελληνικός λαός,δεν βρέθηκαν πρόθυμοι πολλοί να τους ιστορίσουν ή αν τους ιστόρησαν τους παραμόρφωσαν.ωραιοποιώντας τους. Ευκαιριακά. Κάτι το χαρακτηριστικό: Ωθηση για τη μελέτη της μεσαιωνικής ιστορίας μας έδωσε η περίφημη προκαταλημενη και απορριπτόμενη σήμερα θεωρία του Fallmerayer, Γερμανού ιστορικού που υποστήριξε την εξαφάνιση του αρχαίου ελληνικού γένους από τους Σλάυβους.

Ελάχιστη συνεισφορά κατά της αδικίας που τους έγινε, ας είναι η προσπάθεια μου, και είναι ελπιδοφόρο ότι έχει ανοίξει μεγάλος δρόμος για τη μελέτη αυτή. Γιατί η ιστορία του Λεονταριοϋ είναι ακριβώς ιστορία της φραγκικής υποταγής, της βυζαντινής αναλαμπής, της τουρκικής και βενετσιάνικης κατάκτησης. Είναι δεμένη με το 1821. Είναι η ιστορία των σκοτεινών χρόνων της κυοφορίας του νεοελληνικού έθνους και του λαού όπως έγινε σήμερα. Γιατί η ουσία του χωριού αυτού δεν βρίσκεται ούτε στο παρόν και δυστυχώς ούτε και στο μέλλον του,εκτός και αν το διασώσει το εργοστάσιο της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη.

Η ουσία είναι κατασταλαγμένη στο παρελθόν που έχει αναλογικά μεγάλο ενδιαφέρον. Την βρίσκεις ακινητοποιημένη στα ελάχιστα διασωθέντα μνημεία. Ανεξάρτητα λοιπόν από το αν θα πετύχω ή όχι - και δέ κρύβω την ανησυχία μου γιατί ούτε ειδίκευση έχω και οι πηγές είναι ελάχιστες - πέρα από την υπόσχεση του εφήβου πέρα απ'τη ρομαντική διάθεση, στην εργασία μου αυτή^πάρχει και η προσταγή της ελπίδας ότι η διερεύνηση μια σκοτεινής και περιφρονημένης εποχής θα ωφελήσει.

Και τώρα κάτι για την αρχιτεκτονική και το υλικό της εργασίας μου: Οι ιστορικές πηγές ιδίως για τα χρόνια της πρώτης τουρκικής κατοχής (1460 - 1687) και της δεύτερης (1715 -1821) είναι ελάχιστες καθώς και τα υπάρχοντα ερείπια ή μνημεία. -Οπως διαπιστώνει ο μακαρίτης Βλαχογιάννης, ο ανεμοστρόβιλος Τουρκιάς και Αρβανιτιάς το 1770 - 1780 και το γενικό ξεσήκωμα των μορφωμένων Ελλήνων κατά του Μπραίμη ή φωτιά το 1825 -28 βοήθησαν στο γενικό σάρωμα των γραπτών μνημείων και θαύμα είναι να βρεθεί πια καμμιά χειρόγραφη άγνωστη πηγή. Μοιάζει σαν να προσπαθήσει κανείς την αναπαράσταση ενός ψηφιδωτού που έχει μόνον ελάχιστες σκόρπιες ψηφίδες. Την εργασία δυσκολεύει και το γεγονός ότι δεν υπάρχει τίποτε προηγούμενο. Μόνον αποσπασματικές εργασίες ειδικού περιεχομένου των σεβαστών καθηγητών Δ. Τσίριμπα και μια-δυό δικές μου, καθαρά ερασιτεχνικές. Πολύ με δυσκόλεψε ή συγκέντρωση της βιβλιογραφίας και σ'αυτό νομίζω πως πέτυχα σημαντικά γιατί για όποιον θέλει να μελετήσει το θέμα έχω συγκεντρώσει ήδη ενδιαφέρουσα βιβλιογραφία. Για τη διάταξη της ύλης προτίμησα την κατά περιόδους (Βυζάντιο - Τουρκοκρατία -Ενετοκρατία - Τουρκοκρατία) διαίρεση και την αποφυγή παραπομπών εκτός κειμένου με υποσημειώσεις για την αναφορά στη βιβλιογραφία κυρίως. -Οπου χρειάζεται η αναφορά την εντάσσω στο κείμενο. Η κάθε εποχή, εκτός από την περιγραφική της ιστόριση που σκόπιμα την οδηγώ σε μια πλατύτερη ιστόριση του Μοριά της εποχής εκείνης, προσπαθώ να περιέχει οικονομικά, πολιτιστικά και πνευματικά στοχεία. Σε ιδιαίτερο τμήμα πλουτισμένο με εικόνες και σκίτσα, αναφέρομαι στα σωζόμενα μνημεία τέχνης και πολιτισμού. Κάστρο, -Αγιοι Απόστολοι, -Αγιος Αθανάσιος, -Αγιος Νικόλαος (Κούμαρος) κ.λπ. Χρήσιμη πολύ θα ήταν η συγκέντρωση υλικού και η περιγραφή της καθημερινής ζωής, των επίπλων, των σκευών, του ρουχισμού, λαογραφικού υλικού, τοπικών ηθών και εθίμων, δημοτικών τραγουδιών, γνωμικών παραδόσεων καθώς και κτηματικών τοπονυμίων κλ.π. -Ισως σε μιαν άλλη μου ειδική προσπάθεια. Στα παλαιά κτημαικά τοπονύμια αποδίδω σημασία γιατί φωτίζουν τον ερευνητή.

Το βιβλίο κλείνει στα πρώτα χρόνια της εθνικής μας απελευθέρωσης (1833) μ' ένα πολυτάραχο και ενδιαφέρον γεγονός άγνωστο στους πολλούς, στενά συνδεδεμένο με το Λεοντάρι: Τη λεγόμενη επανάσταση των χωρικών ή του Γιαννάκη Γκρίτζαλη (1833).

Κρίνω το βιβλίο μου σαν προσπάθεια. Το περιορισμένο ενδιαφέρον του, η ιστορία ενός σημερινού χωριού περιορίζει βέβαια τη συγκίνηση σε ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, όμως με ξεφοβίζει και από την αντιμετώπιση μιας γενικότερης κριτικής στην εργασία μου Τελειώνω με τούτα: Προσπάθησα να βρω όσο μπορούσα περισσότερα στοιχεία. Δεν ξέρω αν το πέτυχα. -Οτι καλό θα βρει ο αναγνώστης ξεκινάει απ'τα ην αγάπη μου στο θέμα. Και ότι υπερβολικό έχει την ίδια πηγή. Είναι φυσικός ακόμη ο επηρρεασμός μας στην εκτίμηση του υλικού από τις τυχόν γενικότερες πεποιθήσεις μας για την εξέλιξη της ζωής και των κοινωνιών. Στάθηκα σε διαρκεί επιφυλακή ώστε να μην ενοχλήσω πολύ τον τυχόν αντιφρονούντα.

Και το τελευταίο: Γράφω για το Λεοντάρι. Αυτό ως γεωγραφική θέση είναι ο βασικός πρωταγωνιστής στην αφήγηση. -Όπου όμως αναφέρομαι στους ανθρώπους, πλαταίνουν οι πρωταγωνιστές σε ολόκληρη την περιοχή του "Καζά" Λεονταρίου και οι "Λεονταρίτες " είναι οι άνθρωποι ολάκαιρης της επαρχίας του, ιδία στη δράση του Μεγάλου 21

Λέρος 29 Απριλίου 1968

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Για γνωριμία με το θέμα, χρήσιμη είναι μια σύντομη αναδρομή στην εξέλιξη της πληθυσμιακής κατάστασης στην Πελοπόννησο, και ειδικώτερα της Αρκαδίας αρχίζοντας από την μυθική και προϊστορική εποχή. Μέχρι το 4ον αιώνα μ.Χ. οπόταν οι Βισιγότθοι με τον Αλάριχο την πέρασαν στη φωτιά και το σίδερο, οι κάτοικοι της Πελοποννήσου εζούσαν, όπως αναφέρει ο Greyoronius υπό την σκιάν των μνημείων της αρχαίας δόξας των, διατηρώντας ήθη, έθιμα και λατρεία όπως την εποχή του Πλουτάρχου και του Παυσανία.» Στην καταστροφή των βαρβάρων προστέθηκε αργότερα ο Χριστιανικός φανατισμός που στράφηκε κυρίως στην κατάργηση όλων των εθνικών εορτών και στην εξαφάνιση κάθε μνημείου ή έργου τέχνης που θύμιζε ειδωλολατρεία. Μέσα σε μια εχθρότητα επίσημου κράτους και εκκλησίας η Πελοπόννησος, όλο και καταρρέει. Μετά τον Ιουστινιανό του 6ου και 7ου αιώνα ακολουθούν οι επιδρομές των Σλάβων. Είναι η πιο σκοτεινή περίοδος και το υπάρχον ιστορικό υλικό είναι ελάχιστο. Εκτός από τις σλαβικές επιδρομές η χερσόνησος όπως και το μεγαλύτερο μέρος της Μεσογείου, δοκιμάστηκε πολύ από την Πανώλη του έτους 746 π.Χ. που ξεκλήρισε την Ιταλία την Ελλάδα και τα νησιά της Μεσογείου. Περισσότερο δοκιμάστηκε η Πελοπόννησος της οποίας από τότε αρχίζει να εξαφανίζεται το όνομα και εμφανίζεται η νέα ονομασία "Μορέας". Σ' αυτήν την έλλειψη εν γένει, ιστορικού υλικού, στηρίχθηκε η γνωστή θεωρία του Fallmerayer. Ο Fallmerayer, γερμανός καθηγητής της Μεσαιωνικής ιστορίας, κυκλοφόρησε το 1830 το Α~ τόμο της ιστορίας της Χερσονήσου του Μορέως, όπου είτε από επιστημονικό φανατισμό είτε από αντίδραση στο καθιερωμένο στην Ευρώπη φιλελληνικόπνεύμα, που ετροφοδοτείτο και από τα πρόσφατα ένδοξα γεγονότα της Ελληνικής επανάστασης του 1821, έγραψε μεταξύ άλλων, στο επιστημονικό του ιστορικό συμπέρασμα τα εξής:

«Η ελληνική φυλή έχει τελείως εξολωθρευθεί από την Ευρώπη. -Ενα διπλό στρώμα από ερείπια και ο Βόρβορος δύο νέων και διαφορετικών φυλών, καλύπτει τους τάφους των αρχαίων Ελλήνων... Διότι ούτε μία απλή σταγόνα γνησίου Ελληνικού αίματος δεν τρέχει στις φλέβες των χριστιανικών κατοίκων της συγχρόνου Ελλάδος. Μια τρομερή καταιγίδα διεσκόρπισε μέχρι την πιο μακρινή γωνιά της Πελοποννήσου μια νέα φυλή συγγενή προς τους Σλάβους· Σκύθες, Σλάβοι, Ιλλυριοί, Αρναοϋτες, Δαλματοί και Μόσκοβοι,είναι εκείνοι, που τώρα ονομάζουμε -Ελληνες και των οποίων τη γενεαλογία προς μεγάλη του έκπληξη, ανάγουμε στον Περικλή και τόν Φιλοποίμενα. -Ενας λαός Σλάβων και Αλβανών βοσκών φυσικά, δεν προέρχεται από το αίμα του Ναρκϊσου, του Αλκιβιάδη, του Αντινόου...»

Η θεωρία του Fallmerayer δεν ήταν πρωτότυπη. Είχε προηγηθεί σε παρεμφερείς απόψεις τον 1θον αιώνα, ο Βιενέζος λόγιος και μελετητής των Σλαβικών σπουδών Κορίτ.31^-. Ακόμη, ξέφυγε από τα στενά επιστημονικά πλαίσια και έγινε ιδεολογικό όπλο αντιτιθέμενων πολιτικών επιδιώξεων και επιρροών στα Βαλκάνια. Ξεσήκωσε θύελλα συζητήσεων πολεμικής και αντεπιστημονικής υστερίας. Σήμερα εκτιμώντας την μπορούμε να πούμε πως τελικά ωφέλησε τον Ελληνικό λαό και την ιστορία του. Γιατί υποχρέωσε τους -Έλληνες επιστήμονες να ασχοληθούν με την μεσαιωνική ιστορία τους, για να αντικρούσουν τον Fallmerayer. -Υστερα μεγάλοι ξένοι επιστήμονες όπως πρώτος ο Γερμανός Ιστορικός Garl Hopf στην προσπάθεια τους να αντικρούσουν τον Fallmerayer πρόσθεσαν καινούργιο ιστορικό υλικό για τη χώρα μας και αξιόλογες επιστημονικές παρατηρήσεις στο θέμα της δημιουργίας των σύγχρονων εθνών. Επίσης και οι μεγάλοι Ρώσοι Βυζαντινολόγοι Βασίλιεφ, Ούσπευσκυ, κ.λπ. συνέβαλαν στην αποκατάσταση της επιστημονικής αλήθειας. Σήμερα το ιστορικό υλικό του Fallmerayer, εκτιμάται για τη συμβολή του στο θέμα της επιμιξίας των λαών της Βαλκανικής. Απορρίπτεται όμως ο φανατισμός και η απολυτότητα των συμπερασμάτων του.

Εμάς τους σημερινούς - Ελληνες ωφέλησε πολλαπλά. Χτύπησε τη στείρα προγονοπληξία και την επικίνδυνη ρατσιστική θεωρία του από τριών χιλιάδων ετών "καθαρόαιμου" έλληνα.
-Ανοιξε δρόμους μελέτης της γλώσσας μας, των ηθών, των εθίμων, των τραγουδιών, του εν γένει πολιτισμού μας. Κι έφερε πιο κοντά στην φιλία, παρά στο φθοροποιό μίσος τους λαούς της Βαλκανικής. Η μελέτη αυτή, στερέωσε τον σημερινό ελληνικό λαό, σαν γνήσιο συνεχιστή των αρχαίων Ελλήνων, όχι στη βάση της καθαρότητας του αίματος, αλλά στη βάση της συγγένειας με την πολιτιστική και πολιτισμική ουσία του αρχαίου Ελληνισμού, την ανθρωπιστική του δημοκρατική αντίληψη της ζωής που δεν συμβιβάζεται με ρατσιστικές ιδεολογίες. Ασφαλώς στο αίμα μας, κυλάει αίμα σλαβικό, αλβανικό, ιταλιάνικο και όποιου άλλου λαού πέρασε από τα χώματα μας. Σ 'όλους τους λαούς και ιδιαίτερα της Μεσογείου, οι επιμιξείες ήσαν και έντονες και οφέλιμες, -Ομως τελικά διαμέσου της διεργασίας των αιώνων του μεσαιωνισμού, κυριάρχησε η ελληνική παρουσία με την εκπολιτιστική και αφομοιωτική υπεροχή της. Δημιουργήθηκε ο "Ρωμιός" με τα προτερήματα και ελαττώματα του, που κυλάει στο αίμα του δυναμωμένο το αίμα όλων όσων καταπάτησαν τούτη τη γή αλλά τελικά κυριαρχήθηκαν. Ο ελληνικός λαός, προϊόν επιμιξίας και μακραίωνης εκπολιτιστικής επεξεργασίας, έχοντας την τύχη να συνεχίζη να ζη, σε μια χώρα πολλαπλά ευνοημένη κλιματολογικά και γεωγραφικά, επιβεβαιώνει και θα επιβεβαιώνει τη σχέση τους με τους αρχαίους έλληνες όχι πλέον με τα ρατσιστικά πιστοποιητικά αίματος αλλά με την δραστηριότητα του και παρουσία του στο Ουμανιστικό πνεύμα του, στην εξέλιξη της πανανθρώπινης ιδέας, που ήταν και η ουσία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, στην κλασσική λιτότητα και έκφραση για τέχνη, που την χαίρεται κανείς στο δημοτικό τραγούδι όπου παρουσιάζει ένα λαό λιτό στη διάθεση για τη ζωή, κλασικό στην έκφραση του συναισθηματικού κόσμου (Κ.θ. Δημαράς Ιστ. Ν. Λογοτεχνίας 21 ). Στο δημοτικό τραγούδι όπου διαχέεται η ευγένεια και το ύψος των συναισθημάτων του. Μιας χώρας διασπασμένης και φανατισμένης θρησκευτικά ήταν στην ενατένιση των εγκόσμιων συνέχεια της παλαιάς εποπτείας της ζωής. Η περιφρόνηση προς την ψυχική διαστροφή. Η διαπαιδαγώγηση προς την καρτερικότητα με εκδηλωτική της ακμή στο αίσθημα της φιλοξενίας και το σεβασμό των ξένων υπό τον όρο της.      

-Ολα αυτά που χαρακτηρίζουν την ουσία του αρχαίου πνεύματος. Με τον άνθρωπο δεμένο με το εσωτερικό και τον εξωτερικό κόσμο σε μια σχέση ελευθερίας και αναγκαιότητας. Αυτή την κοινωνικότητα του και ανθρωπιά που σε υψηλούς τόνους, βρίσκουμε στο περίφημο τραγούδι του χάρου, όπου σαν έσχατη του θανάτου ποινή, καθιερώνεται η απαγόρευση της επικοινωνίας «Εκεί συν δυο δυό κάθονται συν τρεις δεν κουβεντίαζουν).

Την εποχή του Νικηφόρου του Αου αρχές 9ου αιώνα Σλαβική επέκταση στη Χερσόνησο, υποβοηθούμενη απο τους άραβες, δημιούργησε καινούργια ερήμωση και καταστροφές.  Με τη μετακίνηση δε των Μαρδαϊτων ανταρτών, που ζούσαν στα βουνά του Λιβάνου και σκορπίστηκαν εντός της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ύστερα από αξίωση των Αράβων μεταφέρθηκε ένα τμήμα τους στην Πελοπόννησο και εγκαταστάθηκε στα Ν. παράλια επιμιξία τους υποστηρίζεται οτι προέρχονται και οι Μανιάτες.

-          Φραγκική κατάκτηση –

Με τη Δ- σταυροφορία που αποσύνθεσε το 1204 τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ο Μοριάς κατακτήται απο τους Φράγκους και δημιουργήται το πριγκιπάτο της Αχαϊας σε καθαρά φεουδαρχική βάση. Ο Μοριάς διαιρείται σε βαρωνίες και οι "Ασσίζες",    η φεουδαρχική νομοθεσία της Ανατολής προσδιορίζει τις σχέσεις μεταξύ των κατακτητών, και χτίζονται τα φραγκικά κάστρα που θαυμάζουμε σήμερα. Η αυλή του Βιλλεαρδουίνου ήταν ξακουστή σ'όλη την Ευρώπη και την έλεγαν Μικρή Γαλλία. Η εύκολη κατάκτηση του Μοριά απο τους Φράγκους οφεϊλετο βέβαια στην εξάντληση και το μαρασμό του, ως και την αδυναμία των Βυζαντινών, αλλά ακόμη και στην παθητική στάση των κατοίκων των Πόλεων που στέναζαν υπό το πέλμα της βυζαντινής βαρείας φορολογίας και τον ερχομό των Φράγκων, ήλπιζαν βελτίωση της θέσης τους απο την αλλαγή. Πλην ελαχίστων εξαιρέσεων μεταξύ των οποίων και η κατάληψη της Βελιγοστής, η κατάληψη του Μοριά έγινε με συνθήκες και παράδοση χωρίς μάχη. Και επι πλέον και οι εντόπις»εξασφαλισθέντες απο τους Φράγκους και πολέμησαν για την κατάληψη του  -Αργούς,  Ναυπλίου,  Μονεμβασίας 2090-2097.  "Απο του νύν και έμπροσθεν, φράγκος να μην μας βιάση να αλλάξωμεν την πίστην μας, δια τον φράγκον την πίστην μήτε σπ'τα συνήθεια μας τον νάμον των Ρωμαίων. Οι κάτοικοι των περιοχών του όγκου Ταϋγέτου Πάρνωνα, κατά πλειοψηφία σλαβικά φύλα (Μινιγγοί Φαράγγιοι) στάθηκαν πιστοί στους Βυζαντινούς, καθώς και οι κάτοικοι της περιοχής Βελιγοστής την οποίαν "με πόλεμον επήραν ολίγοι προσκύνησαν " (στίχος 2024) και γι'αυτό το πιο αδύνατο σημείο της φραγκικής κυριαρχίας στάθηκε το κέντρο της Χερσονήσου, ο όγκος Ταϋγέτου Πάρνωνα.

Ακριβώς στην αστάθεια του νεραλγικού αυτού σημείου, βρίσκεται και η αιτία της δημιουργίας του Λεονταρίου μαζί με την ευνοϊκή γεωγραφική θέση ως σταυροδρομίου,  όπως θα βρούμε ευκαιρία κατ'επανάληψη να εκθέσουμε συνέχεια. Μέχρι το 1259 ο Μορέας ή Μοριάς όπως ονομάζεται πλέον και επίσημα βρίσκεται στην κατοχή των Φράγκων ενώ οι Βενετοί κρατούν τα Μοθωκόρα (Μεθώνη, Κορώνη) της Μεσσηνίας, λιμάνια ελέγχου του θαλασσίου εμπορίου της Coculi capitales communis). Τις βασικές πληροφορίες μας για την φράγκικη εποχή και την κατάκτηση του Μοριά τις οφείλουμε στο χρονικό του Μορέως, έμμετρη ιστορία γραμμένη από σύγχρονο γασμούλο (από μητέρα ελληνίδα και πατέρα φράγκο) αρχές Μου αιώνα. Πρόκειται περί δύο εκδόσεων της Κοπεγχάγης 9219 και των Παρισιών 810,  1  στίχος. -Υπάρχουν και άλλα χρονικά αλλόγλωσσα. Το χρονικό ανήκει λογοτεχνικά στην οικογένεια της "Ριμάδας" έμμετρη χρονογραφία. Είναι όμως πολύτιμο για την γλωσσολογική αξία του, χωρίς λογιοτατισμούς, γλώσσα όπως μιλιώταν και τις ιστορικές του πληροφορίες τόσο στα πολιτικά και πολεμικά γεγονότα όσο και στις πολιτιστικές ανταλλαγές ανατολής δύσης. (Δημαράς 34) Επάνοδος των Βυζαντινών στο Μοριά.

Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος επίτροπος αυτοκράτορας της Νίκαιας δύο χρόνια πριν^εΒΗΤβυ Στρατηγόπουλφανα καταλαμβάνει την Κωνσταντινούπολη. Νίκησε δια του σεβαστοκράτορος αδελφού του Ιωάννη, τους φράγκους το 1259 στη μάχη της Καστοριάς. ("Πελαγωνίας" αναφέρεται στο χρονικό) και αιχμαλώτισε τον Πρϊγκηπα Βιλλεαρδονίκο μαζί μ'άλλους Βαρώνους του Πριγκηπάτου της Αχαΐας. Για την απελευθέρωση τους υποχρεώθηκαν οι φράγκοι με συνθήκη, να παραδώσουν εκτός από τα άλλα λύτρα και, τα τρία κάστρα Μονεμβασιάς Μυστρά και Μούχλι (στχ.4229). Το τελευταίο, άγνωστο στους πολλούς και τελείως κατεστραμμένο, βρίσκεται στ'αριστερά του δρόμου Τριπόλεως Αθηνών στα σύνορα Αρκαδίας Αργολίδος. Με βάση τα τρία αυτά σημαντικά κάστρα άρχισε η ανακατάληψη της χερσονήσου από τους Βυζαντινούς. Τα σύνορα της επικράτειας των προς την πλευρά της Αρκαδίας βρίσκονται στην περιοχή Λεονταρίου. Απέναντι του είναι το δυνατό κάστρο της Καρύταινας κατεχόμενο με ισχυρές δυνάμεις από τους φράγκους, έχοντας για πολλά χρόνια αφέντη τον πολυτάραχο περίφημο για την ανδρεία του και τους έρωτες του.

Αυτήν την περίοδο των συνοριακών συγκρούσεων, διαμορφώνεται από τους Βυζαντινούς το κάστρο του Λεονταρίου και δημιουργείται η πόλις Λεοντάρι κυρίως από την απορρόφηση της Βελιγοστής της ξακουστής Μεσαιωνικής χώρας. Τούτη την περίοδο αρχές Μου αιώνα η Βυζαντινή επαρχία που σχηματίσθηκε από την παραχώρηση των τριών κάστρων εξελίσσεται σε τόσο αξιόλογη ώστε τελικά να αναδιοργανωθεί στο ανεξάρτητο Δεσποτάτο του Μυστρά (1348), από τον Ιωάννη τον Κατακουζηνό (1332 - 1391), που μάλιστα "εκάρη" και μοναχός, και λαβών το όνομα ΙΩΣΗΦ εμόνασε στο μοναστήρι της Παντάννασας του Μυστρά όπου βρίσκεται και μέχρις σήμερα ο τάφος του. Εκεί έγραψε και τα περίφημα απομνημονεύματα του.αυτός ο πολυκύμαντος και ικανός ιστορικός αυτοκράτορας .που αποτόλμησε και μακροχρόνιους εμφύλιους πολέμους για να επιβάλει την θελησή του καταστρέφοντας έτσι της τελευταίες δυνάμεις της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Από τότε, (1348) καθιερώθηκε δεσπότης του Μυστρά να είναι πάντοτε στενός συγγενής του αυτοκράτορα. Η ακμή του Δεσποτάτου του Μυστρά συμπίπτει με τον πλήρη ελληνισμό του Βυζαντινού κράτους και στη δημιουργία της νεοελληνικής εθνικής συνείδησης.

Ο Ρώσος Βυζαντινολόγος Βασίλιεφ, στην περίφημη Βυζαντινή Ιστορία του γράφει (σελίς 721).

"Στην εκδήλωση του πατριωτισμού του 14ου και 15ου αιώνα καθώς και στο βαθύ ενθουσιασμό που παρουσιάστηκε για το ένδοξο ελληνικό παρελθόν, μπορεί δικαιολογημένη να δει κανείς, έναν απ'τους παράγοντες που κατά το 19ον αιώνα επρόκειτο να συμβάλλει στην αναγέννηση της Νέας Ελλάδας και αλλού (792)" Διεπίστωσαν (οι Βυζαντινοί) ότι η Πελοπόννησος ήτο μια πάλαια και γνήσια ελληνική περιοχή. -Οτι οι κάτοικοι της ήσαν πραγματικοί -Ελληνες και όχι Ρωμαίοι και ότι πουθενά αλλού εκτός από την Πελοπόννησο δεν ήταν δυνατό να δημιουργηθεί μια βάση για τη συνέχιση του αγώνα κατά των Οθωμανών. Στην Πελοπόννησο είχε δημιουργηθεί ένα κέντρο Εθνικού πνεύματος και ελληνικού πατριωτισμού, ο οποίος ευρισκετο κάτω από την επιρροή ενός απατηλού από ιστορικής πλευράς ονείρου, για την αναγέννηση της Αυτοκρατορίας και την αντιμετώπιση των Πανίσχυρων Οθωμανών 794-796 (Χρονικό Διαβέντα γαρ χρόνοι πολλοί αυτίνοι οι Ρωμιοί Ελληνες είχαν τ'όνομα όμως τους ονομάζουν πολλά ήσαν αλλαϊονικοί ακόμη το κρατούσιν).

Τούτη λοιπόν την τόσο σημαντική για τη διαμόρφωση του νεοελληνικού έτους περίοδο, το Λεοντάρι βρίσκεται στο επίκεντρο της περιοχής που είναι λίκνο αναδημιουργίας. Αποτελεί μια από τις κυριότερες πόλεις κάστρα του. Σηκώνει το βάρος της άμυνας της πρωτεύουσας (Μυστρά) από τους φράγκους, που κατέχοντας την Καρύταινα, διαρκώς απίπούν και είναι η αφετηρία εξορμήσεων για τον περιορισμό τους. Μέχρι τις αρχές του 15ου αιώνα, το Δεσποτάτο του Μορέως (εδώ χάρτης Βασίλιεφ) περιελάμβανε την Λακωνία μεγάλο μέρος της Αρκαδίας και τμήματα Αργολίδος, Κορινθίας και Μεσσηνίας. Βασικές πόλης του ήσαν ο Μυστράς, η Μονεμβασία, το Λεοντάρι, η Κόρινθος. Ο Μυστράς ως πρωτεύουσα που εγητόνευε με την περιοχή Λεονταρϊου ήταν το πνευματικό και πολιτκό κέντρο του αναγεννόμενου Ελληνισμού.

Ο Ιστορικός Γρηγορόβιος συγκρίνει την αυλή του Μυστρά με τις αυλές των Ιταλικών πριγκίπων της αναγέννησηις (Φλορεντία, Μιλάνο κ.λπ.) Αναφέρεται ότι στη Σπάρτη (Λακεδαίμονα), αποτελούσα ενιαίο σύνολο με το Μυστρά και επισκιασμένα από αυτόν, λειτουργούσε σχολή αντιγραφέων παλαιών χειρογράφων κλασικών κειμένων που δείχνει το υψηλό ενδιαφέρον για τη μελέτη των αρχαίων. (Βασ. 793). Η αντιγραφή αρχαίων κειμένων και τα κωδικογραφικά εργαστήρια προϋποθέτουν γνώση των αρχαίων κειμένων, υψηλή πνευματική άνθηση και συγκέντρωση παλαιών παπύρων και περγαμηνών. Στη Θεσσαλονίκη Μυστρά και Κωνσταντινούπολη λειτουργούσαν γύρω από την καθαυτό τεχνική της αντιγραφής (εγίνετο) ολόκληρος πνευματικός κόσμος. Είχε και εμπορικό ενδιαφέρον γιατί γινόταν και εξαγωγή αντιγράφων στη δύση. Στην αυλή του Μυστρά έζησε και ο μεγάλος Βυζαντινός λόγιος φιλόσοφος και ανθρωπιστής Πλήθων Γεμιστός. Υπό το φως λοιπόν αυτών των συγκεντρωμένων ιστορικών στοιχείων καταδεικνύεται η συμμετοχή του Λεονταρϊου στην ιστορία του λαού μα και το μερίδιο του στην πορεία της δημιουργίας του νεοελληνικού έθνους.

Πνευματική Καλλιτεχνική κίνηση. Αρχιτεκτονική

Γιώργος Γεμιστός ή Πλήθων – Μαζαρις

Το Λεοντάρι ήταν το πλησιέστερο μεγάλο κέντρο και φρουρός προς την πρωτεύουσα του Μυστρά και κατ'επανάληψη όπως θα αναφέρουμε χρημάτισε προσωρινή πρωτεύουσα. -Οντας ακόμη σταυροδρόμι επικοινωνίας με την Μεσσηνία (τα ντερβένια του Λεονταρϊου) και με το μεγαλύτερο τότε λιμάνι της Χερσονήσου τη Γλαρέντζα που στα τελευταία χρόνια 1430 και ύστερα, μαζί με το κάστρο της Κηλήνης (Χλουμούτ^ς) ήταν το αγαπημένο ενδιαίτηματου τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου Κωνσταντίνου. ~ Εχοντας μακραιώνια πολιτιστική υποδομή με την απορρόφηση και συστοιχείωση της Μεσαιωνικής Βελιγοστής, ήταν φυσικό να δέχεται και να συμβάλλει εντονώτερα από κάθε άλλη περιοχή, στη μεσαιωνική Ελληνική αναγέννηση όπως ονομάζεται η πνευματική και καλλιτεχνική περίοδος της ακμής του Δεσποτάτου του Μορέως. Τούτη την περίοδο κατασκευάστηκε ο περικάλης ναός των Αγίων Αποστόλων, ο -Αγιος Αθανάσιος, οι -Αγιοι Ταξίαρχοι, η εκκλησία του Μοναστηρίου -Αγιος Νικόλαος στο κρύμαρο και πολλά φρουριακού προορισμού έργα στο κάστρο του. Περί όλων αυτών θα μιλήσουμε σε εικονογραφημένο ειδικό κεφάλαιο.

Η εποχή της ακμής του Δεσποτάτου κυριαρχείται, από την παρουσία του μεγάλου φιλοσόφου Γεωργίου Γεμιστού ή Πλήθωνος (1356-1452) και την δευτερότερη μα ενδιαφέρουσα φυσιογνωμία ενός άλλου Λογίου του Μάζαρι "ενός κακόγουστου Λουκιανού του Μεσαίωνα) όπως τον αποκαλεί ο Ιστορικός Κ. Krumbacher. Ο Πλήθων υποοτήριζε με υπερβολή ότι ο λαός της Πελοποννήσου ήταν ο πιο γνήσιος ελληνικός λάος. "Εσμέν γάρ ούν έλληνες το γένος ή με φωνή και πάτριος παιδεία το μαρτυρεί". Και αυτήν την κατηγορηματικότητα ενός σοφού δεν μπορεί να μην την επιμαρτυρούν οι σύγχρονες συνθήκες πνευματικής και πολιστικής ζωής. Έπειτα όπώς εύστοχα παρατηρεί ο Παν. Κανελλόπουλος στο τόσο ενδιαφέρον βιβλίο Ιστορία του Ευρωπαϊκού πνεύματος, ο Γεμιστός δεν ήτο δυνατόν να κάνει προπαγάνδα σε εποχή που ήταν άγνωστη αυτή-η.δουλειά (Ό Μάζαρις αντίθετα σαρκάζοντας τις συνθήκες και τους τρόπους ζωής του Μωρέως, που όπως έλεγε προέρχεται εκ της ... Μωρίας, διέκρινε 5 εθνικότητες στο λαό της Χερσονήσου. Τους -Ελληνες διαμένοντας κυρίως εις τις πόλης, του Σλάβους και Ιλλυριούς (Αλβανούς) ασχολούμενους κυρίως με την κτηνοτροφία και γεωργία, τους Αιγυπτίους (ατσίγκανους) και τους Εβραίους. Η άποψη του Μάζαρι για την Εθνολογική σύνθεση του Μοριά στην εποχή του είναι και η πραδεκτή επιστημονικά σήμερα (Βασ. 794)

Ο Πληθών ο Γεμιστός έζησε και εδίδαξε επί σειράν ετών και απέθανε σε βαθύτατα γηρατιά εις το Μυστρά. Εδημιούργησε σχολή και οι μαθητές του ήταν από όλα τα μέρη της Μεσογείου. Η επίδραση του στην πνευματική κίνηση της εποχής του, υπήρξε σημαντική και χαρακτηρίζεται σήμερα ένας από τους πρώτους ουμανιστές φιλόσοφους.

Από μια έκκληση του στον αυτοκράτορα Εμμανουήλ και άλλη στο Δεσπότη Θεόδωρο Παλαιολόγο του Β~ μαθαίνουμε τους οραματισμούς του φιλοσόφου για την αναγέννηση της Πελοποννήσου. Κατά τον Πλήθωνα η κοινωνία έπρεπε να διαιρεθεί σε τρεις τάξεις: 1) στους αγρότες ποιμένες 2) στους βιοτέχνες και προμηθευτές των εργαλείων προς εργασία και 3) Σε όσους φροντίζουν για την ασφάλεια, τάξη και διοίκηση δηλ στρατό, διοίκηση. Επικεφαλής και των 3 τάξεων ο αυτοκράτορας. Ακόμα πιο ενδιαφέρουσες και βαθυστόχαστες είναι οι απόψεις του Πλήθυνα για κατάργηση των μισθοφόρων και δημιουργία εθνικού αμιγούς στρατού. Αλλά η πιο ριζοσπαστική άποψη του Πλήθωνα που τον αναλογίζει στις απόψεις του Κοινωνικού συμβολαίου του Ρουσσώ και του ουτοπιστή σοσιαλιστή Saint Sinon είναι η σχετιζόμενη με την ατομική ιδιοκτησία της γης. Οι απόψεις αυτές είναι χαρακτηριστικές γιατί απηχούν την αντίδραση και τις χιμαιρικές αναζητήσεις της εποχής εκείνης μπρος τη συγκέντρωση της γης από λίγους φεουδάρχες και τη μεταβολή των ελευθέρων χωρικών σε δούλoπάροικους. Γράφει για την ιδιοκτησία o Πληθών «Ολη η γη όπως δίνεται από τη φύση πρέπει να είναι κοινό κτήμα του λαού. Κάθε άνθρωπος μπορεί να κτίζει το σπίτι του σε όποιο μέρος της γης θέλει και να καλλιεργή τη γη όσο θέλει και όσο μπορεί.."Γεμιστού Πλήθωνος (Oratio), 1 παρ. 18 εκδ. Ellissen Βασιλ. 795.

Ο Γεμιστός εκτός των άλλων αφήνει και έμμετρο ποίημα με περιγραφή -ήταν αυτόπτης της θηριωδίας των Τούρκων στην επιδρομή τους κατά την Πελοπόννησο το 1423, στην υπάτου Τουραχάν πασά στρατηγό του Σουλτάνου Μουράτ το Β. Οπως θα αναφέρουμε σ'άλλο κεφάλαιο οι Τούρκοι έφθασαν μέχρι το Λεοντάρι και το Γαρδίκι (Μεσσηνίας) το γνωστό σαν ένα από τα κάστρα της Ωριάς στο βουνό Κόκκαλα πίσω από τα Τουρκολέκα. –Όπως αναφερθήκαμε μέχρις το 1402 το Δεσποτάτο του Μορέως περιλαμβάνει τους σημερινούς νομούς Αρκαδίας, Λακωνίας κατά ένα μικρό τμήμα της Αργυλιδοκορινθίας, Αχαΐας, Μεσσηνίας. Το Ναύπλιο, η Πάτρα, οι πόλεις της Μεσσηνίας, η Ανδραβίδα, η Γλαρέτζα, η Βοστίτσα, η Ανδρούσα ανήκουν στους Ενετούς ή τους Φράγκους ή σε άλλους ανεξάρτητους ηγεμόνες. Ήταν φυσικό το Λεοντάρι να βρίσκεται στ'ανάλογο πολιτισμικό ύψος του Μυστρά, άλλωστε τούτο το επιβεβαιώνουν και τα διασωθέντα μνημεία του. Αν συλλογισθεί κανείς πόσες και πόσες πόλεις εξαφανίστηκαν χωρίς ίχνη και του ονόματος τους ακόμα, αν θυμηθή την θλιβερή περιγραφή των κατεστραμένων πόλεων που κάνει ο Μανουήλ Παλαιολόγος (αυτοκράτορας που λίγο πριν πεθάνει έγινε μοναχός Ματθαίος) κατανοεί πόσο πλούσια παρουσία πολιτισμού υπήρχε σε τόπο με μνημεία σαν τους Αγίους Αποστόλους, -Αγιο Αθανάσιο, -Αγιο Νικόλαο. Πόση καταστροφή χτύπησε τον τόπο τούτο γράφει ο Μανουήλ "-Οταν ερωτώ ποια η ονομασία των καταοτραμένων αυτών πόλεων μου απαντούν -Οπως τις κατέστρεψαν έτσι και ο χρόνος κατέστρεψε τα ονόματα τους. Κανείς δε γνωρίζει ούτε το όνομα τους, ούτε την δόξα τους ούτε τον καταστροφέα τους". Λες και ακούει κανείς Μπρεχτ. Από τούτες τις πολιτείες θα μείνει μόνο ο αγέρας που πέρασε από μέσα τους". Οι κάτοικοι του Λεονταρίου προερχόμενοι κυρίως από τους διασωθέντες της Βελιγοστής, ενισχυμένους από Βυζαντινούς, αξιωματούχους, στρατιωτικού, κυρίως και τους εξελληνισθέντες Σλάβους της περιοχής Ταϋγέτου, είναι βέβαιο πως είχαν ανάλογο πολιτισμό και καλαισθησία με τη γειτονική πρωτεύουσα όπου ένας δυναμικός πνευματικός και καλλιτεχνικός πολιτισμός παρουσιάστηκε απροσδόκητος μάλιστα σε σύγκριση με την
πολιτική παρακμή του κράτους και τις έξωθεν περιπλοκές. Τούτη την περίοδο οι Λεονταρίτες και ιδιαίτερα οι Λεονταρίτισες θα διαβάζουν το μπέστ-σέλλερς της εποχής εκείνης το Ρομάντζο "Λιβίστρος και Ροδάμης", ένα απο τα έμμετρα ερωτικά μυθιστορήματα, που συνεχίζουν την παράδοση των αρκαδικών βουκωλικών με έντονη δυτική επίδραση (Ιπποτισμός, αγάπη που τέλος νικά" Ο Λίβιστρος και η Ροδάμη είναι έργο "μ' ένα έντονο ελληνικό χρώμα" Αντίατοιχη είναι και η ύψωση της αισθητικής στάθμης. Δημαράς Κ σελίς 36 Για τέρπουσα παρεμβολή ας επιτραπή μια ελάχιστη περίληψη του.

Ο Λίβιστρος νεαρός -Ελληνας άρχοντας βλέπει στ'όνειρο του πως η Ροδάμη θα είναι η μέλλουσα γυναίκα του. Ψάχνει στον κόσμο να τη βρή και την ανακαλύπτει στο πρόσωπο μιας ινδής Πριγκιπέσσας. Ο Λίβιστρος την ερωτεύεται και η Ροδάμη τον αγαπά κι αυτή: Υπάρχει όμως ο κακός Ινδός πρίγκηπας, που τον νικάει ο Λίβιστρος σε μονομαχία και έτσι παίρνει γυναίκα του την Ροδάμη. -Ομως ο αντίπαλος με μάγια του ξαναπαίρνει τη Ροδάμη. Μα τέλος ύστερα απο δακρύβρεχτες περιπέτειες ο Λίβιστρος και η Ροδάμη ξανασμίγουν και ζουν καλά και μείς καλύτερα. (Εδώ στη κόλαση της εξορίας χειρότερα.

ΒΕΛΙΓΟΣΤΗ – ΛΕΟΝΤΑΡΙ

Η Ιστορία της Βελιγοστής διασωμένη μόνο σε μερικούς στίχους του χρονικού του Μορέως είναι στενά συνδεδεμένη με την ιστορία του Λεονταρίου γιατί το Λεοντάρι είναι η συνέχιση της Βελιγοστής στη Βυζαντινή και Τουρκική περίοδο. Ακριβής θέση της πρώτης αμφισβητείται με επικρατέστερη την άποψη οτι βρισκότανε περί το νεκροταφείο του χωριού Σαμαρά που πήρε και το όνομα Βελιγοστή. Σωζόμενα ελάχιστα ερείπια στο νεκροταφείο προσδιορίζονται το κάστρο της πόλεως. Τόσο το κάστρο του Λεονταρίου όσο και το φερόμενο σαν θέση της Βελιγοστής βρίσκονται στα Ν.Δ. της πεδιάδας της Μεγαλόπολης στις υπώρειες του Ταΰγετου, σε κρίσιμο πέρασμα και σταυροδρόμι ανάμεσα στους Νομούς Αρκαδίας, Λακωνίας, Μεσσηνίας. Οι ίδιοι γεωγραφικοί, οικονομικοί και στρατιωτικοπολιτικοί σκοποί που επέβαλαν την δημιουργία τους, μας οδηγούν στο συμπέρασμα οτι αποτελούν συνέχεια το ένα του άλλου. Στη θέση του κάστρου της Βελιγοστής που κατεστράφη φαίνεται στην πρώτη κατάληψη της πόλεως απο τους φράγκους, ή εκρίθη ακατάλληλο και προτιμήθηκε πιο ισχυρό μέρος και συγκριτικά τέτοιο ήταν εκείνο που σήμερα είναι το φρούριο του Λεονταρίου, δημιουργήθηκε απο τους φράγκους για την προστασία των (άμυνα) ιδίως προς τις πολεμικώτατες σλαβικές φυλές του Ταΰγετου, το κάστρο του Λεονταρίου που περνώντας στα χέρια των βυζαντινών αργότερα ενισχύθηκε και δημιουργήθηκε η πόλη-κάστρο Λεοντάρι (επιθετική βάση πλέον).

Επικρατέστερα τοποθετείται το κάστρο της Βελιγοστής στο σημερινό νεκροταφείο του χωριού Σαμαρά που απο το 1918 έχει μετονομασθεί και σε Βελιγοστή. Δηλαδή η θέση αυτή βρίσκεται δυτικά του κάστρου του Λεονταρίου και σε απόσταση μικρότερη της ώρας. Πρώτος ο J. Buchon με τις έρευνες του το 1840-1841 στην Πελοπόννησο προσδιόρισε σαν τοποθεσία το νεκροταφείο του Σαμαρά. Αποφασιστικό επιρρεασμό στις εκτιμήσεις, έπαιξε η σωζόμενη τοπονυμία Βελιγοστής σε κοντινή κτηματική περιφέρεια με κεφαλάρι και νερόμυλους. Αργότερα άρχισαν οι αμφισβητήσεις με κυριότερο πρόσωπο το Στέφανο Δραγούμη (χρονικά Μορέως τοπονυμικά) που σε μια γενικώτερη μετατόπιση των όλων μεσαιωνικών φραγκικών τοποθεσιών απο την περιοχή του Λυκαίου Τετραζίου προς την περιοχή της Τσεμπερούς, μικρού βουνού που δεσπόζει του ανατολικού τμήματος του τέως Δήμου Φαλαισίας τοποθετεί τη Βελιγοστή στους πρόποδες του βουνού αυτού.

Στις αντιτιθέμενες απόψεις αποτολμάται μια τρίτη γνώμη που ενισχύεται απο μια ακριβέστερη γνωριμία των τόπων και από παρατηρήσεις και πληροφορίες. Η τοποθέτηση του κάστρου της Βελιγοστής στο νεκροταφείο του Σαμαρά, αμφισβητήται ενετός των άλλων γιατί το "χαμοβούνι του κάστρου, για να θυμηθούμε το σχετικό στίχο του χρονικού, δεν προσφέρεται να ήταν ο ασήμαντος λοφίσκος του νεκροταφείου με την έλλειψη κάθε φυσικής οχύρωσης σε μια περιοχή μάλιστα που δεν στερείται φυσικών οχυρών. Η έπρεπε λοιπών να ήταν σε άλλη οχυρή θέση ή έπρεπε την έλλειψη φυσικής οχυρώτητας να την έχουν αναπλήρωση με τεχνικά μέσα, τείχη, πύργους κλπ. Τέτοια όμως δεν σημαδεύονται πουθενά και όσο ο χρόνος να τα είχε εξαφανίσει κάτι θα είχε απομείνει. Το λείψανο κτήματος που βρίσκεται στο νεκροταφείο του Σαμαρά δεν ικανοποιεί για υπόλειμα κάστρου αλλά για πύργος ή δευτερότερης σημασίας οχύρωμα. Επειτα μια μεσαιωνική πόλη τόσο μεγάλη δεν μπορούσε να εξαφανισθή εξ'ολοκλήρου, ώστε να μην βρίσκονται έστω πέτρες σωζόμενες στα πεζούλια των κτημάτων ή σπασμένο κεραμίδι στην καλλιέργεια των αγρών. Αυτή μάλιστα η έλλειψη ιχνών της πόλεως, οδήγησε τους ερευνητές και σε δεύτερη αμφισβήτηση. Αμφισβητήται εάν η Βελιγσστή ήταν μόνον φρούριο με συνοικισμό καταστημάτων (εμπορικός σταθμός) ή ήταν και πόλη. Η έλλειψη ιχνών και ο στίχος 4665-4666 "ενώσαν στην Βελίγοστην επιάσασιν κατούνη (εστρατοπεδευσαν) έκαψαν το εμπόριον το κάστρο μόνο αφήκσν.." αποτελούν την κυριότερη επιχειρηματολογία των αμφισβητούν των τη^ ύπαρξη της πόλεως Βελιγοστής (πρόκειται για την επίθεση των Βυζαντινών και την καταστροφή της Βελιγοστής).

Η παραπάνω άποψη εύκολα καταπολεμιέται. Η λέξις εμπόριον σημαίνει το αστικό συνοικισμό (le bourg) το μπούργον που το έκαυσαν οι Βυζαντινοί ενώ το κάστρο έμεινε άθικτο είτε γιατί δεν το κατέλαβαν είτε γιατί το εκράτηααν για δικό τους λογαριασμό. Το ότι αυτή είναι η έννοια του εμπορίου επιβεβαιώνεται και από παρόμοιες αναγραφές (αναφορές) του χρονικού μπούργος Αρκαδίας 1687 κάστρο Αρακλόβου και μπούργος του 82366. Πέραν όμως από αυτό υπάρχουν και από το ίδιο το χρονικό οι μαρτυρίες. Είναι οι στίχοι 1750-1755 που αναφέρονται στη μεγάλη χώρα Βελϊγοστη όταν κατέλαβαντο Μοριά οι Φράγκοι. "Ν’ απέλθουν εις Βελίγοστην κι απέκει εις το Νίκλι δια το είναι χώρες προεστές εξ όλων του Μοριά στον κάμπο κοίτωνται και οι δυό ευθύς τις θέλουν πάρει..." -Επειτα υπάρχει η αναφορά κατεπανάληψη στην παραμονή του πρίγκηπα και της οικογένειας του στη Βελϊγοστη καθώς και η ανάπαυσις των στρατευμάτων του πρίγκηπα μετά τη μάχη του Μακρυπλαγιού στη χώρα της Βελίγοστης στίχοι 5466-5^ώρισε γαρ ο πρίγκηπας ν'αναπαυθούν εκεί στη χώρα της Βελίγοστης όλα τα φουσάτα.

Αλλά ανεξάρτητα από τις μαρτυρίες του χρονικού δεν ήταν δυνατόν η Βελϊγοστη με κάστρο, σταυροδρόμι εμπορικό στρατιωτικό, έδρα επισκόπου να μην εξελίχθη σε σημαίνουσα πόλη πραβιάζσντας έτσι τους νόμους της δημιουργίας των μεσαιωνικών πόλεων. Τη Βελίγοστη λοιπόν θα την αποδεχθούμε και κάστρο και πόλη "προεστή" και η ανεύρεση της τοποθεσίας ενδιαφέρει. Η τοποθέτηση της Βελιγοστής προς την πλευρά της Τσεμπεραύς (άποψη Δραγούμη) εκτός από τη γενική αντίρρηση που υπάρχει στην καθολική μετατόπιση των τοπονυμίων προς την Τσεμπερού, αποκλείεται από την περιγραφή των μετά τη μάχη του Μακρυπλαγιού (1264) όπου οι Βυζαντινοί νικήθηκαν από τους Φράγκους με τη βοήθεια αυτόμολων Τούρκων μισθοφόρων. Πέντε και πλέον ώρες χωρίζουν το Μακρυπλάγι από την Τσεμπερού, ενώ κατά το χρονικό η Βελίγοστη ευρίσκετο στο Μακρυπλάγι. Ούτε και το σημερινό νεκροταφείο του Σαμαρά επιβεβαιώνει τον αληθή χώρο όπου ευρίσκετο η προεστή χώρα. Αν το σωζόμενο τοπονύμιο “Βελιγοστή" που υπάρχει στο κεφαλάρι, δεν επιρρέαζε το Buchon ώστε να μην προσέξει και την ανατολική πλευρά του ποταμού Καρνίονα. -Ισως το θέμα της ακριβούς θέσεως να είχε λυθεί με τις ικανότητες και τη γνώση του μεγάλου μεσαιωνιστή. Γιατί ακριβώς κάτω από το κάστρο του Λεονταρίου στη δυτική του πλευρά μισή ώρα απόσταση προς τον κοτσιρίδέϊκο κάμπο, βρίσκονται λόφοι (χαμοβούνια) με καταφανεί ίχνη παλαιών κτισμάτων και το κυριότερο μες τα χωράφια ξερνούνται με την καλλιέργια διαρκώς κεραμίδια, δείγμα άσφαλτο γκρεμισμένης πολίχνης. Ακόμη η θέση αυτή είναι πιο ισχυρή, πιο κοντά στο σταυροδρόμι Λακωνίας, Μεσσηνίας, Αρκαδίας. Σ'αυτήν την περιοχή μπορεί να υποστηριχθεί ότι ήταν η πόλη της Βελιγοστής και έτσι ευκολότερα εξηγήται η εξαφάνιση της με την απορρόφιση της βυζαντινής αίγλης και της σημασίας που απέκτησε στα μεταγενέστερα χρόνια. Φαίνεται δε ότι η Βελϊγοστη προστατεύθηκε από δύο διαφορετικά κάστρα. -Ενα εκείνο που κατέλαβαν το 1209 οι

Φράγκοι και το άλλο που ήταν τη περίοδο που έζησε ο χρονογράφος (1300) και αυτό το δεύτερο κάστρο πήρε αργότερα την ονομασία Λεοντάρι. Αναφέρεται δε και σαν κάστρο του Λέοντος.

Πρώτη Τουρκική Κατάκτηση 1460-1684

Το πρώτο Τούρκικο

Με τη πτώση της πόλης ο Μωάμεθ ο Β- διέλυσε τη βυζαντινή αυτοκρατορία, και έθεσε τις βάσεις της οθωμανικήςΐαιριαρχίας. Τα προβλήματα της νέας επικρατείας (που περιελάμβανε ποικιλία εθνοτήτων - λαών - και θρησκειών) διοικητικά και φορολογικά τα αντιμετώπισε με σωφροσύνη και πολιτική διορατικότητα.

Αυτή του επέβαλε νάρθη σε συννενόηση με τους νέους τους Ραγιάδες. Μια δύναμη με διοικητικές έτοιμες υπηρεσίες και δυνατότητες επιρρεασμού ήταν η θρησκευτική εξουσία. Ο Γεώργιος Κουρτέσης ο Σχολάριος - Γεννάδιος (το όνομα Γεννάδιος το πήρε όταν έγινε μοναχός), (1405-1472) είχε ήδη γίνει μετά το θάνατο του Μάρκου Ευγενικού (1444) ο ηγέτης της ανθενωτικής κίνησης. Τον Σχολάριο - Γεννάδιο διόρισε λοιπόν ο Μωάμεθ στα 1454 πατριάρχη της ορθοδοξίας παραχωρώντας τα αναγκαία πολιτικά προνόμια, βρίσκοντας ότι είναι πιο ακίνδυνα από τις θρησκευτικές επαφές των ραγιάδων με τους δυτικούς. Το ίδιο έκαμε με τον αρχηγό των Εβραίων αρχιραβίνο Μοσέ Καψαλή και το θρησκευτικό αρχηγό των Αρμενίων (Πατριάρχη) Χαβακίμ. -Ετσι η διοικητική ιεραρχία της ορθοδοξίας δουλική και πανικόβλητη αποτέλεσε για το νέο δυνάστη ένα άρτιο και έτοιμο όργανο για τη διοίκηση των εκατομμυρίων χριστιανών ραγιάδων.

Αλλά και η εκκλησιαστική δύναμη ενισχύθηκε μέσω του οθωμανικού κράτους. Εξασφάλισε τη πολιτική δύναμη που της επέτρεψε να συνέχιση και να στεραιώσει την επιρροή και το έργο της, αυξάνοντας και τα προνόμια της. Δια Σουλτανικού ο Πατριάρχης ενεγνωρίσθη Μιλέτμπασης (εθνάρχης) και του εδόθη το απαραβϊαστον το αφορολόγητον το αδιάσειστον αυτού και των διάδοχων του. Επίσης η απλώνει την δικαιοδοσία της σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής και γίνεται κυρίαρχος των Ραγιάδων. Ο Πατριάρχης από υποτεταγμένος πνευματικός αρχηγός επί βυζαντίου, εξελλίσεται και σε κοσμικό αρχηγό και κατ'αναλογίαν οι Μητροπολίτες και επίσκοποι. Η τουρκική εξουσία εξασφάλιζε την ανεξαρτησία της απένταντι στην Πόρτα. Ιδιαίτερα η άσκησις της δικαστικής εξουσίας με βάση 1) το κοινωνικό δίκαιο 2) την εξάβιβλo του Αρμενοπούλου (επιτομή της βυζαντινής νομοθεσίας) 3) όρους, τόμους, σιγίλια, υπομνήματα και αποφάσεις του οικουμενικού πατριαρχείο και 4) τοπικά έθιμα, επέτρεψε στον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως να είναι μέχρι το 1856 ο κυρίαρχος των χριστιανών ραγιάδων της τουρκικής αυτοκρατορίας και να βάλει σε πολύ κατώτερη μοίρα των Ιεροσολύμων. Αντιοχείας. Αλεξανδρουπόλεως. Το Πατριαρχείο με σταθερότητα και πολιτικότητα επί αιώνες δημιουργούσε και συνετηρή την υπερεθνική συνείδηση των Χριστιανών και όχι του Έλληνος. Στον όρο γένος έδιδε πλατύτερη σημασία και αυτή η υπερεθνική και υπερφυλετική πολιτική του Πατριαρχείου εξασφάλισε την ενότητα μέχρι τα μέσα του περασμένου αιώνα. Την ίδια υπερεθνική τακτική εφαρμόζει και σήμερα.

Ο Μοριάς την περίοδο αυτή αποτελεί μια εύφλεκτη περιοχή και πεδίο συγκρούσεων της ανερχόμενης τουρκικής αυτοκρατορίας με την κυρίαρχο της Μεσογείου ενετική δημοκρατία. Η κατάσταση στην Πελοπόννησο είναι κατακτητικά γύρω στα 1458 -60 η εξής. Οι Τούρκοι έχουν στην κυριαρχία τους το μεγαλύτερο μέρος της χερσονήσου μαζί με το Λεοντάριο. Η διένεξη των αδελφών Δημητρίου και Θωμά Παλαιολόγων απλά διευκόλυνε τη τούρκικη κυριαρχία. Οι Βενετοί κρατούν τα μεσαιωνικά κάστρα Μεθώνης, Κορώνης το Ναύπλιο με το εσωτερικό του τη Μονεμβασία, την Πάτρα.

Ο πόλεμος λοιπόν για την αποκλειστική και οριστική κυριαρχία είναι αναπόφευκτος. Αφορμή για να αρχίσει και επίσημα ο πρώτος Βενετοτουρκικός πόλεμος (1463-1479) έδωσε η δραπέτευση ενός Μουσουλμάνου σκλάβου από το Σούμπαση της Αθήνας {12 Αυγούστου 1462). Κλέβωντας 100 χιλ. άσπρα κατέφυγε στους Βενετούς της Μεθώνης. Στο σπίτι του άρχοντα Gerolamo valaresso, βρήκε καταφύγιο και αφού μοιράσθηκε μαζί του τα κλεμμένα έγινε Χριστιανός. Ο Ομάρ γυιός του φοβερού Τουραχάν ζήτησε τον κλέφτη μα οι Βενετοί αρνήθηκαν γιατί βαφτίστηκε. -Ολα λοιπόν είναι έτοιμα για τον πόλεμο. Ο Μωάμεθ ο Βος έχει καταλάβει τη Βοσνία και απειλεί τη Δαλματία. Οι δυτικοί καταλαβαίνουν ότι πρέπει να μεταφέρουν αλλού το πόλεμο και ειδικά στην Πελοπόννησο. Ο Ισα Βέης με έδρα το Λεοντάρι επιτίθεται και καταλαμβάνει το -Άργος. Οι Ενετοί στέλνουν τον κοντοτιέρο Bertoldo d’este και το Ναύαρχο Alvise loredanto με 20 χιλ. μισθοφόρους, όλα τα περιτρίματα της Ευρώπης που όπου περνούν λεηλατούν τα πάντα. Ιδία αυτούς που δήθεν θα υπεράσπιζαν ή θα απελευθέρωναν. Αποβιβάζονται στο Ναύπλιο και αρχίζει ο βενετοτουρκικός πόλεμος με τη συμμετοχή υπέρ των ενετών και των εντοπίων. Κυρίως οι Αλβανοί της Αργολισοκορινθίας και Αρκαδίας οι Μανιάτες και οι Σπαρτιάτες με αρχηγούς τους Κορκόδειλο Κλαδά, Μιχαήλ Ράλλη, και Πέτρο Μπόνα, (Αλβανό οπλαρχηγό) μετέχουν των επιχειρήσεων. Οι εχθροπραξίες αρχίζουν επίσημα με την κατάληψη των Βατικών από τους ενετούς. Στη συνέχεια γίνεται ανακατάληψης του -Άργους. Οι πληθυσμοί από μίσος στους Τούρκους ξεσηκώνονται. Πρωτοστατεί κυρίως ο Κορκόδειλος Κλαδάς έχοντας ως ορμητήριο την περιοχή της Πελάνας Βορδόνιας που είναι και το προγονικό του κάστρο (-Αγιος Γεώργιος) Πελοποννήσου ήταν ο Jacomo Barbarigo. Η εξέγερση απλώνεται από τη Μονεμβασία, Αρκαδία, Αχαία. Τον Αύγουστο 1463 τα 3/4 της Πελοποννήσου είναι στα χέρια των επαναστατών και των Βενετών οι δε Τούρκοι περιορίστηκαν σε ορισμένα κάστρα, μεταξύ των οποίων την κυρίαρχη θέση κατείχε το Λεοντάρι. Από τον κατάλογο που άφικε ο Stefano Magno στα Annali veneti  γνωρίζουμε ότι στα χέρια των Τούρκων έμειναν ο Ακροκόρινθος με 1500 άνδρες το Μούχλι με 200 το Σαμένικό (πλησίον του Αιγίου) με 50, το Shoramonde με 80 η Αρκαδία (κυπαρίσσια) με 150, το Λεοντάρι με 150, ο Μυστράς με 120 (στις ακροπόλεις του), ο Ασωπός με 25 η Πάτρα με 150 ακρόπολη της. Η κεφαλή της Τουρκικής αντίστασης ήταν η Ακροκόρινθος. Οι Βενετοί και οι ντόπιοι οχυρώνουν τον Ισθμό, ενώ συνεχίζονται οι πολιορκίες ορισμένων κάστρων του εσωτερικού όπως π.χ. της ακρόπολης του Μυστρά και του Λεονταρίου που οι Τούρκοι τις αντιμετωπίζουν από (λόγω) ελλείψις μέσων και πείρας των Βενετών. Συγκεντρώνονται στρατεύματα 30 χιλ. ανδρών από τους οποίους, 4 χιλ. Κρητικοί, 1400, και άλλες χιλιάδες -Ελληνες και Αλβανοί της Πελοποννήσου.

Ο Μωάμεθ ο Β~ στο μεταξύ ετοιμάζει μεγάλο στρατό 80 χιλ., με επικεφαλής τον Μέγα Βεζύρη Μαχμούτ και τον Ομάρ Βέη γιό του Τουραχάν. Μαζί τους έχουν και το Ματθαίο Ασάν που παρέδωσε το Μούχλι στο Μωάμεθ, γυναικάδελφο του Δημητρίου Παλαιολόγου. Οι Τούρκοι τον χρησιμοποιούν για να προπαγανδίσει την επιστροφή των Χριστιανικών πληθυσμών πράγμα που μερικοί το επιτυγχάνουν 1465 Οκ/ριο εισβάλαν οι Τούρκοι. Επειδή η κυρία δύναμη των ανταρτών εντοπίων είναι συγκεντρωμένη στην περιοχή Ταϋγέτου και ιδίως στο βόρειο τμήμα της Πελάνας Βορδόνιας. Ο Μαχμούτ μέγας Βεζύρης και Ομάρ Βέης έρχονται στο Λεοντάρι όπου ο Ισα Βέης Τούρκος διοικητής του Μοριά είχε την έδρα του. Ο Ισά Βέης καθαιρείται ως ανίκανος και διοικητής διορίζεται ο Σαγανός Πασάς. Γράφει ο Σάβας «Ό Μαχμούτ μεταβάς εις Λεοντάριον καθήρεσε τον Ισά Βέη εκ της διοικήσεως της Πελοποννήσου, την οποίαν ενεπιστεύθη εις τον Σαγανόν Πασά και τον μεν Ισά έστειλε να εφοδιάση τας Πάτρας τον δε Ομάρ να λεηλατήσει τας ενετικός χώρας».

Και πραγματικά ο Ομάρ αφού λεηλάτησε τα πέριξ της Κορώνης, έφερε στο Μέγα Βεζύρη Μαχμούτ στο Λεοντάρι, 500 αιχμαλώτους που τους έστειλε στο Σουλτάνο και (ούτος διέταξεν ίνα πάντες σχισθώσιν εις δύο ίσα μέρη) όπως αναφέρει ο Σάβας. Ο Ομάρ Βέης με βάση το Λεοντάρι εξορμά κατά του Λογκανίκου και της Βορδόνιας (εευάο) ασπίδα της Μάνης. Πολιορκεί το Λογκανίκο που τον υπερασπίζεται ο Ιωάννης Γαβαλάς με τον παλαιό υπερασπιστή του Λεονταρίου Βυζαντινό χωροδεσπότη Νικόλαο Μποκάλη η Μπουχάλει και τον αδελφό του. Χάρις στη γενναία αντίσταση τους ο Ομάρ αποτυγχάνει, λύνει την πολιορκία και φεύγει για την Αθήνα αφήνοντας τον Σαγανό Πασά, με ελάχιστες δυνάμεις στο Λεοντάρι που παραμένει η προχωρημένη θέση των Τούρκων και η έδρα της διοικήσεως.

Η πολιορκία όμως της Ακροκορίνθου από τους ενετούς και ντόπιους επαναστάτες αποτυγχάνει. Σκοτώνεται ο αρχηγός Este διαλύονται τα στρατεύματα και οι Τούρκοι ξεχύνονται στο εσωτερικό της Πελοποννήσου σφάζοντας και λεηλατώντας. Ένα μεγάλο μέρος των επαναστατών με τον Μιχ. Ράλλη περνάει στη δυτική Πελοπόννησο και αργότερα στη Ζάκυνθο όπου εγκαθίστανται οριστικά. Ο Πάπας Πιος ο Βος (1458-1454) εμπνευστής μιας νέας σταυροφορίας πεθαίνει στην Αγκώνα και διαλύεται η σταυροφορία. Ο Βησσαρίων αποτυγχάνει να γίνει πάπας. Η κατάσταση στην Πελοπόννησο είναι υπέρ των Τούρκων. Οι Βενετοί σε αντικατάσταση του Este στέλνουν Capitano Generale τον ηγεμόνα του Ρίμινι (Rimini) Sigismondo Rodolfo Malatesta Μάιος 1464. Η περιοχή Λεονταρίου Μεσσηνίας γίνεται πεδίο συγκρούσεων και μεταξύ Αρβανιτκερασιά και Λιανού σκοτώνονται δύο ικανοί αρχηγοί των Βενετών. Ο Gecco Brandolini και ο Giovanni Della tella. Οι ενετοί εκτός των εντοπίων επαναστατών μισθώνουν και τους περίφημους δικαίου (από την ελληνική, στρατιώτης) που αποτελούν το λαμπρό ελαφρό ιππικό και είναι επικίνδυνοι αντίπαλοι των Τούρκων, οπλισμένοι κατά τον ίδιο τρόπο με γιαταγάνι λόγχη ή ρόπαλο. Αποτελούν συνέχεια των Παλαιών Ακριτών αλλά είναι και επικίνδυνοι πλατσικολόγοι μιμούμενοι τους ακιντζήδες (γαζήδες). -Εχουν τον -Αγιο Γεώργιο προστάτη και στη σημαία τους. Την ίδια εποχή σημειώνουμε υπάρχουν και Χριστιανοί σπαχήδες στους Τούρκους με σαλτζάκ (σημαία) τον -Αγιο Γεώργιο. Οι Καταλανοί εχρησιμοποιούσανως μισθοφόρους -Ελληνες και Αλβανούς Stradioti ιδίως Πελοποννήσιους γιατί ήσαν οι πολεμικότεροι (207 σελ. Βακαλ.). Αργότερα τους stradioti τους βρίσκουμε και στη Δύση μισθοφόρους για ξένα συμφέροντα. Ο Κορκόδειλος Κλαδάς φέρεται ο capo di stradioti. Απ' αυτούς ξεκινούν και οι Αμαρτωλοί.

Ο Μαλατέστα κατορθώνει και καταλαμβάνει το Μυστρά και ολόκληρη τη Μάνη και τον Ταύγετο. Μοναδικό κάστρο στους Τούρκους απομένει το Λεοντάρι. -Ομως η έλλειψις τροφών, μισθών και ο λοιμός που πέφτει στα ενετοκρατούμενα μέρη, προκαλεί την αραίωση του στρατού των Βενετών. Ιδιαίτερα δοκιμάζονται οι ντόπιοι και οι Stradioti. Οι τελευταίοι ρίχνονται στις λεηλασίες. Αρχίζει φαγωμάρα μεταξύ Ελλήνων και Αλβανών που συνδαυλίζεται και από τους Βενετούς. -Ομως τελικά αποφεύγεται η σύγκρουση και γιατί οι καιροί δεν το επιτρέπουν και γιατί φαίνεται, πως στη χιονοστιβάδα των πολεμικών περιπετειών του πρώτου μισού του 15ου αιώνα όπου -Ελληνες και Αλβανοί γνώρισαν κοινά εχθρό και είχαν κοινή τύχη επήλθε μια προσέγγιση και αναχώνευση πληθυσμών με τάση εξελληνισμού. Οι κλειστές πατριός φάρ£ς των Αλβανών διασπώνται. Ο Μπούας π.χ καίτοι Αλβανός χρησιμοποιεί ελληνική γλώσσα προς τον Β3Γ03παο. (Σάβα μνημεία 6 σελίς 75) (Βακ. σελϊς 32). Τούτη την περίοδο σημειώνεται ανταρσία ορισμένων χωριών (-Αρνα - Βρουστοχώρια) από την πείνα. Λειποταξίες παρουσιάζονται και στους "Κατούνες" τα χειμαδιά Αρκάδων Αλβανών. (Μαινάλου). Αυτή την εποχή (τούτη την περίοδο) από το φόβο του Τούρκου με τη γενική αναταραχή γίνεται και η πρώτη ομαδική καταφυγή των κατοίκων του κάμπου προς τα ορεινά. Πολλοί της περιοχής Μυστρά καταφεύγουν προς τα ορεινά του Ταϋγέτου (Μάνη ) άλλοι προς την ορεινή Τσακωνία Πάρνωνα. Αρχίζει δημιουργία των ορεινών περιοχών που θα αναπτυχθεί ιδιαίτερα στην περίοδο της Τουρκοκρατίας για να αποτελέση την Εθνική Εοτία Αντίστασης.

Η κατάσταση λοιπόν των επαναστατών και των Βενετών είναι άσχημη λόγω έλλειψης τροφίμων και ικανής διοικήσεως. Οι λεηλασίες και οι αρπαγές συνεχίζονται. Ο Πέτρος Μπούας και ο Μιχ. Ράλλης Δρίμης τέλος 1465 με ορμητήριο το Λογκανίκο Βοδόνια λεηλατούν την ανατολική περιοχή του τέως Δήμου Φαλαισίας και φθάνουν μέχρι την Καρύταινα. Αρπάζουν ότι βρουν (1300 μικρά, ζώα, 200 βοηδή, 250 γουρούνα, 15 άλογα). Αυτά όμως δεν σώζουν την κατάσταση που μπαίνοντας το 1466 γίνεται δραματική. Το ψωμί εξαφανίζεται και αρχίζουν οι ταραχές. Οι εκθέσεις του προνοητή Βένετου Barbarigo είναι χαρακτηριστικές και διεσώθησαν. Και το δυστύχημα είναι ότι οι ντόπιες επαναστατημένες δυνάμεις δεν έχουν συνείδηση του προορισμού τους. Αγωνίζονται βέβαια για την απελευθέρωση του τόπου τους αλλά για λογαριασμό του Βενετού. Τους λείπει ακόμη η γενική εθνική συνείδηση. Δρουν σαν ανεξάρτητες ομάδες μισθοφόρων ή άτακτων τοπαρχών. Και κάτι άλλο. Στις συγκρούσεις με τους αντιπάλους τους κυρίως έχουν ως εχθρούς άλλους συμπατριώτες τους -Ελληνες ή Αλβανούς εκμουσουλμανισμένους ή μη. -Ενας πόλεμος αρπαγών και λεηλασίας συνεχίζεται και η φθορά είναι έκδηλη εκατέρωθεν. Η Πελοπόννησος ερημώνεται και δοκιμάζεται κυρίως η περιοχή Λεονταρίου γιατί είναι το σημείο αιχμών και συγκρούσεων. Στις 25/1/1466 φεύγει ο Μαλατέστα αφού πάρει μαζί του και τα οστά του Πλήθωνα που τά'θαψε στο Ρϊμινι σε τάφο επιβλητικό. Αρχηγός δορίζεται στη θέση του Μαλατέστα ο Girolamo Novello Allegri ικανός κοντοτιέρος. Γίνεται απόπειρα πολιορκίας των Πατρών Νικιώνται οι Βενετοί και εντόπιοι απο τον Ομάρ Βέη. Σκοτώνεται ο προνοητής Ιάκωβος Βαργαρίγος και ο Αρχηγός των Ελλήνων δΐι-βάίοίί Μιχαήλ Ράλλης (Αύγουστος 1466). Οι Βενετοί περιορίζονται στο Ναύπλιο, Μονεμβασιά, Κορώνη, Μεθώνη, Βορδόνια, Λογκανίκο, Μάνη, Γλαρέντζα. Το 1470 οπότε γίνεται και η μεγάλη απώλεια της Χαλκίδας (έγριπος) και όλης της Ευβοίας, ο πόλεμος συνεχίζεται σε άλλα μέρη αλλά στην Πελοπόννησο έχει εκφυλισθεί. Βενετοί και Ελληνοαλβανοί έχουν περιορισθεί σε τμήμα της Μεσσηνίας. (Μοθοκόρωνα) στη Μάνη, Αργολίδα και Γλαρέντζα. Τελικά γίνεται η συνθήκη της Κωνσταντινούπολης 25/1 /1479 απο τον κρητικό Θίον3πηί Οβι\ο και συνέχεια συμπληρώνεται το 1482. -Ετσι η Βενετία κατόρθωσε να διάσωση το εμπόριο της στην Ανατολή και να ξαναβάλλη ποδάρι στην τουρκική περιοχή. Σε λίγο όμως με τις ανακαλύψεις του Νέου Κόσμου και την ανεύρεση νέων δρόμων {Βάσκο Ντε Νάμα, Ακρωτήριο καλής Ελπίδας, απευθείας προμήθεια απο την Ασία κτλ.) μειώνεται η σημασία της και εκδιώκονται τελικά απο το τουρκικό χώρο προς όφελος Ελλήνων, Εβραϊκών και Αρμενίων Εμπόρων. Η υπογραφή όμως της συνθήκης αυτής (1479) που άφησε αβοήθητους τους ντόπιους και επίσης πρόβλεπε και τη διάλυση των τμημάτων των δίΓδάίοΙί που ήθελαν να τους διώξουν, Τούρκοι και Βενετοί, προκάλεσε αντίδραση στην Πελοπόννησο. Ιδίως με την παράδοση της Μάνης στους Τούρκους όπου έχουν συγκεντρωθεί οι περισσότεροι αντάρτες. Παρά τον διασκορπισμό τους παραμένουν αρκετοί, ιδίως ντόπιοι που είδαν με οργή την εγκατάλειψη τους και ιδίως της περιοχής της Μάνης. Ο Κορκόδειλος Κλάδας 9/10/1480 ξεσηκώνεται καθώς και ο θεδ. Μπόνας. Με βάση Λεοντάρι και Μυστρά στις 4 Απριλίου του 1481 ο Σατζανιμπέης (διοικητής) της Πελοποννήσου εισβάλει απο την πλευρά του Δυραχίου, Μάντος, Αλαγωνίας και πλευράς Λαγκάδας στη Μάνη. Τελικά μπαίνει στη Μεγάλη Μάνη ενώ ο Κλαδάς φεύγει με καράβι του Βασιλιά της Σικελίας και Αραγωνίας φερδινάνδου Γου. Μετά την καταστολή της Ανταρσίας οι πληθυσμοί πού'χαν καταφύγει στα βουνά δίνουν ομήρους και επιστρέφουν απείραχτοι στα χωριά τους. Οι Τούρκοι για λόγους ασφαλείας καταστρέφουν τα κάστρα Καλαμάτας, Βορδόνιας, -Αργούς, Αρκαδίας, Χλεμούτσι, Ράμπανο για να μήν τα χρησιμοποιούν σαν καταφύγια οι τυχόν εξεγυρόμενοι. Πολλοί απο τους Ομήρους κρατήθηκαν στο Λεοντάρι και μερικοί παραμείναν οριστικά και βοήθησαν έτσι, στην ενίσχυση του Ελληνικού στοιχείου και την διατήρηση της δυναμικότητας του ενώ ο Θεόδωρος Μπουκάλης ή Βουκάλης άρχων στρατηγός των Λεονταριτών τελικά κατέφυγε στη Νεάπολη και πήρε και επιχορήγηση.

-Οπως είδαμε ήδη το Λεοντάρι,και η .περιοχή του σε αντίθεση με τη Λακωνία υπό την φοβερή παρουσία των ισχυρών τ.οΰβΐ##ίΐν δυνάμεων και της διοίκησης δεν συμμετείχε υπέρ των Ενετών και διέφυγε της διώξεις. Αντίθετα οι επαναστάτες της Λακωνίας και της Μάνης αφού εγκαταλείφθηκαν απο τους Ενετούς, κατέφυγαν στις κορυφές του Ταϋγέτου για να γλιτώσουν απο τους Τούρκους οι οποίοι σημειωτέον για λόγους γενικότερης πολιτικής εφάνηκαν επιεικείς και τους χορήγησαν αμνηστία. Ο Χαλκοκονδύλης στην αττικίζουσα διάλεκτο της Ιστορίας του, μας διέσωσε τη προκήρυξη των Τούρκων προς τους Σπαρτιάτες:

" -Ανδρες Σπαρτιάται ει ούν παρέχοντος βασιλέως συγνώμην, εφ'οίς εξηπατήθηκε υπό των κάκιστ'απολυμένων Πελοποννησϊων των προς Ουνετούς τετραμμενων και ούδ'ότι ούν υγιείς υγιές τη χώρα τήδε διανοουμένην, οίδα γαρ ως επεπέλλετο βασιλεύς των από Πελοποννήσου μηδέν μηδαμώς επιφέρειν ώστε ανδραποδίγεσθαι άλλο τι ανήκεστον ποιεϊν αλλ'εμενόντων υποστρέφοντες εις τον χώρον αυτού έκαστος και εις τα οικεία ."

Αυτή λοιπόν η μακροχρόνια και πολυκύμαντη διένεξη έπαιξε τον αποφασιστικό ρόλο της οτη τελική διαμόρφωση και εξέλιξη γενικότερα του ελληνισμού μα ειδικότερα της Χερσονήσου του Μοριά. Τούτη η περίοδος είναι η πιο άγνωστη και σκοτεινή μα και η πιο σημαντική, για τις κοινωνικές και εθνολογικές διεργασίες που συνελέστηκαν υπό την πίεση των πολεμικών γεγονότων και της υφιστάμενης πολιτικής αντίθεσης. Αυτή ακριβώς η βιαιότητα των πολεμικών και πολιτικών αναστατώσεων σύντριψε για δεύτερη φορά (η πρώτη ήταν με τους πολέμους της φραγκικής κατάκτησης) "την συντήρηση" των διαφόρων φυλετικών ομάδων στη χερσόνησο και έφερε την επιμιξία δημιουργώντας τον καινούργιο λαό, που απόγονοι του είμαστε εμείς σήμερα. Κι απ'την επιμιξία αυτή ήταν φυσικό να κυριάρχηση το πολιτιστικά (πολιτικά ) και πνευματικά ισχυρότερο φυλετικό στοιχείο: Το ελληνικό που επεβλήθη ολοκληρωτικά στα σλαβικά στοιχεία και επιρρέασε το Αλβανικό σημαντικά. Σ'αυτή την περίοδο οι ντόπιοι χριστιανικοί πληθυσμοί, αφού επανηλειμμέναπαγιδεύτηκαν στην υποκρισία του Χριστιανικού ενδιαφέροντος των Δυτικών, τελικά αντελήφθησαν ότι ήταν το ανθρώπινο υλικό που πλήρωνε τα σπασμένα ύστερα από κάθε πόλεμο και ότι τελικά η απελευθέρωση του, ήταν έργο της αποκλειστικής αρμοδιότητας του ραγιά.

«Ποιος στοχαστικός άνθρωπος (θα γράφεται αργότερα στην Ελληνική Νομαρχία) η μπορεί να πιστεύση ότι όποιος από τους αλλογενείς δυνάστας ήθελεν κατατρόπωση των Οθωμανόν, ήθεν μας αφήσει ελεύθερους; -Π απάτη επιζήμιος άφρον ελπίς ... αποβλέψατε το πλέον φανερόν από κάθε μέλλον, την αναγκαίον επανόρθωσιν του γένους αφ'εαυτού του...»

Ο Πόλεμος μεταξύ Βενετών και Τούρκων κράτησε μέχρι το 1479 με διακυμάνσεις και ανάπαυλες χωρίς να υπάρξη αποφασιστική νίκη κανενός. Τελείωσε με τη Συνθήκη της Κωνσταντινουπόλεως 25 Ιανουαρίου 1479. Εκείνοι που επλήρωσαν τελικά ήταν οι χριστιανικοί και ελληνικοί πληθυσμοί. Η θηριωδία των Τούρκων και η αρπακτικότητα και λεηλασία των Βενετών σ'αυτοϋς τελικά ικανοποιείτο :

"Αν στέκαν με τσ'Αγαρηνούς ή με τους Φράγκους λάχουν εις όποια χέρια τύχουσι τούτα (λεηλασίες δηλ. και σκοτωμοί) οι Ρωμαίοι τάχουν"

(Από την έμμετρη διήγηση του Μαρίνου Τζανή Μπουλιανή)

Με τη συνθήκη της Κωνσταντινούπολης οι Βενετοί ξαναπήραν όλες τις κτήσεις που είχαν πριν στη Πελοπόννησο. Συμφώνησαν να διαλύσουν τα αρματωλικά σώματα των εντοπίων και κατόπιν αξιώσεως του Σουλτάνου Μωάμεθ αλλά και διότι και τους Βεντούς συνέφερεν τούτο. -Εκτοτε ο αρματωλισμός του Μοριά έπαυσεν υφιστάμενος και ενεφανίσθηκεν αργότερα. Είναι οι κάποι και καπομπασήδες περί των οποίων θα ασχοληθούμε στο ανάλογο κεφάλαιο. Σημειωτέον ότι ο τοπαρχικός αρματωλισμός ήταν ισχυρός λόγω της διασπάσεως της κεντρικής εξουσίας του Βυζαντινού κράτους και των υφισταμένων αλβανικών ιδία φύλων. Η δε εκστρατεία του Μωάμεθ 1458-1460 συνδέεται με την καθυποταξή τους λόγω των εμφυλίων συγκρούσεων τους με τους Παλαιολόγους. Ισχυροί αρματωλοί τοπάρχοι ήσαν οι Κλαδάδες, οι Ασάνηδες Βουκάληδες του Λεονταρίου, οι Σγουροί οι Βουτσαράδες, οι Ραιγομάτηδες, οι Ράλληδες, ο Μπούας (Αλβανός). Ο κυριότερος των οπλαρχηγών τοπαρχών Κορκόδειλος Κλαδάς, από παλιά ηπειρωτική οικογένεια κυριαρχούσε στη γειτονεύουσα προς το Λεοντάρι περιοχή της Καστανιάς. Κατείχε δε και το ισχυρό φρούριο του Αγίου Γεωργίου (καστράκι) καθώς και το μόλις διασωζόμενον άνωθεν του Σκορτσικού μικρόν φρούριον του Χελμού. Στο Λεοντάρι ισχυρός τοπάρχης όπως αναφέραμε ήταν ο Βουκάλης.

Άλλος οπλαρχηγός σλαβικής καταγωγής από ισχυρότατη οικογένεια που συγγένευε με τους Παλαιολόγους ήταν ο άρχων του Μουχλίου και κάτοχος της Ακροκορίνθου Δημήτριος Ασάν. Στα 1458 ο Δημ. Παλαιολόγος πεθερός του Μωάμεθ κάλεσε το γαμπρό του σε βοήθεια εναντίον των συνασπισμένων τοπαρχών και του αδελφού του Θωμά. Ο Μωάμεθ κατέλαβε αμαχητί την Ακροκόρινθο και το Μούχλι που το παρέδωσε ο Ασάν. Το Μούχλι το κατέστρεψε εκ θεμελίων και συνέχεια αφού νίκησε του Λεονταρίτες στο Γαρδίκι, εστράφη κατά του Κλαδά και πολιόρκησε το Καστράκι (Καστανιά). Ο Κλαδάς ηναγκάσθη να υποταχθή αφού του εδόθη η εύφορη γη του έλους της Λακωνίας, σαν προσωπικό του τιμάριο όπως αναφέραμε παραπάνω.

Η διάλυση των αρματολικιών της Πελοποννήσου ένα εκ των οποίων ήτο η (brazzali Maina) βραχίων της Μάνης η οποία παραδόθηκε από τους Βενετούς στους Τούρκους, προκάλεσε την εξέγερση των θιγομένων τοπαρχών στο 1480. Πίσω όμως από τις αφορμές της εξέγερσης θα πρέπει να διακρίνωμε βαθύτερα αίτια. Οι ντόπιοι πλέον εξεγέρθησαν και εστρέφοντο εναντίον και των δύο κατακτητών για λόγους που επέβαλλε η αφσπνυζόμενη εθνική τους συνείδηση. Πέρα από προσωπική φιλοτιμία ή το συμφέρον και τη φιλοδοξία των δύο αρχηγών - αρματωλών της εξέγερσης του Κορκόδειλου Κλαδά και του Θεόδωρου Μπούα. Η παλλαϊκή αποδοχή της εξέγερσης από τους πληθυσμούς Αρκαδίας, Αργολίδας, Λακωνίας, η συνένωση στην ουσία Βενετών και Τούρκων εναντίον τους, βεβαιώνει (δείχνει) τις βαθειές ρίζες της επανάστασης των δύο οπλαρχηγών.

"Η προδοτική διαγωγή των ενετών ηρέθισεν την χολήν του Κορκόδειλου, γράφει ο ΣάΒας. -Οθεν φευγών μετά του σώματος του εκ Κορώνης, συνοϊθροισεν υπό τας σημαίας του δέκα εξ χιλιάδας αποκεκυρηγμένων κλεπτών και άλλων ανταρτών και μεταβάς εις Μέσην Μάνην προσκάλεσεν πάντας εις επανάστασιν" Ο Σάβας παρασυρόμενος από τις αφηγήσεις των ενετών Ιστοριογράφων, αποδέχεται τους χαρακτηρισμούς "κλεπτών αποκεκυρυγμένων" κλπ. για τους επαναστάτες.

Αμέσως δε επικεφαλής των ανταρτών, υπέταξε τους Οθωμανούς Τουρμάχας και Σουμπασίδες... και μετά τούτο εκστρατεύσας κατέκτησε τα φρούρια και τους Πύργους της
Καστανιάς, Γαστίλας, Λεφτίνι, Ανδρούσης, Βάσου, Πιάγας και το χωρίον Παπαρίγγο.." Και
ο άλλος ισχυρός Αλβανός αρματωλό περιοχής Αρκαδίας ο Θεόδωρος Μπούας "μη παραδεχθείς να δεχθή (παρά των Βενετών).... έφυγε μετά του σώματος του.... -Ελθών εις -Αργός εύρεν τριάκοντα Τούρκους εξ ως κρεουργήσας τρεις και τους υπόλοιπους αιχμαλωτίσας ήλθεν εις Μάνην και ηνώθη μετά του Κλαδά..."

Η αντίδραση των Βενετών και των Τούρκων υπήρξε άμεση. Οι Βενετοί επεκήρυξαν τους επαναστάτας αρχηγούς με μεγάλη αμοιβή και αιχμαλώτισαν την οικογένειατου Κλαδά. Είναι χαρακτηριστικό το απόσπασμα της απόφασης του Συμβουλίου της Βενετίας στις 23/1 /1480.

Ή διαγωγή ανθρώπου αποστάτου σκανδαλωδεστάτου και ανατροπέως της ησυχίας της Μάνης, ανηκούσης εις τον Τούρκσν κυρίαρχον είναι τοιαύτη ώστε... οτιδήποτε παραδώση ζώντας εις ανθρώπους του ημετέρου κράτους, τον ειρημένον Κορκόδειλον Κλαδά αντάρτην της Δημοκρατίας να λαμβάνει αμέσως 10 χιλ. υπερπύρων της Μεθώνης".

Οι Τούρκοι με βάση εξορμήσεως τα κεντρικά κάστρα και με αρχηγό του Βεκλέρμεην Βουμικού Πασά, απέτυχαν να υποτάξουν την επανάσταση και ενικήθηκαν πλησίον της Οιτύλου. Ο Βουμικός μετά την αποτυχία του αντικατεστάθη από τον Σανζιακμπέη Αχμέτ, που επικεφαλής 2 χιλιάδων γενιτσάρων και άλλων άτακτων, ήρθε στη Πελοπόννησο και τελικά με βάση εξορμήσεως το Λεοντάρι, οργάνωσε την εκστρατεία του κατά των Κλαδά και Μπούα που κατείχαν τον ορεινό όγκο ολοκλήρου του Ταϋγέτου. Ο Αχμέτ για να χτυπήσει του επαναστάτες υπεχρέωσε και τους εντοπίους να πολεμήσουν μαζί του. "Συναθροίσας και

εντοπίους και αναβιβάσας τον στρατόν του εις 10 χιλ." Τελικά και αφού ο Κλαδάς ήλθε σε σύγκρουση με το θ. Μπούα γιατί ο τελευταίος μέσω Τούρκου συγγενου, του επέτυχε τη τουρκική συγχώρεση, χωρίς όμως να τύχη και της Βενετικής, η επανάσταση επνίγη στο αίμα αφού εκράτησεν επί έναμισυ έτος. Ο Κορκόδειλος Κλαδάς με ελάχιστους οπαδούς του διέφυγε με πλοία του Βασιλέως φερδινάνδου της Νεαπόλεως, εις τον οποίον και κατέφυγεν. Τον ξαναβρίσκουμε για πολλά χρόνια να πολεμά εναντίον των Τούρκων μαζί με τον Γεώργιο Καστριώτη ή Σκερντέμπεη.

Η επανάσταση Κλαδά - Μπούα έχοντας σαν επίκεντρο τον ορεινό όγκο του Ταϋγέτου, υπήρξεν για το Λεοντάρι και την περιοχή του περίοδος μεγάλης δοκιμασίας, ιδίως λόγω της παρουσίας γενιτσάρων άρκσ και γαπίτων, από τους πιο φανατικούς και άγριους Οθωμανούς.

Ο θάνατος του Μωάμεθ Βου και η θανάσιμη πάλη μεταξύ των γυιών του Βαγιαζϊτ που τελικά επεκράτησε και Ζεής ή Ζησίμ, έδινε μια θαυμάσια ευκαιρία στην Ευρώπη να απαλλαγή από τον τουρκικό κίνδυνο. Τότε τους Οθωμανούς έσωσε ο Πάπας Βοργϊας και οι Βενετοί που διέταξαν την δολοφονία του Ζησίμ, που βρισκόταν στη Δύση για να ζητήση βοήθεια κατά του αδελφού του και υπεστηρίζετο από τον Ράλλο Βασιλιά Κάρολο τον 8^ον . Η Βενετία σύντομα επλήρωσε τα επίχειρα της δολιότητός της. Ο Βαγιαζϊτ εξασφαλίσας το θρόνο του, αξίωσε (1500) να του δοθούν τα Μεσαιωνικά Κάστρα και το Ναύπλιο θέλοντας να διώξη τελείως τους Βενετούς από το Μοριά. -Ενας καινούργιος πόλεμος άρχισε με τουρκικές βάσεις εξορμήσεως την Ανδρούσα και το Λεοντάρι. Τελικά οι Τούρκοι καταλαμβάνουν τα κάστρα Πύλου, Μεθώνης, Κορώνης και στις 14/12/1502 υπογράφεται ειρήνη μεταξύ των πολεμίων, γιατί οι Τούρκοι είχαν εμπλακή σε πόλεμο με το Σάχη της Περσίας Ισμαήλ. Η Βενετία τα χάνει όλα στον κορμό της Ελλάδος πλην του Ναυπλίου και Μονεμβασίας. Ιδίως η απώλεια των Μεσαιωνικών φρουρίων Μοθωκόρανα ήταν καίριο χτύπημα που προετοίμασε την απώλεια και της Κρήτης. Οι Τούρκοι έγιναν κυρίαρχοι όλων των Βαλκανικών χωρών και του Αιγαίου Πελάγους. Η Ανατολική Μεσόγειος περνάει στον έλεγχο των Τούρκων.

Ο 16ος αιώνας αρχίζει για τον Μοριά με την ειρήνη αυτή, που είναι χαρακτηριστική της τακτική, των Δυτικών απέναντι στο πρόβλημα της δουλείας των Χριστιανικών πληθυσμών της Βαλκανικής. Υπό το πρόσχημα του Χριστού και της απελευθέρωσης των αδελφών Χριστιανών εκαλύπτοντο ιδιοτελή συμφέροντα, εμπορίου, λαφυραγωγήσεων, αντιζηλιών, πάσης φύσεως εγκλημάτων." Οι δε δυστυχείς -Ελληνες και άλλοι υπήκοοι του Σουλτάνου εν πρώτοις υποκινούμενοι μετ'όλίγον δ'αισχρών εγκαταλειπόμενο, σφάζονται και εξανδραποδίζονται..." ανέφερε επιγραμματικά ο Σάβας.

Το 1532 ο Μοριάς δοκιμάζεται με καινούργιο πόλεμο μεταξύ Βενετών Τούρκων. Ο Ανδρέας Δόρια ενετός Ναύαρχος, καταλαμβάνει την Κορώνη και ένα μέρος των Μωραϊτών, παρασύρεται μαζί του για να εξαπολυθούν νέες σφαγές όπως προκύπτει από επιστολή των Βενετών στο φιλότουρκο Βασιλιά φραγκίσκο της Γαλλίας (Κνουαρος 1533). Τούτη η πολεμική περίοδος και ιδίως η εκστρατεία των Τούρκων για την ανάκτηση των μεσαιωνικών παραλίων και του κάστρου της Μεθώνης συνδέεται στενά με το Λεοντάρι, γιατί μαζί με την Ανδρούσα ήσαν οι σημαντικότερες πόλεις στη κεντρική και νότια Πελοπόννησο και οι χερσαίες βάσεις εξορμήσεως των Τούρκων. Για πολλά χρόνια οι δυό μεσαιωνικές πόλεις Λεοντάρι - Ανδρούσα ήσαν από τις πιο σημαίνουσες σ'όλο το Μοριά. Είχαν αναπτύξη εμπορικές οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις που κράτησαν μέχρι την επανάσταση. Ο Νικ. Πολίτης αναφέρει την παρακάτω παράδοση, που συνδέεται με τη λιθόστρωοη του δρόμου που περνά εμπρός από τα κεφαλάρια του -Αγίου Φλώρου Μεσσηνίας "Το λιθόστρωτο του γαμπρού". Το καιρό όπου η Ανδρούσα ήταν πρωτεύουσα της Μεσσηνίας, ένας πλούσιος Ανδρουσιώτης, εζήτησε γυναίκα την μονάκριβη κόρη ενός άλλου πλούσιου από το Λεοντάρι. Αυτός όμως του παράγγειλε πως τότε θα του τη δώση, όταν λιθοστρώση το δρόμο που περνάει από το κεφαλάρι του Αγίου Φλώρου που ήταν πάντα γεμάτος λάσπες, γιατί έλεγε πως θα λασπωθεί η κόρη του αν περάση το δρόμο εκείνο. Αλλά αυτό ήταν πρόφαση και ο Λεονταρίτης ζητούσε μ'αυτό τον τρόπο να ιδή αν πραγματικά ο γαμπρός ήταν τόσο πλούσιος όσο τον έλεγαν. Ο Ανδρουσιώτης έστρωσε το δρόμο που ακόμη είναι τος ως τα τώρα και έτσι έγιναν οι γάμοι." Οι Τούρκοι με στρατόπεδο στην Ανδρούσα άρχισαν την πολιορκία της Κορώνης. Οι πολιορκημένοι έχοντας οδηγό Ελληνα Βαρβαρίγο (πιθανόν να πρόκειται για νόθο του παλαιού προνοητή. Πιθανόν να πήρε έτσι το όνομα) με τολμηρό αντιπερισπασμό, χτύπησαν το στρατόπεδο της Ανδρούσας και ανάγκασαν τους Τούρκους να επανέλθουν στην έδρα τους το Λεοντάρι, όπου και μεταφέρουν το στρατόπεδο τους. " Τούρκοι πεφοβισμένοι διέλυσαν το εν Ανδρούση στρατόπεδον, όπερ μετέφεραν εις Λεοντάριον..." θα γράψει ο Σάβας 109 Οίονίο ΟοΓπρβηάίο άβΙΙβ Ιδίοπβ όπου και λεπτομερής περιγραφή της εκστρατείας και των μαχών.

Μετά την ήττα των Τούρκων στην Ανδρούσα-εμφανίστηκε κυρίως στη Ν.Πελοπόννησο χωλέρα, που αποδεκάτισε την Κορώνη και οι κάτοικοι εξηναγάσθηκαν σε ολοκληρωτική αποχώρηση. Υπολείμματα των κατοίκων εγκατεστάθηκαν στη Νότιο Ιταλία. Δεν υπάρχουν στοιχεία αν η Πανώλης χτύπησε και το Λεοντάρι.

Ο Σουλτάνος Σουλεϊμάν ο ονομαζόμενος μεγαλοπρεπής (1520-1566) για να αντιμετώπιση τους Βενετούς και τον έμπειρο ναύαρχο Α Οοπ3, πήρε στην υπηρεσία του τον περίφημο αρχικουρσάρο Χαϊρεντίν Βαρβαρούσα και νέες πολεμικές περιπέτειες γνωρίζει ο Μοριάς, από το 1537 μέχρι το 1540 οπότε οι Βενετοί με ταπεινωτική συνθήκη αναγκάζονται να παραδώσουν τα δύο χιλιοτραγουδισμένα κάστρα, Μονεμβασιάς και Αναπλίου. Οι κάτοικοι της Μονεμβασιάς για να γλυτώσουν την τουρκική σκλαβιά, φεύγουν ομαδικά και την τραγωδία τους σε υψηλούς τόνους πάθους, μας την διερμηνεύουν οι στίχοι του αρχιερέα τους Μητροφάνους: Όι μοι τη δώσει ύδωρ τη κεφαλή μου και τοις βλεφάροις μου πηγήν δακρύων και κλαύσωμεν την πάγκοι νου ημών συμφοράν..."

Τη φοβερή τύχη των κατοίκων μας τη δίνει σε μια ιδέα ο χρονογράφος της εποχής" Οι Τούρκοι επετέθησαν τις παροικούσι εν Πελοπόννησο και πολλούς μεν τους απήλαξαν, ουκ ολίγους δ'εφυγάδευσαν επανάστασιν υπό τούτων υποτοπάγοντες. Για το Λεοντάρι τούτη την περίοδο γράφει ο Σπύρος Μελάς "Μπαίνοντας οτο Λιοντάρι την καρδιά της Αρκαδίας άπλωσαν σ'όλο το Μοριά χέρι αλύπητης τιμωρίας. -Εσφαζαν, λιάνιζαν κορμιά, παίδευαν, ξερίζωναν κοπαδιαστά τους ραγιάδες και τους παίρναν να τους πουλήσουν σκλάβους στα μακρινά παζάρια της ανατολή, (σελ. 21 Γέρος του Μοριά). -Ολα αληθινά εκτός από το ότι το Λεοντάρι δε δοκιμάστηκε όντας υποτεταγμένο στους Τούρκους και βάση εξορμήσεως και για μακρινά παζάρια ποιος ο λόγος, ήταν τα Μοθωκόρανα περίφημα παζάρια σκλάβων.

Με τη συνθήκη του 1540 όλος ο Μοριάς γίνεται τούρκικος. Ακολουθούν μαύρα χρόνια σκλαβιάς και οι πηγές είναι ελάχιστες. Οι Τούρκοι επικρατήσαντες απέναντι των ενετών σταματούν τις εύνοιες απέναντι των ραγιάδων, και εφαρμόζουν έντονη πολιτική εκτουρκισμού και αλλαξοπιστίας την οποία από τη Β διακύρηξις του 16ου αιώνα εφήρμοσαν σ'ολόκληρη την επικράτεια. Κατά το έτος 1518 επί πατριάρχου Ιερεμίου του Α~ εξεδόθη σουλτανικόν φιρμάνιον επί Σουλτάνου Σελίμ του Α~ (1502 - 1520) να αφαιρεθώσιν οι ιεροί ναοί των χριστιανών και να μεταποιηθούν εις τζάμια. Πολλοί δε τότε ιεροί ναοί ηρπάγησαν και εις τζάμια μεταβλήθησαν, άλλοι δε και κατεστράφησαν καθ'ολοκληρίαν. Οι δε δυστυχείς χριστιανοί εψέλουν τας ιεροτελεστίας των εις ταπεινά ξύλινα παραπήγματα μνημονεύει εις τας απομνημονεύματα του ο Κύριλλος Δέγλερας. Τούτη ακριβώς την περίοδο μετεβλήθη οριστικά σε τζαμί και ο περικαλής ναός των Αγίων Αποστόλων και εκτίσθη και ο μιναρές του σωζόμενος εν μέρει μέχρι σήμερον, στηρίζουν θλιβερόν κατασκεύασμα καμπαναριού. Και έκτοτε οι Χριστιανοί Λεονταρίτες άκουγαν καθημερινά και επί τρακόσια χρόνια δουλείας με μικρά διακοπή 25 έτη ενετοκρατίας τον Τούρκο Μουεγίνη να αναπέμπει την προσευχή του. Λο Ιλλάχ Ιλ Αλλάχ Βε Μουχαμετρεσούλ ουλλαχ. Δεν υπάρχει θεός παρά ο Αλλάχ και ο Μωάμεθ ο προφήτης αυτού. Το παιδομάζωμα βρίσκεται στην ακμή του.

Χρειάζονται στρατεύματα για τις καινούργιες κατακτήσεις Κύπρου, Κρήτης, Αιγύπτου. Χρειάζονται χρήματα που τα δίνει ο ραγιάς. Είναι η εποχή της μεγαλύτερης ακμής του τουρκικού κράτους που φθάνουν έξω από τη Βιέννη και του μεγαλύτερου κινδύνου για του Χριστιανούς -ραγιάδες. Στο Μοριά για μιαν ακόμη φορά ο πόλεμος κτυπάει τις πόρτες του. Η συμμαχία Βενετίας Πάπας Ισπανίας, έχει το αποτέλεσμα της, την καταστροφή του τούρκικου στόλου στη Ναύπακτο 1571. Οι Μωρα<182>τες και οι Στεραιοελλαδίτες ξεσηκώνονται" Αλλά μετ'ού πολύ δια χειμμάρων και πάλιν αιμάτων ετιμωρηθη η νέα αυτών ασύνετος απόπειρα" γράφει ο Σέφας. Και το χρονικό του Γλαξειδίου σελ. 12-214 γράφει για την τύχη των Μωραϊτών της Β. Πελοποννήσου" Κι όσοι Μωρα<182>τες εγλύσασι (εγλύτωσαν) επήγασι στη Μάνη και εκεί εσηκώσασι σεφέρι σφάζοντας τους Τούρκους..." Ο πόλεμος κράτησε κάπου δύο χρόνια. Οι αδελφοί Μελισσσινός Μακάριος αρχιεπίσκοπος Επιδαύρου και Θεόδωρος Χωροδεσπότης συνενοημένοι με τον αρχηγό των Δυτικών που νίκησε στη Ναύαπακτο τον περίφημο Δον Ζουάν με βάση τον Ταΰγετο και τη Μάνη, έχουν στην αρχή μερικές επιτυχίες μα τελικά συντρίβονται διότι τους εγκαταλείπουν οι Δυτικοί, παρ'όλο ότι μετά την νίκη της Ναυπάκτου, ολόκληρη η Βαλκανική μπορούσε να απελευθερωθή από τους Τούρκους. Οι Τούρκοι απαντούν με σφαγές και μεταφορές πληθυσμών. Ο αρχιεπίσκοπος Πατρών τιμωρείται με θάνατο δια πυράς. Το ίδιο και της θεσσαλονίκης. Στα 1573 οι Βενετοί υπογράφουν συνθήκη με τους Τούρκους και ο Κιλίτζ (ρομφαία) Αλής Καπανδίου Πασάς οχυρώνει τα Ν. Παράλια της Πελοποννήσου.

Η περιοχή Λεονταρίου ευρισκομένη στις υπώριες του Ταϋγέτου και κοντά στις επαναστατημένες επαρχίες επλήρωσε και αυτή το φόρο στη γενική τρομοκρατία ιδίως μάλιστα μετά τη φυγή των Μελισσινών και τη συντριβή της Επαναστάσεως. Δοθέντος μάλιστα ότι το Λεοντάρι ήταν πάλι στρατιωτική βάση των Τούρκων, η συγκέντρωση πολυάριθμων φανατισμένων Οθωμανών, άτακτων ρουχολόγων, κουρσετών, στάθηκε αληθινή μάστιγα ιδίως για την περιοχή. Από τούτη την εποχή με την εγκατάλειψη του Δον Ζουάν των Ελλήνων και την εμφάνιση της ομόδοξου Ρωσίας, αρχίζει η στροφή των ελπίδων των ραγιάδων προς τη Ρωσία και η τούρκικη πολιτική καθορίζεται προς την κατεύθυνση αυτή. Γράφει ο σύγχρονος τότε πρεσβευτής της Βενετίας Ιάκωβος Σοράντζας "... Από Μοσκοβϊτου φοβείται ο Μέγας ουθέντης (Σουλτάνος) διατο ομόδοξον..." Μιά άλλη περιπέτεια που μπορούσε να κατάληξη σε τραγωδία για τον Μοριά, αν δεν ματαιώνετο είναι η προετομασία για ξεσηκωμό του Δούκα του Νεβέρ Καρόλου, διεκδικώντας δικαιώματα στο βυζαντινό θρόνο και το Δεσποτάτο του Μορέως (1612). Μια δεκαετία κράτησαν οι προετοιμασίες και η ιστορία χρωστάει χάριτες, τουλάχιστον στην προπαρασκευή αυτή, για τις ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την κατάσταση στην Πελοπόννησο και λοιπή Ελλάδα για την περίοδο τούτη.

Τέσσερα υπομνήματα δόθηκαν στο Νεβέρ με περιγραφές κάστρων οικονομική κατάσταση, πληθυσμό κτλ. Στο πρώτο περιγράφεται η Πελοπόννησος και κυρίως η Μάνη δυναμένη να χορηγήσει 15 χιλ. μαχητές. Το Λεοντάρι αναφέρεται σαν σημαντική στρατιωτική και διοικητική βάση με δύναμη οτο κάστρο 150 στρατιωτών. Ιδιαίτερα επισημαίνεται η θέση του για την εξασφάλιση των Δερβενιών Λεονταρίου. Στο Βο υπόμνημα μεταξύ των άλλων αναφέρεται ότι ο Μοριάς ήταν στο ισχυρότερο Μπενάκη του Βεκλέρμπεη της Βαλκανικής Χερσονήσου που είχε έδρα του τη Σόφια και εξουσίαζε Σομπενλίκια. Η Πελοπόννησος με το μπέη της, εξουσίαζε 800 τιμάρια (τσιφλίκια) δυνάμενα να χορηγήσουν χίλιους διακόσιους εκλεκτούς μαχητές καθώς και τις φρουρές των κάστρων Μεθώνης, Κορώνης, Ναυαρίνου , Ναυπλίου, Πατρών, Λεονταρίου, Μυστρά, Ανδρούσας, όλες Μισθοδοτούμενεςαπό το Σουλτάνο. Εκτός απ'αυτούς υπήρχαν στο Μοριά και εξι χιλιάδες μάχιμοι Τούρκοι από τους μονίμους κατοίκους που φαίνεται πως ήταν στο πλείστον ραγιάδες εκτουρκισθέντες. Στο τρίτο υπόμνημα υπάρχει ατελής απαρίθμηση των τότε πόλεων της χερσονήσου, με προσπάθεια να τις συνδυάσουν με τις παλαιές που έχει σαν συνέπεια να επιτύνει την σύγχιση . Το Λεοντάρι αναφέρεται στην περιοχή της Τεγέας. Προφανώς ως συνορεύον με την περιοχή. Το τέταρτο υπόμνημα είναι πολύτιμο για την ιστορία της Μάνης γιατί αναφέρει όλες τις κόμες και χωριά 125 καθώς και 38 γειτονικά. Μας πληροφορεί ακόμη ότι στη Μάνη εζούσαν την εποχή εκείνη 4913 οικογένειες. Από την αναφορά σε γειτονικές περιοχές βλέπει κανείς ότι ο γεωγραφικός χώρος Μάνης, ήταν πολύ ευρύτερος απο τον λεγόμενο βράχια της Μάνης. Περιλαμβάνει ολόκληρο τον ορεινό όγκο Ταϋγέτου. Από το έγγραφο της συμφωνίας βλέπουμε ότι αντισυμβαλλόμενοι ήσαν οι κάτοικοι της Μάνης, Οίτυλον, Τεγέας και Καλαμάτας αφ'ενός και ο Κάρολος Νέβερ αφ'ετέρου. Ενδιαφέρουσες είναι και οι συμφωνίες για απαλλαγές φόρων κεφαλικού και εγείου με μόνη εξαίρεση των εμμέσων φόρων επι των εισαγομένων και εξαγομένων. Επίσης ότι όλες οι κατεχόμενες υπό των Τούρκων γαίες θα αποδοθούν στους προκατόχους τους αποδεικνύοντας τα δικαιώματατους. -Οτι τα παράλια φρούρια της Μεσσηνίας θα δοθούν στη Ρωμαϊκή εκκλησία. -Οτι θα ξαναϊδρυθούν τα σχολεία της Λακεδαίμονος και ότι οι περιουσίες των Εβραίων θα ανήκουν στο Δούκα. Οι Εβραίοι οι λεγόμενοι Σεφαρδϊμ σε αντίθεση προς τους Ασκεναζίμ που προέρχονται απο την Κεντρική Ευρώπη, προερχόμενοι απο τις ανακτηθεϊσες απο τους Ισλάμ περιοχές της Ηβηρικής Χερσονήσου εκδιωχθέντες απο τους χριστιανούς, έγιναν ευπρόσδεκτοι απο τους Τούρκους και κατέλαβαν ισχυρότατη θέση στην οικονομική ζωή της αυτοκρατορίας. Μαζί με τους -Ελληνες και τους Αρμένιους ήταν η οικονομική δύναμη. Ευρίσκοντο σε μόνιμη εχθρότητα μεταξύ τους και οι τρεις. Εγκατεστάθηκαν πολλοί Εβραίοι και στην Πελοπόννησο. Μεγάλη παροικία ήταν στο Μυστρά. Στο Λεοντάρι πρέπει να δεχθούμε ότι θα είχαν εγκατασταθεί ελάχιστοι εξοντοθέντες κατά την επανάσταση.

Το Λεοντάρι στην περίοδο της πρώτης Τουρκοκρατίας.

Η καταστροφή στο Γαρδίκι και η εξόντωση μεγάλου μέρους απο τον πληθυσμό του Λεονταρίου, σύντομα αναπληρώθηκε με την επανασυγκέντρωση των φευγάτων, απελευθέρωση των Σκλάβων και την ενίσχυση απο μετακινήσεις ομόρων κατοίκων. Επίσης ένα μέρος των κατοίκων συνθηκολόγησε και έτυχε ευμενούς μεταχειρήσεως. Κατά το Κοράνι οι Χριστιανοί και οι Εβραίοι εφ'όσον υπετάσσοντο διατηρούσαν την περιουσία τους και τη θρησκεία τους. Η πρώτη περίοδος της τουρκικής κατοχής ήταν όπως είδαμε "φιλόφρων" προς τους ραγιάδες. Πρέπει να σημειωθεί ότι διατήρησαν τις περιουσίες τους οι κάτοικοι καθώς και τα μοναστήρια. -Ετσι σε ελάχιστο χρονικό διάστημα το Λεοντάρι αναλαμβάνει και βρίσκεται στην πρώτη σειρά των μεσαιωνικών πόλεων του Μοριά. Εξακολουθούν να υπάρχουν οι ίδιες οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές και γεωγραφικές συνθήκες που ευνοούν τη διατήρηση της ανάπτυξης του. Η κλειστή οικονομία, η έλλειψις ελεύθερης συγκοινωνίας, η διοικητική υπεροχή του σαν πρωτεύουσα περιοχής (και όλα οσα έχουμε επαναλάβη) καθώς και οι συνεχής πόλεμοι με στρατοπεδική αφετηρία απο αυτό, η για αρκετό καιρό έδρα της στρατιωτικής τουρκικής διοίκησης, εξασφαλίζουν την ανάπτυξη του. -Ετσι μπορούμε να πούμε οτι το Λεοντάρι στην περίοδο της Α~ Τουρκοκρατίας ήταν από τα σημαντικά κέντρα της Πελοποννήσου. Κέντρο με έντονη τουρκική παρουσία αλλά και με ελληνική κυρίαρχη. Οι χριστιανοί κάτοικοι του εφημίζοντο για τον πλούτο τους και απόηχο μακρινής εποχής είναι το καλίγωμα του δρόμου του Αγίου Φλώρου. Μα την κυριότερη απόδειξη της ελληνικότητας του Λεονταρίου την έχουμε από τη διατήρηση και επικράτηση του ελληνικότατου ελληνικού βυζαντινού ονόματος του. Ας γίνει μια σύγκριση με τόσες ένδοξες πόλεις της αρχαιότητας και του μεσαίωνα. Εχάθηκαν τα ονόματα τους μόλις έσβησε ο πληθυσμός που τα συντηρούσε και άλλοι μεταγενέστεροι βαλαν τη δική τους ονομασία. Η Μεγάλη Πόλις εκρύπτετο υπό το ταπεινό και ξενόηχο όνομα Σινάνον. Η Σπάρτη είχε εξαφανισθεί από το Μυστρά. Πλήθος άλλα ονόματα και τοπονύμια είχαν επιβάλλει την παρουσία τους στο γεωγραφικό χώρος της Πελοποννήσου. Το Λεοντάρι όμως παρέμεινε διαμέσου της φραγκοκρατίας, τουρκοκρατίας και Ενετοκρατίας μέχρι σήμερα, αφού μάλιστα κυριάρχησε και εξαφάνισε το ένδοξο όνομα της Βελιγοστής. Μόνο μια έντονη δυνατή πληθυσμιακά και πολιτιστικά παρουσία ελλήνων κατοίκων μπορούσε να εξασφάλιση αυτή την καθαρότητα και διάσωση. Αυτό τούτο το όνομα "Λεοντάρι" που το απεδέχθηκαν Φράγκοι, Τούρκοι, Βενετοί, είναι ο πιο ασφαλής τίτλος επιβεβαίωσης της ελληνικότητας του απ'όλη την παρουσία του διοικητικού μηχανισμού των Τούρκων ως και την μετέπειτα στην Β-: Τουρκοκρατία, παρουσία ισχυρών τουρκικών Λεονταρίτικων οικογενειών. Τίποτα δεν κατόρθωσε να αλλοιώσει την ελληνική του προέλευση και ουσία. Με την ευκαρία σημειώνωμεν και τούτο: -Ονομα πόλις ή χωριού Λεονταρι ήταν μόνο της περιοχής μας. Το Λεοντάρι της Βοιωτίας μετονομάσθηκε πρόσφατα, λεγόταν πριν Κασκαβέλι. Το δε Λεονταρι των Σοφάδων - Καρδίτσας, λεγόταν μέχρι πριν μερικά χρόνια -Ασλα^πο το όνομα του Τσιφλικά Ασλάνμπεη. Συνεπώς ότι επώνυμο συναντιέται με το όνομα Λεονταρίτης έχει σχέση με το Λεοντάρι - Αρκαδίας. Δυστυχώς δεν υπάρχουν στοιχεία ιστορικά πνευματικής, που ήταν άλλωστε ανύπαρκτη ή άλλης πολιτιστικής κίνησης για τούτη την περίοδο όπως δεν υπάρχουν και για το μεγαλύτερο μέρος του Μοριά. Ενδιαφέρον ιστορικό περισσότερο έχουν τα όσα διασώζονται από πλευράς, ενετικών αρχείων ή ιστορίας καθώς και από την αλληλογραφία (ελάχιστη) με τους δυτικούς για την προπαρασκευή επαναστάσεως. Απ'όλα αυτά μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι το Λεοντάρι ήταν το στρατιωτικό, πολιτικό και εμπορικό κέντρο της Κεντρικής Πελοποννήσου με πληθυσμό ολίγων χιλιάδων εκτεινόμενο προς την ανατολική και δυτική πλευρά του κάστρου όπου και υπάρχουν οι σωροί του υλικού των σπιτιών, μεταβλημένες σήμερα σε ατέλειωτες σειρές από μάνδρες και σπασμένα κεραμίδια. Σημειώνουμε εδώ πως πόλις τη εποχήν εκείνη, εθεωρείτο όταν είχε πάνω από 500-600 οικογένειες. Το Ναύπλιο π.χ. δεν υπερέβηκε τις 2χιλ. ο Μυστράς τις 3χιλ κλπ.

         

Αντιγράφουμε από Βενετσάνικες εκθέσεις (Δελτίο Ιστορικής Εθνολογικής εταρείας τόμος 5ος 1896 σελ. 646) "Υπό τον ζυγόν των Οθωμανών έζων Τούρκοι, -Ελληνες και τρίτον είδος καλούμενοι Αλβανοί και τίνες Εβραίοι. Εκ των πρώτων Τούρκων συνεκροτείτο η φρουρά των κάστρων (ρπ35ίάί άβΐ3 Ργ3ζζθ). Πολλοί τούτων εγκαθίσταντο εις τας μεγάλας και προνομιούχας γαίας ως ο Μυστράς εν τη Λακωνική ή Τριπολιτσά εν τη ενετική επαρχία της Ρωμανίας (Ρωμανία ελέγετο ο νομός του Ναυπλίου που οι Βενετοί πάντοτε τον είχαν για δικό τους. Σ'αυτήν υπήγετο τότε και η Τριπολιτσά. Δεν υπήρχε ο σημερινός Νομός Αρκαδίας. Βλέπε και παρακάτω στην Ενετοκρατία) η Καρύταινα, το Λεοντάρι εν Μεσσηνία, η Βοστίτσα, τα Καλάβρυτα η Γαστούνη εν Αχαΐα και συνέχεια. Απάντων των Ελλήνων εν ήτο το επάγγελμα διότι εκ λόγων κρατικής οθωμανικής αρχής ουδεμία διάκρισιςβαθμού ή τίτλου υπήρχεν ειμή ως προς την ευχέρειαν ην παρείχον τα βιομηχανικά ή εμπορικά κέρδη τα οποία ηδύναντο να απαλλάξουν από τη χειρωνακτική εργασίαν τον ευημερούντα βιοτέχνην ή έμπορον. Η ίδια καλή τύχη ανάμενε ωσαύτως και τον επιδοθέντα και πλουτίσαντα εις θαλάσσιας εργασίας. -Απαντες σι άλλοι -Ελληνες έκυπτον υπό την εργασίαν της γης σύντροφοι των ιδρωτών και της πενίας με το άθλιον γένος των Αλβανών. Τα αγαθά κατά μέγα μέρος, ευρίσκοντο προς το μέρος των Τούρκων τίτλω ιδιοκτησίας του ξίφους. -Αλλωστε πάνω σ'αυτό οι Τούρκοι είχαν και το Κοράνιο μαζί τους και τις ιερές υποθήκες του Μωάμεθ ιδρυτού" Τ'αγαθά του κόσμου τούτου κρέμονται από τις τρίχες της χαίτης των αλόγων σας. Πάνω στη ράχη τους μπορείτε να φορτώσετε τον παράδεισο της γής.

Και φαίνεται πως τα πολλά χρόνια που έζησα μακρυά του, οι ελάχιστες επισκέψεις μου που δεν μ'άφηναν να το χορτάσω, αυτή η απόσταση τόπου και χρόνου, έδωσε ένα χρώμα ρομαντισμού στην αναζήτηση, το μετέβαλε σε.ένα είδος αποκούμπι της ψυχής που μπορεί να με δεχθεί κάποτε ζωντανό ή πεθαμένο με στοργή και με σιγουριά.

Ενετοκρατούμενος Μοριάς 1687-1715

Το 1684 αφού η Βενετία είχε υποχρεωθεί μετά εικοσάχρονους αγώνες να εγκατάλειψη την Κύπρο, με πρωτοβουλία του πάπα της Ρώμης έγινε συμμαχία του αυτοκράτορα της Γερμανίας (Αυστρίας), του βασιλιά της Πολωνίας και της Βενετίας και άρχισε καινούργιος πόλεμος εναντίον των Τούρκων που κράτησε μέχρι το 1699 οπόταν υπογράφτηκε η συνθήκη του Κάρλοβιτς. Με τη συνθήκη αυτή η Βενετία επήρε την Πελοπόννησο από τους Τούρκους. Τούτη την 1 δχρονη περίοδο ο Μοριάς δοκιμάστηκε από δύο φοβερά κακά. Τον Πόλεμο που πολλές φορές ήταν και εμφύλιος (Μοραίτες πολεμούσαν με τους Τούρκους κατά των Βενετών και το ανάποδο) και από την Πανώλη που ξεπάστρεψε ολόκληρους πληθυσμούς και προκάλεσε βαθύτατη πληθυσμιακή και οικονομική κρίση στη Χερσόνησο.

Το Λεοντάρι δοκιμάστηκε και από τα δύο κακά μα σε μικρότερο βαθμό συγκριτικά. Το πρώτο χρόνο (1684) οι Τούρκοι απασχολημένοι σ'άλλα θέατρα πολέμου περιορίστηκαν κατά το συνήθειο τους σε τρομοκρατικές ενέργειες των ραγιάδων. Μεταξύ των θυμάτων τους υπήρξε και ο Δεσπότης Κορίνθου Ζαχαρίας που εσφάγη ως φίλος των Βενετών. Μόνον οι Μανιάτες με έγγραφο τους 30-8-1684 ζήτησαν τη βοήθεια του αρχιστράτηγου Μορογίνη και πήραν την υπόσχεση του ότι τον ερχόμενο χρόνο θα τους συντρέξη ίη ρθΓδοηβ. Μαζί με την υπόσχεση και μέσω του προνοητού Ζακύνθου τους έστειλε και 25 βαρέλια μπαρούτι και αρκετό μολύβι (Σάβας 328-329). Οι Τούρκοι ακόμα διέταξαν γενικό αφοπλισμό των ραγιάδων κατοίκων και επέβαλαν βαρύτατη φορολογία τόσο στους Τούρκους κατοίκους -εξλαμισθέντες ντόπιους και μεταφερθέντες από τη Μικρά Ασία, όσο και στους Χριστιανούς. Για μεγαλύτερη εξασφάλιση τους επέβαλαν και αντιπροσωπευτική ομηρία "ενδίδοντες εις τας δυνάμεις του ερασκέρου ηναγκάσθημεν να δόσωμεν ομήρους τα τέκνα μας "έγραφαν οι Μανιάτες στο Μορογίνη μετά τη λήψη της μπαρούτης και τον παρακαλούν να μην κάνει από βάση στην Μάνη. Οι Τούρκοι .έχουν τις στρατιωτικές βάσεις τους στην Κεντρική Πελοπόννησο γιατί στα παράλια κυριαρχούν οι Βενετοί. Το Λεοντάρι, ο Μυστράς, η Ανδρούσα, η Καρύταινα είναι τα κέντρα για την Τουρκική άμυνα στις αποβατικές ενέργειες των Βενετών που καταλαμβάνουν τη Μάνη, τα Μεσογειακά φρούρια και πολιορκούν το Ναύπλιο, πρωτεύουσα ολόκληρου του Μοριά. Οι αλβανικοί πληθυσμοί Αργολίδος και Αρκαδίας μετέχουν των επιχειρήσεων υπέρ των Βενετών και οι ποιμενικοί πληθυσμοί που παραχειμάζουν στη Μεσσηνία από τα βουνά του Μαινάλου συντελούν στην κατάληψη των Μεσσηνιακών κάστρων. Ο Τούρκος Σερασκέρης (αρχιστράτηγος) Χαλίλ Πασάς εγκαταλείπει την Μεσσηνία και Λακωνία στο μεγαλύτερο μέρος τους αφήνει ισχυρές φρουρές στα κάστρα Μιστρά Λεονταρίου Καρύταινας Ανδρούσας και σπεύδει σε βοήθεια της πρωτεύουσας του που κινδυνεύει διότι την πολιορκεί από ξηρά και θάλασσα ο ίδιος ο Μορογίνης. Η μάχη του -Αργούς στις 4 Αυγούστου 1686 και η ήττα των Τούρκων κρίνει την τύχη του Ναυπλίου που παραδίδεται και οι Τούρκοι έχουν μόνον εστίες αντίστασης σε κάστρα μεταξύ των οποίων και το Λεοντάρι. Στο μεταξύ οι Χριστιανικοί πληθυσμοί εξεγείρονται κατά των Τούρκων. Η Πάτρα, η Καρύταινα ζητούν τη Βενετική προστασία. Το Λεοντάρι, ο Μυστράς έχοντας ισχυρές τουρκικές δυνάμεις δεν τολμούν να εδηλωθούν. -Ομως η κατάσταση έχει ξεφύγει από τους Τούρκους και η περιοχή Κρύταινας, Λεονταρίου στη συνείδηση των τουρκικών στρατευμάτων είναι τόσο επικίνδυνη ώστε 1600 Τούρκοι διαταχθέντες να παραχειμάσουν σ'αυτήν, σφάζουν το Διοικητή τους και φεύγουν εκτός Πελοποννήσου (Σάβας 352). Ο τρίτος χρόνος του πολέμου βρίσκει τους Τούρκους να κρατούν στο Μοριά το κάστρο της Μονεμβασιάς Βαρδούνιας, Καστελ Τορνέζε (λουμούτσι), του Μυστρά, του Λεονταρίου, της Πάτρας, ενώ οι φήμες κυριαρχούν ότι διετάχθη ολοκληρωτική εκκένωση του Μοριά. Σ'όλα τα μέτωπα οι Τούρκοι νικιώνται και στην Κωνσταντινούπολη ξεσπούν ταραχές (Σάβας 352-353). Οι Βενετοί για την ενίσχυση του Ναυπλίου αρχίζουν την οχύρωση του Παλαμιδιού και δημιουργούν το ξακουστό κάστρο που θαυμάζουμε και σήμερα (εδώ φωτ/α παλαμιδιού).Τούτο το χρόνο 1687 πρωτοπαρουσιάζεται και η Πανώλη ξεκινώντας από το σπίτι του αρχιεπισκόπου Ναυπλίου. Στο μεταξύ καθαιρήται ο Ισμαήλ Πασάς και ο νέος Σερασκέρης μάταια προσπαθεί να αντιμετώπιση του Βενετούς και τους -Ελληνες ενωμένους εναντίον του. Νικάται στην Πάτρα παραδίνει το κάστρο της καθώς και το κάστρο της Γαστούνης (χλαμούτσι). Στην κεντρική Πελοπόννησο με μια μικρή αναλαμπή επιτυχιών εναντίον των Μανιατών τελικά οι Τούρκοι αναγκάζονται να παραδόσουν τα κάστρα που κρατούν Λεοντάρι, Βαρδούνια καθώς και το Μυστρά. Κρατιέται μόνον η Μονεμβασιά. Η κατάληψη μάλιστα του Μυστρά και η αδιαφορία για τα μέτρα αντιμετώπισης της πανώλης είχε φοβερές συνέπειες για την κεντρική Πελοπόννησο.

Διετάχθη από τους Βενετούς καραντίνα στο κάστρο του Μυστρά γιατί είχε εμφανισθή πανώλη. Απαγορεύτηκε κάθε επαφή. Ομως η απληστία και τα πολύτιμα κινητά των Μιστριωτών Τούρκων και Χριστινών υπερίσχυσαν του φόβου της χολέρας. Στο διάστημα της καραντίνας άρχισε ένα κερδοφόρο εμπόριο κινητών που μετέδωσε την αρρώστια σ'όλο το Μοριά. Το Λεοντάρι ευρισκόμενο κοντά στο Μυστρά και όντας σταυροδρόμι της εμπορικής επικοινωνίας πληρώνει και αυτό το φόρο του στη φοβερή νόσο. -Ολη όμως η περιοχή λόγω του υγιεινού κλίματος και των καλυτέρων μέσων αντιμετώπισης της επιδημίας, δοκιμάζεται συγκριτικά λιγότερο. Η Πελοπόννησος χάνει σχεδόν το 1/3 του πληθυσμού της από την πανούκλα. Ο χρόνος αποχώρησης των Τούρκων (1687) στάθηκε για την περιοχή Λεονταρίου ιδίως της Καρύταινας πολύ βαρύς από πλευράς πολεμικών καταστροφών και διώξεων. Ισχυρές δυνάμεις Μανιατών και Κορωναίων επετέθησαν εναντίον του κάστρου της Καρύταινας και το κυρίευσαν. Το πολεμικό τους όμως μένος δεν περιορίστηκε μόνον στους Τούρκους, αλλά λεηλάτησαν και όλο το σημερινό κάμπο της Μεγαλοπόλεως, που τότε το μεγαλύτερο τμήμα του, ανήκε στον Καζά (επαρχία) Λεονταρίου και ήταν κατοικημένος βασικά από Χριστιανούς.

"Ιουνίου 20, ήρθε μια βάρκα από Νεόκαστρο του Αβαρίνο κι έφερε και τον πρεβετόρο της Κορώνης και εφερμάρησε για την πανούκλα στη Μοθώνη και περιπλέον είπε, πως επήρανε και την Καρύταινα και επήρανε 1300 Τούρκους γυναικόπαιδα και ήταν τρεις χιλιάδες Μανιάτες και χίλιοι Κορωναϊοι και εγδύσανε περί την χώραν" (ημερολόγιο Ματεση σελ. 214 Σάβας 359).

Η αποχώρηση των Τούρκων ακόμη δε διέσωσε το Μοριά από επικίνδυνες τουρκικές επιδρομές που κράτησαν μέχρις το 1695 και που μάλιστα ενισχύθηκαν και από -Ελληνες. Η δυσμενής εξέλιξη του πολέμου, ανάγκασε την υψηλή Πύλη να αλλάξει πολιτική απέναντι των ραγιάδων που στάθηκαν πολύτιμοι σύμμαχοι των Βενετών. -Ενας μεγάλος Τούρκος πολιτικός από τη μεγάλη οικογένεια των Κίοπρουλήδων. εξομοτών, ο Μουσταφάς Κιουπρουλιγαδέο Φασίλ (ενάρειος) όπως καταξιώθηκε στην Ιστορία, επέβαλε τις απόψεις του που υποστήριζαν τη βελτίωση των όρων ζωής των χριστιανικών πληθυσμών.

Με τους περίφημους Νιζαμί - Τζεδίδ (νέους κανόνες) βελτιώθηκε ή νομική θέση του ραγιά. Δόθηκαν ακόμα εντολές στις τοπικές διοικήσεις να γίνουν προσπάθειες απόσπασης των ραγιάδων από τους Βενετούς ή αδρανοποίηση τους. Να τους χαρισθούν φορολογίες, να τους υποσχεθούν προνόμια, ιδίως οτο εμπόριο και να χρησιμοποιηθεί κατάλληλα η αντίθεση ανατολικού και δυτικού δόγματος με την επισήμανση του κινδύνου απορροφήσεως του Ελληνισμού από τους δυτικούς. Οι Τούρκοι την περίοδο αυτή βρήκαν τον άνθρωπο τους στο πρόσωπο του Λυμπεράκη Γερακάρη της γνωστής πολυκύμαντης προσωπικότητας της μεσαιωνικής ιστορίας μας. Ο Γερακάρης ύστερα από μυθιστορηματικές περιπέτειες έγινε Μπέης της.Μάνης και σύμμαχος με τους Τούρκους, ηγούμενως αυτοτελούς ελληνικού σώματος Μανιατών και Στεραιολαδιτών. Παρ'όλιγο να οδήγηση τους Χριστιανικούς πληθυσμούς με τους Τούρκους και να εξαναγκάση τους Βενετούς να εγκαταλείψουν την Πελοπόννησο. Πράγμα που τό'καναν με την πίεση των παρεμφερών παραγόντων το 1715.

Ο Γερακάρης το 1692 μαζί με το Σερασκέρη Χαλίλ Πασά των Ιωαννίνων, μπαίνει δια τολμηρός ενέργειας στην Πελοπόννησο και φθάνει λεηλατώντας και λαφειρολογώντας και

καταστρέφοντας μέχρι τα σύνορα της επαρχίας Λεονταρϊου. Το 1694 ξαναεισβάλλει στην Πελοπόννησο και φθάνει μέχρις το -Αργός. Το 1695 νέα εκστρατεία Γερακάρη Τούρκων τους φέρνει μέχρις Τριπολιτσάς και Λεονταρι. Ελεηλάτησαν ολόκληρη την περιοχή κατέλαβαν την Καρύταινα και την έκαψαν (Σάβας 417). Το Λεονταρι εγλυτωσε από την καταστροφή χάρις στη μεγαλοθυμία του Λυμπεράκη. Η περιοχή του όμως προς το σημερινό κάμπο της Μεγαλοπόλεως ελαφυραγωγήθη. Αυτή ήταν και η τελευταία δοκιμασία του πολέμου. Ο Γερακάρης τελικά εγκαταλείπει τους Τούρκους και πηγαίνει με τους Βενετούς. Η ειρήνη του Κάρλοβιτς 1699 δίνει το Μοριά στη Βενετία.

Βενετοκρατία

Από το 1688 όταν οι Τούρκοι εκδιώκονται από τη χερσόνησο και παραδίδονται όλα τα κάστρα μαζί και το Λεονταρι, πλην της Μονεμβασίας που παρεδόθη το 1690, η βενετική Γερουσία αποφασίζει τη διοικητική και οικονομική αναδιοργάνωση του τόπου.

Διορίζει πρώτο γενικό προβλεπτή ή προνοητή (είδος γενικού Διευθυντού) general Proveditor, του Βασιλείου του Μορέως (Regno della Morea ονομάσθη η Πελοπόννησο) το Ιάκωβο Κορνάρο, στους δε γερουσιαστές Ιερόνυμο Ρενεέρη, Δομένικο Γρϊτη και Μαρίνο Μικέλη ανάθεσε την οικονομική και διοικητική μεταρρύθμιση. Οι έχοντες αυτές τις εξουσίες λέγονται σώδικοι ή καταστιχαδόροι. Μέσα στις εξουσίες τους ήταν η καταγραφή της γης (κτηματολόγιο). Ιδιωτικής, δημόσιας, εκκλησιαστικής, η διανομή της. Κανόνιζαν τη δεκάτη επί των ιδιωτικών κτημάτων οργάνωναν τη διοίκηση και τη δικαιοσύνη, καθώς και τη φορολογία και το εμπόριο. Στο τελευταίο μάλιστα οι Βενετοί ήσαν πάρα πολύ αυστηροί, διότι ήθελαν να το ελέγχουν απόλυτα υπέρ του εμπορίου της πατρίδας των. Αντίθετα οι Τούρκοι άφηναν ελεύθερο το εμπόριο, πλην της επιβολής ορισμένων εισαγωγικών και εξαγωγικών δασμών. Επίσης και στη φορολογία ιδίως της δεκάτης ήσαν αυστηροί και μάλιστα δεκατίζανε μέχρις αυτό. -Ομως πρέπει να τους αναγνωρίσει κανείς διοικητικές ικανότητες μεγάλες που σε σύγκριση με τις αντίστοιχες των Τούρκων γίνονται ακόμα μεγαλύτερες.

Χάρις στην οργανωτική προσπάθεια των Βενετών, τις απογραφές εκθέσεως των προνοητών και τη Νοτιτία του 1704 που όλα σχεδόν διασώθηκαν στα βενετικά αρχεία, αντλούμε σήμερα πολύτιμες πληροφορίες για τον τότε Μοριά, και κατορθώνουμε μέσω αυτών να φωτίσουμε και την προηγούμενη εποχή. Για την περιοχή Λεονταρϊου και το Λεοντάρι π.χ. μαθαίνουμε από έκθεση προνοητού ότι εχαρακτηρίζετο μαζί με το Μυστρά, Βοστίτσα, Καλαμάτα, κλ. σαν πλούσια (Δελτίο Ιστορίας Εθνικής Εταιρείας 1896 - σελ 646).

Παρ'όλο ότι δεν πραγματοποιήθηκε η ακριβής τοπογράφηση των κτημάτων της περιοχής έχουμε μια απλή καταμέτρηση των γαιών σε στρέμματα καθώς και περιγραφή πόλεων, κωμών, μοναστηριών, μεγάλων κτημάτων (ζευγολατίων ή Τσιφλικιών) καταμέτρηση πληθυσμού κ.τλ.

Η διοικητική οργάνωση του Μοριά ήταν από την εποχή των Βυζαντινών επιρρεασμένη από τις γεωγραφικές διαιρέσεις των και τις δημιουργίες ορισμένων διοικητικών στρατιωτικών και εμπορικών κέντρων. Για την περιοχή μας η αρχική διοικητική διαίρεση επιρρεαζότανε από τη Βελιγοστή που ήταν και μεγάλο οικονομικό κέντρο. Συνέχεια της υπήρξε το Λεονταρι όπως και για την περιοχή Β. Αρκαδίας ήταν το Νίκλυ, Τεγαία. Πολύ αργότερα δημιουργήθηκε η Τριπολιτσά αφού το Νίκλυ καταστράφηκε από τους Βυζαντινούς και δημιουργήθηκε η καθαρά στρατιωτική βάση, κάστρο του Μουχλίου. Οι Τούρκοι παρέλαβαν την διοικητική διαίρεση των Βυζαντινών και τη μετέβαλαν, μόνον όπου οι στρατιωτικές κυρίως ανάγκες και οι συχνοί πόλεμοι με τους Βενετούς το επέβαλαν. Τελικά όμως μετά το 1540 η διοικητική διαμόρφωση της Πελοποννήσου οριστικοποιήθηκε και σχηματοποιήθηκε στο τριπλό σχήμα Καζάς: η γεωγραφική περιοχή της διοικητικής εξουσίας- Βιλαέτι: η κτηματική περιοχή και Σατζάκ: στρατιωτική επαρχία (σε: υποδιαιρέσις επαρχίας) μόνο νια τους Τούρκους. Οι Βενετοί διετήρησαν με μικρές τοπικές παραλλαγές τη διοικητική κατά επαρχίες διαίρεση της τουρκοκρατίας, δηλ. τους 24 καζάδες (επαρχίες), διετήρησαν δε και για πρωτεύουσα του Μοριά το Ναύπλιο όπου έδρευε και γενικός προνοητής. Παράλληλα όμως δημιούργησαν και το διοικητικό θεσμό των νομών. -Ετσι δημιούργησαν τέσσερις νομούς: 1) Της Ρωμανίας με πρωτεύουσα το Ναύπλιο και επί μέρους επαρχίες (θέματα) τις Κορίνθου - -Αργούς - Τριπολιτσάς -Ναυπλίου και Αγίου Πέτρου Τσακωνίας 2) Της Αχαϊας με πρωτεύουσα την Πάτρα και επαρχίες Πατρών, Βοστίτσας (Αιγίου), Καλαβρύτων και Γαστούνης. 3) Της Λακωνίας με πρωτεύουσα τη Μονεμβασία, Μυστρά, Βαρδούνιας, Κελεφά, Πασαβή και Ζαρνάτους και 4) Της Μεσσηνίας με πρωτεύουσα το Ναυαρίνο και επαρχίες Ναυαρίνου, Καλαμάτας, Μεθώνης, Κορώνης, Ανδρούσας, Λεονταρίου, Καρύταινας, Φαναριού και Αρκαδίας (Κυπαρισσίας).

Χαρακτηριστικό της εξοντώσεως του πληθυσμού είναι ότι ο Μοριάς επί τουρκοκρατίας είχε χριστιανούς κατοίκους 250 χιλ. όπως συνάγεται από τον κεφαλικό φόρο (δρβπαδ) που ήταν ένα ρεάλι (παλαιό Δουκάτο) για τα έγγαμα μέλη της οικογένειας και 1 /2 ρεάλι για τα άγαμα πάνω από 14 χρονών. ~ Ητοι 167 χιλ. ρεάλια για ολόκληρη την Πελοπόννησο. Επίσης υπήρχαν επί τουρκοκρατίας 2115 πόλεις, κώμαι, χωρία και κτήματα, συνοικισμοί (τσιφλίκια). -Οταν ο πρώτος προνοητής Κορνάτος διέταξε απογραφή του πληθυσμού διεπιστώθη ότι εκτός της περιοχής Κορίνθου και Μάνης είχαν απομείνει 85468 ψυχές από τις οποίες 20 -125 άνδρες δυνάμενοι να φέρουν όπλα. Δηλαδή εξόντωση των 3/5 του πληθυσμού. Αναφορικά δε με τους κατοικημένους χώρους 62,5 είχαν τελείως ερημωθεί και 1459 διατηρούσαν λιγοστό μέρος των κατοίκων τους. Ο πόλεμος, το σκλάβωμα, η πανούκλα είχαν ρημάξει τον πληθυσμό και είχαν καταστρέψει σπίτια, δένδρα, καλλιέργειες κλπ. Οσον αφορά την κοινωνική διαίρεση από τα βενετσιάνικα στοιχεία προκύπτουν κοινωνικές τάξεις των πολιτών (citadini) που έμεναν στις πόλεις και ήσαν έμποροι, βιοτέχνες, θαλασσινοί και εγγράφοντο σε ειδικό βιβλίο και χωρικών (οοίοπί) που ήσαν γεωργοί και ποιμένες. Οι Βενετοί δεν βρήκαν οργανωμένη και αναγνωρισμένη από τους Τούρκους αριστοκρατία όπως ήταν στα νησιά. Ούτε αν εγνώρισαν τέτοια Libro d’ oro (βιβλίο που εγράφοντο οι αριστοκράτες) δεν υπήρξε για το Μοριά. Οι διαρκείς πόλεμοι, οι διώξεις, οι καταστροφές, το ευμετάβολο της τύχης, η εχθρότητα προς το φεουδαρχικό σύστημα των πρώτων κατακτητών φράγκων που ήσαν και οι πρώτοι αριστοκράτες μα ύστερα επί βυζαντινής εποχής εξοντώθηκαν, διότι ήσαν οι κατακτητές, οι ξένοι, ενώ οι δουλοπάροικοι ήσαν οι ντόπιοι, δεν επέτρεψαν στο Μοριά να δημιουργηθή κληρονομική αριστοκρατία. Στην Πελοπόννησο υπήρξε ένα αρχοντολόγι περιορισμένης μορφής χωρίς τίτλους ευγένειας, περισσότερο γαιοκτήμονες συνεργάτες των Τούρκων, ενοικιαστές φόρων, πλουτίσαντες από το εμπόριο κτλ. -Επειτα και η Τουρκική νομοθεσία δεν επέτρεπε τη δημιουργία δουλοπαροικίας δυτικού τύπου. -Ηταν ελαφρότερη και ανεκτικότερη. Χαρακτηριστικό μάλιστα της επιεικείας της είναι και τούτο. -Οταν η Θεσσαλία ελευθερώθηκε και ξέσπασε το αγροτικό πρόβλημα τσιφλικούχων και κολίγων, με την εφαρμογή των ελληνικών νόμων βρέθηκαν οι κολίγοι νά είναι σε πολύ χειρότερη κατάσταση από την εποχή της τουρκοκρατίας. Γιαυτό στο αιτημά του περιλαμβάνετο και η αξίωση να έχουν το προνόμια και την προστασία όπως τους την παρείχε η τουρκική διοίκηση.

Επαρχία (Tezzitorio) Λεοντάρι

Η επαρχία Λεονταρίου ανήκε στο Νομό Μεσσηνίας. Χάρις δε στην κατά το έτος 1704 οδοιπορική περιγραφή του Φραγκόπαπα Ρϊθγ Αηίοηίο Ρδοίίίοο έχουμε κατά προσέγγιση τα όρια της επαρχίας όπως και όλων των άλλων του Μοριά. Στην οδοιπορική περιγραφή προσαρτάται και επίσημη αναγραφή πόλεων, κωμών, χωρίων, κτλ. συνταγμένη από το μηχανικό και επόπτη του κατάστιχου του Μορέως ύουεΐοπ ΑΙόβΓαίίθΗι. Σύμφωνα λοιπόν με την τόοο διαφωτιστική πολιτια ή 5η περιοχή του νομού Μεσσηνίας, η Αβιτίτ.οπο Ι_βοά3π απετελειτο από εξήντα κατοικημένες κώμες, χωρία, συνοικισμούς κτημάτων και δύο μοναστήρια σε ενέργεια. Δέκατέσσερες κώμες και χωρία είχαν καταστραφεί και εξαφανισθεί. Χίλιες διακόσιες πενήντα εφτά οικογένειες με 4991 ψυχές είχαν απομείνει, η δε στρεμματική της έκταση σε ήμερη και άγρια γη προσδιορίζεται στα 797.328 στρέμματα.

Η περιοχή χαρακτηρίζεται ως ανήκουσα εν μέρει, στην άλλοτε Αρκαδία πρώην Μεγαλόπολις και ότι είναι η πλέον ορεινή και με δάση από δρείς. Ειδικότερα η περιγραφή σε πόλεις καιχωριά: ΛΕΟΝΤΑΡΙ πρωτεύουσα της επαρχίας ΠΟΛΙΣ και ΚΑΣΤΡΟ, Σαμαρά Κοντάλου (χοντάλου), Μεμι' (Ελληνίτσα), Κυράδες (Χειράδες), Νέτια, Γαρδϊκι (όχι ο σημερινός Αναβρυτός αλλά το Γαρδϊκι Μεσσηνίας) Σούλι, Χαντζή Αλή Τσελεπή (οιχαλϊα). Το σκέσι Λουτρό, Δογανί, Ζαϊμη (Βουταρά), Σπαρτινού (Σκορτσινού), Χρόνου, Ισόρι, Σκάλα, Δερμπούνι, Γκραμποβό, Περϊκορφα, Πίνακα Ζαπάκα, Ντούκα, Δεδέμπεη, Κρούσα (Χρούσα), Ζιροκάλινο, Αλήμπεη, Κούρταγα (παραδείσια), ΣπαναϊτΊ (Φαναϊτι), Νιοχώρι, Χασάμπεη, Σάλεσι (Μακρύσιον), Ρεκαμία Κιεραστάρι, Σουλάρι, Λούκι, Κλιματερό, Ρούτσι, Μάναρι, Δόριζα, Παναγιά Πσξα, Δυράχι, Κασέλι, Ελεάτες, Ρουπάκια, Τουρκολέκα, Αρφαρά, Μπάλα, Πολιανή, Ορεοβάς, Μιρί, Αη Γιάννης, Σπαναϊτη (Σπανέϊκα), Μπούρα (Φαλαισϊα), Σάβι, Βρωμόβρυση, Πέτρινο (Πέτρινα ) Καλύβια Αη Γιάννη.

Από τον παραπάνω προσδιορισμό των χωριών προκύπτουν τα εξής ενδιαφέροντα. Πρώτο: Το ΛΕΟΝΤΑΡΙ προσδιορίζεται σαν πόλις και κάστρο. Ο χαρακτηρισμός σαν πόλεως εκτός που εκφράζει μια για την εποχή εκείνη πραγματικότητα, έχει και ιδιαίτερο ενδιαφέρον διότι από τη βυζαντινή περίοδο οι κάτοικοι των πόλεων είχαν ειδικά προνόμια. Το αυτό συνεχίστηκε στην πρώτη περίοδο της τουρκοκρατίας 1460-1687 και οριστικοποιήθηκε στην κατοχή των Βενετών με την καταγραφή των κατοίκων των πόλεων σε ειδικά βιβλία πολιτών (οίΐβάίηΐ). Τα προνόμια των πολιτών συνίσταντο κυρίως στην αποφυγή αγγαριών και το δικαίωμα αρνήσεως επισταθμίας στρατιωτών ή αξιωματούχων. Δηλαδή είχαν δικαίωμα να αρνηθούν να μένουν οτα σπίτια τους και να συντηρούν στρατιώτες ή υπαλλήλους της διοικήσεως. Οι αγγαρίες και επισταθμίες ήταν "προνόμια" των χωρικών. Σε περιόδους οπού τα πολεμικά γεγονότα και η διακίνησης υπαλλήλων ήταν μόνιμο καθεστώς, είναι φανερό σε πόσο ευνοϊκότερη θέση βρισκόταν ο πολίτης, σε σύγκριση με τον χωρικό. Από την παραπάνω ΝοΐίΙίβ που περιγραφή όλες τις επαρχίες του Μοριά, διαπιστώνουμε ότι πολλές από τις πρωτεύουσες των επαρχιών δε χαρακτηρίζονται σαν πόλεις αλλά μόνον "Κάστρα", όπως το φανάρι που αναφέρεται μόνον "ΚΑΣΤΡΟ" άλλες πάλι όπως η Αρκαδία (Κυπαρισσία) αναφέρονται μόνον σαν ΠΟΛΕΙΣ που σημαίνει οτι δεν είχαν ΚΑΣΤΡΟ με μόνιμη στρατιωτική φρουρά. Το ΛΕΟΝΤΑΡΙ, η Καρύταινα, η Ανδρούσα, η ΠΑΤΡΑ, Ναύπλιο, Μυστράς κλ. αναφέρονται πόλεις και ΚΑΣΤΡΑ. Αυτό είναι χαρακτηριστικό της ιδιαίτερης σημασίας τους και ακμής την εποχή εκείνη.

Από πλευράς ορίων με βάση την παραπάνω ΝοΙίϋβ, βλέπουμε ότι η επαρχία Λεονταρίου ανήκε στο Νομό Μεσσηνίας με τη διοικητική διαίρεση και ότι περιελάμβανε τμήματα από τις σημερινές επαρχίες Μεγαλοπόλεως, Μαντινείας, Λακεδαίμονος, Καλαμάτας και Μεσσήνης. Κατά κύριο όμως λόγο περιελάμβανε τον όγκο του Ταϋγέτου με τα παρακλάδια του Ελληνίτσα, Κόκκαλα, την περιοχή Δυραχίου Πολιανής. Το βουνό Τσεμπερού, το μεγαλύτερο μέρος του κάμπου Ασέας (Σαπολίβαδο ή Φραγκόβρυσο), και την ανατολική πλευρά του Τετραζίου όρους. Και το σοβαρότερο απ'όλα ήλεγχε εξ ολοκλήρου τα λεγόμενα τότε Δερβένια του Λεονταρίου (Μακροπλάι) όπως ελέγετο μέχρι και το 1821 η μόνη εύκολη δίοδος που οδηγεί από την Αρκαδία στη Μεσσηνία και ήταν αληθινό κλειδί της συγκοινωνίας μεταξύ Κεντρικής Πελοποννήσου, Λακωνίας και Μεσσηνίας. Τα Δερβένια αρχίζουν από τη θέση Βιδί (Γελαδαρέικα αμπέλια) μια ώρα περίπου από τα Παραδείσια, κατέναντι από το χωριό Σούλι, τώρα δε, έχει δημιουργηθεί ο συνοικισμός με την ονομασία Δερβένι. Τελειώνει δε η στενωπός στη θέση Τσάνωνα ή Τσάκωνα που απέχει πάνω από μια ώρα από το Βίδι. Από την Τσάκων φαίνεται όλος ο Μεσσηνικός κάμπος. Σε απόσταση δύο ωρών από την Τσάκωνα προ το βουνό Κόκκαλα βρίσκεται το Γαρδϊκι με τα παλαιό Κάστρο του (της Πριάς όπως το λένε) όπου έγιναν οι μάχες Μωάμεθ του Βου που αναφέραμε παραπάνω και όπου πιάστηκαν οι Βυζαντινοί αρχηγοί μετά την ήττα τους από τους

Φράγκους στη Μάχη του Μακρυπλαγιού.

Αυτή η μοναδική φυσική δίοδος εγγύς του Λεονταρίου που επέτρεπε το πέρασμα από τη Λακωνία και κεντρική Πελοπόννησο για τη Μεσσηνία, ήταν από τις βασικές αιτίες που δημιουργήθηκε κατ'αρχάς η Βελιγοστή και συνέχεια το Λεοντάρι και που κράτησε το τελευταίο εξέχουσα θέση στη μεσαιωνική περίοδο. Η Στράτα της Τριπολιτσάς για τη Μεσσηνία, ίχνη της οποίας υπάρχουν μέχρις σήμερα πέρναγε από το Λεονταρι και συνέχεια στα Δερβένια του. Το ίδιο και η στράτα του Μυστρά, άλλος σημαντικός δρόμος. Ολόκληρη η Λακωνία λόγω του όγκου του Ταϋγέτου και της παρουσίας των ορεινών κατοίκων του Μελιγγών, Μανιατών έπειτα, που δεν φημίζονται για τον σεβασμό τους στην ανθρώπινη ιδιοκτησία και στον άνθρωπο γενικά, για να επικοινωνήση με τη Μεσσηνία δια ξηράς μονό μέσω Λεονταρίου μπορούσε. Το ίδιο ο δρόμος για την Ηλία περνούσε υποχρεωτικά από το Λεονταρι. Εδώ θα ήταν αναγκαία μια διεξονυσχιστική παρέμβαση. Η Πελοπόννησος στην Μεσαιωνική της περίοδο, όπως και η υπόλοιπη Ελλάδα, όταν έλλειψε η έντονη παρουσία της βυζαντινής κυριαρχίας, πάντοτε είχε πρόβλημα ασφαλείας, τάξεως και ελεύθερης επικοινωνίας κατοίκων και ανταλλαγής αγαθών. Στη φραγκική περίοδο καθώς και την βυζανατινή του Μυστρα υπήρξε μια κάποια εξασφάλιση. Αλλά η ύπαρξη δύο επικρατειών βυζαντινών και φράγκων καθώς και πολλών ανεξάρτητων κρατιδίων δυσκόλευε για άλλους λόγους τα παραπάνω και κυρίως λόγω των συχνών πολέμων φράγκων, βυζαντινών. Με την κατάληψη όμως της Χερσονήσου από τους Τούρκους και την έναρξη συνεχών πολέμων Βενετών, Παπικών, Τούρκων κλ. τοπικών επαναστάσεων, η ασφάλεια και η επικοινωνία έγινε δύσκολο πρόβλημα, όταν μάλιστα προτεθή και η έλλειψη δρόμων και γεφυριών. Πολλές περιοχές δεγνώριζαν την εφεύρεση της άμυνας. Η κατάσταση αυτή είχε ακόμα χειροτερεύσει στη βενετική περίοδο, ύστερα από έναν καταστρεπτικό πόλεμο και μια φοβερή πανούκλα. Αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι μόνο το γεφύρι της Καρύταινας στον Αλφειό είχε διασωθεί από τα υπάρχοντα γεφύρια. Υπό αυτές τις συνθήκες εξαθλιώσεως ανυπαρξίας κράτους, φορολογικής καταπίεσης, λιποταξιών ήταν καθεστώς η ληστεία, η πειρατία, η αρπαγή όχι μόνον αγαθών αλλά και ανθρώπων διότι στη Μάνη και στα Μεσσηνιακά λιμάνια ιδίως στην Κορώνη ανθούσε το δουλεμπόριο μαύρων και λευκών χριστιανών ή μουσουλμάνων (Σάβας 301 κ. Θ. Κριμπά ενετοκρατούμενη Πελοπόννησος σελ. 340 Α. Πελ/κα)

Οι χωρικοί π.χ. του -Ισαρι, του Βάστα και του Τετραζίου, διαβιούντες στα δύσβατα και απρόσιτα χωριά της, ήσαν ο μόνιμος φόβος των κατοίκων των πεδινών περιοχών και ιδιαίτερα της Μεσσηνίας. Τόσον ήτο ανυπότακτοι και επικίνδυνοι, ώστε αναγκάστηκε ο βενετσάνος προνοητής Λορεδανός στις αρχές του 18ου αιώνα να τους εκτοπίσει οικογενειακά στην πεδιάδα της Καρύταινας, να τους δώση δημόσια κτήματα για καλλιέργεια και να διάθεση ένα λόχο λογχοφόρων για να τους επιβλέπει. Αυτοί οι ανυπότακτοι χωρικοί στη δεύτερη τουρκική κατάκτηση θα ξαναγυρίσουν στα χωριά τους για να γίνουν οι φοβεροί κλέφτες και οι ανυπότακτοι πολεμιστές που χάρις στη μακραίωνη παράδοση του ρέμπελου, του ανυπότακτου, εξασφάλισαν στην επανάσταση του 1821 τα καλύτερα παλλικάρια που ανάστησαν με το αίμα τους την Ελλάδα.

Οι Τούρκοι και στην πρώτη περίοδο μα κυρίως στη δεύτερη είχαν εφαρμόσει το σύστημα των σπαχήδων υπό Δερβέναγα για τα περάσματα (Δερβένια) και των οχυρωμένων Πύργων στις κεντρικές αρτηρίες με μόνιμες τούρκικες φρουρές. Επιπλέονχρησιμοποιούσανκαι τους άτακτους με επικεφαλής Μπουλούμπαση που ήταν κινητά αποσπάσματα τάξεως. ΓΓαυτή τη δουλειά χρησιμοποιούσαντην Β~ περίοδο κυρίως Τουρκαλβανούς. Ακόμη δημιουργήθηκαν (Β~ περίοδος) από ανάγκη και κυρίως σε περιοχές ορεινές ή με συντριπτική πλειοψηφία χριστιανικόπληθυσμό και σώματα εντοπίων, οι κάποι και οι αρχηγοί τους οι κσπομπασήδες.

Πρώτος που έφερε το όνομα "capo di stradioti" ήταν ο Κροκόδειλος Κλαδάς στο διορισμό του από τους Ενετούς πριν έλθη σε σύγκρουση μαζί τους.

Οι κάποι έκαναν χρέη αγροφύλακος αντιμετώπισαν τη ζωοκλοπη και ήταν αρμόδιοι για την ασφάλεια και την τάξη των χωριών. Για τις υπηρεσίες τους εισέπραταν μικρό ποιμενικό και γεωργικό φόρο. Διορίζονταν από τους Δημογέροντες και ήταν φυσικό να χρησιμοποιούνται γι'αυτή την επικίνδυνη δουλειά άνθρωποι ικανοί και έμπειροι στα όπλα. Και τέτοιοι ήσαν οι ρέμπελοι, οι κλέφτες, οι ορεισίβιοι,οι ζωοκλέφτες, οι ζορμπάδες που δε γνώριζαν το φόβο του ραγιά και που ήξεραν και πως και από ποιους θα εξασφάλιζαν την τάξη. Γιατί στο Μοριά ο θεσμός των αρματωλών, διαδεδομένος στη Ρούμελη και την υπόλοιπη Ελλάδα, είχε διαλυθεί βάση της συνθήκης της Κωνσταντινούπολης το 1479. Ειδικά προνόμια ενόπλων και αφορολογήτων είχαν μόνο οι Μανιάτες και αυτοί περισσότερο με το σπαθί τους και λόγω του εδάφους παρά με συμφωνίες. Και αυτή η Μάνη τελικά (1780) αναγκάστηκε να υποταχθή στον Καπασάν Πασά να πληρώσει φόρο και να διορισθή Μπέης (πρώτος κρεμασμένος) από τους Τούρκους {Σάβας 37-43, 530-533).

Οι Βενετοί καταλαμβάνοντας την Πελοπόννησο οργάνωσαν καινούργιο σώμα τάξεως και αγροφυλακής από ντόπιους, τους περίφημους Meidani. Γρήγορα όμως διαπίστωσαν είτε γιατί χρησιμοποίησαν ανυπόταχτα στοιχεία είτε γιατί έγιναν τοπικές εξεγέρσεις από τους Μεϊντάνηδες, ότι ήταν επικίνδυνος ο θεσμός και τους διέλυσαν διότι στράφηκαν και εναντίον τους.

Από τότε κρατάει και η λαϊκή έκφραση "σήκωσε στο Μεϊντάνι ή βγήκε στο Μεϊντάνι". Μεϊντάνι τουρκικά λένε τους ανοικτούς υψηλούς χώρους, πλατώματα. Στην περιοχή Λεονταρίου όπως και σ'άλλα μέρη της Ελλάδας σώζονται επώνυμα Μεϊντάνης, Είναι δείγματα είτε της αρχικής ιδιότητος κάποιου προγόνου ή της ανυπότακτης προσωπικότητας ή είναι χλευαστκό παρωνύμιο για ανθρώπους κάθε άλλο παρά ζορμπαλήδες.

Στο Λεοντάρι παράπλευρα στο χείμαρρο Αμπελόρεμα, στον παλιό δρόμο προς το Σαλάρι, σώζονται τα ερείπια ενός πύργου ασφαλείας για το δρόμο καθώς φαίνεται προς τη Λακωνία. Παρόμοια ερείπια πύργου βρίσκονται στη θέση Αγιόννης του Ανεμοδουριού κοντά στο παλιό χωριό που βρίσκονταν μέχρι το 1821 προς τη μεριά του Πάπαρι. Ο πύργος αυτός προστάτευε της Τριπολιτσάς τη στράτα προς Λεοντάρι Μεσσηνίας. Η σημερινή δίοδος από την Παλκοχούνη όλο κορδέλες δεν προσφέρονταν εκτός των άλλων και λόγω του ποταμού Αλφειού που υποχρεωτικά έπρεπε να τον περάση κανείς, ενώ από Ανεμοδούδι Λεοντάρι τον παρέκαμπτε. Επίσης και η συγκοινωνία προς Ηλεία εγίνετο από την πέρα πλευρά του Αλφειού υπόρειες Τετραζίου και η διάβαση του ποταμού γινότανε από το γεφύρι της Καρύταινας που ήταν το μοναδικό την εποχή εκείνη.

Αυτές οι ειδικές συνθήκες επικοινωνίας τάξεως και γενικά ασφαλείας, ήταν εκείνες που σηματοδοτούσαν την αναγκαιότητα του Λεονταρίου εκτός της σημασίας του ως διοικητικής πρωτεύουσας και που τούτη την περίοδο γνώριζε οικονομική και πολιτική ανάπτυξη συγκριτικά σημαντική σε σχέση με άλλες λιγότερο προνομιούχες γεωγραφικά και διοικητικά περιοχές.

Η έρευνα και οι διαπιστώσεις μας λοιπόν με βάση την notitia του 1704 συνεχίζονται. Στην επαρχία Λεονταρίου υπήγειο και το κεφαλοχώρι -Ισαρι με όλη την περιοχή του ανατολικού Τετραζίου. Με την ευκαρία μεταφέρω την προέλευση της ονομασίας - Ισαρι παραμένει από την ιστορία του οθωμανικού κράτους του Hammer, μετάφραση Κροκίδα Τόμος Β σελ. 303. "Καθώς είναι γνωστό -Ισαρι τούρκικα θα πεί οχυρός τόπος φρούριο και πραγματικά είναι οχυρή και περίοπτη τοποθεσία το -Ισαρι." Των παρδοθέντων προς τον Μάμεθ Β~ Αλβανών αποπειράθεντων αποδράνας εφονέυθυσαν ωμότατα είκοσι προς εκφοβισμόν των λοιπών. -Εθλασε δια των κοπάνων (τουμακ) τας αρθρώσεις των χειρών και ποδών ούτοι δε ετελεύτησαν οδυνηρώς. Εκ της σκληρότητος ταύτης εκλήθη ο τόπος τουρκιστί Τουμάκ Χισαρί (φρούριον των κοπάνων) εξ ου και η ονομασία του σημερινού   -Ισαρι."

Η Μεγαλόπολι δεν υπαγότανε στην επαρχία Λεονταρΐου, υπήχθη με την διοικητική αναδιάρθρωση του Καποδίστρια και αργότερα (1848) έγινε πρωτεύουσα της επαρχίας. Η Μεγαλόπολι με την ονομασία Σινάνου υπήγετο στην επαρχία Καρύταινας. Στο Λεοντάρι ανήκε και το μεγαλύτερο μέρος του κάμπου του Σαπικού όπως λεγότανε ο κάμπος της Ασέας ή άλλως Σαπολίβανο ή Φραγκόβρυσο με τα χωριά Μάναρι και Κεραστάρι. Επίσης και το Σάλεσι. Η κάπως περίεργη αυτή οροθεσία της επαρχίας ιδίως με τη σαν πέταλο επέκταση της προς την Καρύταινα από τη μια μεριά, έχει σχέση με την εξασφάλιση της επικοινωνίας και συνδέεται με την ίδια τη γέννηση του κάστρου Λεονταρΐου και την δημιουργία της, πόλης του με την απορρόφηση της Βελιγοστής. Το Λεοντάρι για πολλά χρόνια ήταν η ακριτική περιοχή του Δεσποτάτου του Μυστρά σε σχέση με την επικράτεια των Φράγκων που είχαν τις βάσεις εξορμήσεως τους, την Καρύταινα και το Νϊκλυ, σε μια μακρυά περίοδο ανοιχτών πολέμωνή δύσπιστης ειρήνης. Παρενεβάλετο ανάμεσα σε δύο ενδιαφέροντες λαούς τους Μιλιγγούς του Δρογών Ταϋγέτου και τους Σκορτούς ή Σκορτινούς που πρέπει να δεχθούμε ότι κρατούσαν κατά μεγάλο μέρος από την Τσεμπερού, Γορτυνία, Τετράζιο και ορεινή Ολυμπία. Το Σκορτσινού πρέπει να έχει σχέση με το λαό αυτό. Οι πρώτοι ήσαν πάντοτε με τους βυζαντινούς, οι δεύτεροι οι Σκορτοί επαμφοτέριζαν. Πάντως σε μια περίοδο μετά τη μάχη του Μακρυπλάγι (1264) έσωσαν τη βυζαντινή κυριαρχία στο Μοριά, επαναστατώντας κατά των Φράγκων και πληρώνοντας ακριβή το εγχείρημα τους γιατί τους ρίμαξαν οι μισθοφόροι Τούρκοι του Μαλίνι. Στο ανάλογο τμήμα (Δεσποτάτο του Μυστρά) ασχολούμεθα εκτενέστερα. Εδώ συμπληρώνουμε: με την εξασφάλιση του ορεινού όγκου Τετραζίου μέχρις Κράμποβο προς δυσμάς και των ορεινών πτυχώσεων Τσεμπερούς μέχρις Σάλεσι προς ανατολάς, η Καρύταινα απεκόπτετο από το Νϊκλυ και βρίσκονταν στη λαβίδα μιας ορεινής τανάλιας, όπου οι σιδηρόφρακτοι και δυσκίνητοι Φράγκοι ιππότες, αχρηστεύονταν από τους ευκίνητους και γνωρίζοντας το μέρος εντοπίους. Συν τω χρόνο, αυτή η εκ της στρατιωτικής ανάγκης κατάσταση διεμόρφωσεως συνήθως και τα συμφέροντα δεσμοί που καθιερώθηκαν και διοικητικά. Και αυτή την κατάσταση την παρέλαβαν οι Τούρκοι και την κράτησαν με μικρές παραλογές το ίδιο και οι Βενετοί. Μόνο με την απελευθέρωση, όταν δημιουργήθηκαν καινούργιες συνθήκες και ο χωρισμός έγινε με γεωγραφικά κυρίως όρια, η κοιλάδα της Μεγαλοπόλεως έγινε η νέα επαρχία με όρια τα κύκλωθεν βουνά της. Ακόμη μιλώντας για τα σύνορα της παλαιάς επαρχίας θα πρέπει ιδιαίτερα να επισημάνουμε το γεγονός ότι περιλάμβανε τον βόρειο όγκο του Ταϋγέτου από το Γεωργϊτσι και εντεύθεν με τα παρακλάδια της Ελληνίτσας Κόκκαλα, το Μαλεβί (κορυφή πάνω από το Δυράχι) το προς την Αλαγωνϊα και ότι συνόρευε με την επαρχία του Μιστρά και τη Μάνη για την οποία μάλιστα ο δρόμος ήταν πολύ εύκολος και δυσκοελεγχόμενος από την εκάστοτε εξουσία λόγω του ορεινού εδάφους, από τους ξένους κυρίαρχους.

θα κλείσουμε την αναφορά μας στη Notitia με την έρευνα, ποια ήταν τα δύο μοναστήρια που αναφέρονται σ'αυτήν.

Η Ιστορία των μοναστηριών έχει στενό σύνδεσμο με την ιστορία του λαού μας. Το ένα μοναστήρι είναι προφανώς της Μονής Μπούρα, όπως καθιερώθηκε να λέγεται. -Ομως με βασιμότητα, θα πρέπει να υποστηριχθεί ότι η αρχική θέση του Μοναστηρίου δεν ήταν η σημερινή, αλλά ο -Αγιος Νικόλαος στον Κούμαρο, το παλιομονάστηρο όπως το λένε. (Εδώ

σκίτσο ή φωτογραφία) που απέχει 1/2 από το Λεοντάρι.

Η αρχαιότητα της σωζόμενης εκκλησίας είναι σαφώς βυζαντινής κατασκευής.

Οι ενδιαφέρουσες και πολύτιμες τοιχογραφίες της όσες διασώθηκαν από το χρόνο και την αδιαφορία, δείχνουν την ακμή που είχε κάποτε το μοναστήρι ενώ τα λείψανα των κύκλω κτισμάτων φωνάζουν το μέγεθος της καταστροφής. Εαν προστεθεί το οχυρό και περίοπτο της τοποθεσίας ελέγχουσας μάλιστα το δρόμο προς Σπάρτη Μυστρά, θα πρέπει να κατάληξη κανείς στο συμπέρασμα της κ. Μ. Καρυώτη, που πρώτη το υπέδειξε σε μια επίσκεψη μας ότι ο -Αγιος Νικόλαος ήταν το κυρίως μοναστήρι και ότι το σημερινό ήταν μετόχι του, που σε κάποια περίοδο καταστροφής μεταφέρθηκε στο σημερινό. Γιατί αναμφισβήτητα η παρουσία του μοναστηριού του Αγίου Νικολάου, ορατή πανταχόθεν ήταν πρόκληση για τον Τούρκο κυρίαρχο. Την άποψη αυτή ενισχύη και το γεγονός ότι η σημερινή εκκλησία του μοναστηριού εκτίστηκε μετά το 1700. Αυτές δε οι ανακατατάξεις μοναστηριών και Μετοχιών έχουν γίνει και αλλού όπως π.χ. με την μονή Καρέας και Πετράνη στην Αθήνα. Γεννιέται όμως το ερώτημα ποιο είναι το δεύτερο μοναστήρι. Υποστηρίζεται ότι ήταν της Ρεκίτσας που υπαγότανε στην επαρχία Λεονταρίου. -Εχουμε την γνώμη ότι ήταν το μοναστήρι του Αγίου Νικήτα στην είσοδο και βάση της μεσαιωνικής πόλεως του Λεονταρίου, δίπλα από τον παραπόταμο Κορνιών {Ξερίλα) στα πόδια του σημερινού όμορφου προαστίου Καλύβια. Εκεί υπάρχουν ακόμα ελάχιστα χαλάσματα από το παλιό μεγάλο μοναστήρι, που όσο πάει και εξαφανίζονται μεταβαλόμενα σε πεζούλες κτημάτων. Η καλλιέργεια κάθε χρόνο φέρνει σε φως κισύπια, αγκονάρια και άφθονο κεραμίδι. Ο -Αγιος Νικήτας ήταν βυζαντινό μοναστήρι κατά το σύστημα των βυζαντινών πόλεων του Μοριά (παράβαλε μοναστήρια Μυστρά ) περιελαμβανότανε στο χώρο της ίδιας της πόλεως και αποτελούσε πέρα από το θρησκευτικό του προορισμό και δυνατό προμαχώνα προς τη δυτική πλευρά του Λεονταρίου. Ο Μαρίτης Αγγελής Σαρατσάκης παλαιός Λεονταρίτης που είχε χτήμα κύκλο στο εξωκκλήσι "Παναγίτσα", πάνω ακριβώς από το χώρο του κυρίως μοναστηριού, τσιγκουνευτά, γιατί ήταν λιγόλογος, μας διηγείτο όταν είμαστε μικρά για το μεγάλο μοναστήρι και έδειχνε ότι τα σύνορα του φθάναν μέχρις την Παναγίτσα. Κι ο Αντώνης Καλιγώνης όταν περνούσαμε από το μέρος, πηγαίνοντας αυτός γέρος πολύ, εγώ μικρό παιδί του δημοτικού, στα γειτονικά αμπέλια μας στην Κυδωνιά, βάζοντας με συνήθως στο γνωστό για τους παλιούς Λεονταρίτες μεγαλόσωμο γάιδαρο του, φθάνοντας στον ίδιο τόπο έκανε το σταυρό του, και στην απορία μου γιατί το κάνει αφού δεν υπάρχει εκκλησία, μου διηγείτο την ιστορία και τη μεγαλοσύνη του μοναστηρίου, λιγόλογος και κείνος. Μιλώντας ελάχιστα αύξανε την παιδική μου φαντασία να καλπάζη και να φοβάται για αρκετά χρόνια το πέρασμα από κει.

Αυτό το μοναστήρι, εγκαταλειπόμενο σιγά-σιγά. Οι Τούρκοι απαγόρευσαν τις επισκευές άνευ αδείας του Πασά και χωρίς μεγάλα μπαξίσια, προσφέρε τις τελευταίες υπηρεσίες του σαν προμαχώνας του Λεονταρίου και κατεστράφπ το 1769-70 στα Ορλωφικά για να μείνει σχεδόν μόνο το τοπονύμιο. Αξίζουν ακόμα να προστεθούν και τούτα. Στο μοναστήρι στη μνήμη του Αγίου Νικήτα 15 Σεπτεμβρίου γινότανε κάθε χρόνο μεγάλη εμποροζωοπανήγυρη. Γι'αυτό καθιερώθηκε και η εορτή της μνήμης του Αγίου Γερασίμου και του πανηγυριού του την ίδια ημερομηνία (καθιερώθηκε το 1900). Ακόμη: Υπάρχει Λεονταρίτικη παράδοση - ο παλιός Λεονταρίτης Καλογερίτης - ισχυριζόταν στη μητέρα μου όταν έπινε τον όχι και τόσο γνήσιο καφέ του καθισμένος στη γωνία του σπιτιού μας - ότι ήξερε και την ακριβή θέση της -ότι υπάρχει χωμένη μυστική δίοδος από το κάστρο του Λεονταρίου, που έβγαινε κάπου κοντά στη θέση -Αγιος Νικήτας δηλαδή στο παλιό μοναστήρι. Το ότι τα κάστρα είχαν κρυφές περασιές για ώρες πολιορκίας είναι γνωστό. Το ότι η παράδοση θέλει την έξοδο της διόδου στον -Αγιο Νικήτα, δείχνει είτε τη σημαντικότητα του μοναστηριού είτε την πιθανότητα της παραδοσιακής πληροφορίας είτε και τα δύο μαζί. Πάντως για μια τυχόν μελλοντική έρευνα. Στις αρχές της Γερμανοϊταλικής κατοχής όταν μάζευαν τα όπλα οι Ιταλοί αποφασίσαμε να φυλάξουμε μερικά και τα κρύψαμε στο κάστρο. Βρήκαμε με υπόδειξη μια καταπαχτή και ένα κομμάτι (τμήμα) σαν διάδρομο. Εκεί τα φυλάξαμε. Τη νύχτα της μεταφοράς με την αγωνία δεν είχα το χρόνο να θυμηθώ αρχαιολογικές έρευνες. Μου’χει όμως μείνει η εντύπωση ότι κάτι ενδιαφέρον είχε αυτή η κρύπτη που δεν την ξαναερεύνησα γιατί τα όπλα τα ξεσήκωσαν αργότερα ο Μιχαλάκης Μαυρικόπουλος με το Λεονταρίτη που γνώριζε την κρύπτη.

Λαντεκάδα

Στη Ν. πλευρά του Λεονταρίου στα πόδια του όμορφου δάσους του, μπρος από το σπίτι του Καζικλή (Παπαχρήστου), βρίσκεται ένα πλάτωμα με την ονομασία Λαντεκάδα. Συνδέεται άμεσα με την βενετσιάνικη κατοχή και ονομάστηκε έτσι γιατί ήταν ο δημόσιος τόπος της συγκέντρωσης ή παραδόσεως όλης της επαρχίας. Η δεκάτη (la decada) είναι ο αρχαιότερος φόρος (λέγεται ότι ο Πεισίστρατος την καθιέρωσε). Στάθηκε πάντοτε το πιστό σίγουρο και αγαπητό για τους κυβερνήτες και πιο μισητό για τους υπηκόους σύστημα φορολογίας. Για του Βενετσάνους ήταν η φορολογική Βάση. με τα εισοδήματα από τα τελωνεία (ντονάνες) τον κεφαλικό φόρο (ερεπζΒ ή χαράτσι), τις δαπάνες επισταθμιών, τις αγγαρίες για κρατικούς σκοπούς, τα έκτακτα δοσίματα και την κατ'αποκοπή φορολογία κατά ζευγολατιό ή τσιφλίκι, αποτελούν μαζί με τη δεκάτη την κύρια εισοδηματική ωφελεία του κάθε δυνάστη. Η φορολογία της δεκάτης εισπρατομένη ήταν ο φόβος και ο τρόμος του αγρότη και μόνιμη αιτία εξεγέρσεων και ταραχών ιδίως σε κακές χρονιές. Η είσπραξη της δεκάτης επί Βενετσάνων έγινε καταπληκτικότερη - μέχρις αυγό -. Ο γενικός προνοητής Θπηηβηί επεδίωξε να διπλασιάση τα έσοδα και ξεσήκωσε γενικά κατακραυγή. Ο διάδοχος του Εγπο πέτυχε τροποποιήσεις με το δογικό διάταγμα της 2ης Απριλίου 1707, σύμφωνα με το οποίο εισήχθη το αλληλέγγυο της κάθε επαρχίας στην είσπραξη της δεκάτης καθιερώθηκε να γίνεται σε ιδιώτες κάθε τρία χρόνια. Για την επιτυχία των φορολογικών τους επιδιώξεωνοι Βενετοί ενίσχυσαν την τοπική αυτοδιοίκηση εκφραζόμενη είτε με τη μορφή των δήμων είτε με τη μορφή της Δημογεροντίας και κοινότητας κατά χωρίο. Την ίδια τακτική συνέχισαν και οι Τούρκοι. Αυτό στάθηκε το φυτώριο της διοικητικής προπαρασκευής των Ραγιάδων και προετοιμασία ιδεολογική και πρακτική για ανώτερες μορφές διοικήσεως που αποκορυφούνται στην απελευθέρωση του. -Οπως από τους κλέφτες και τους αμαρτωλούς ξεπήδησεν η ένοπλη δύναμη του γένους.

Γαιωδεσία - ανάπτυξη γεωργίας

Οι Βενετοί ήσαν ικανοί διοικητές και ήξεραν ότι όσο πιο πλούσια ήταν μια χώρα που κατείχαν τόσες περισσότερες οφέλειες αντλούσαν. Ακόμη ξέραν την ευεργετική σημασία της ιδιοκτησίας της γης από τους καλλιεργητές της. Γι'αυτό μετά το διάταγμα της 18/7/1699 της βενετικής δημιουργίας αναγνώρισαν όλες τις υφιστάμενες ιδιοκτησίες και δημιούργησαν νομικό καθεστώς τίτλων στηριζόμενο ακόμη και σε μαρτυρίες. ~ Εφεραν τους πληθυσμούς που είχαν εγκαταλείψει τη χώρα και πολλούς απελευθέρωσαν. -Εφεραν ακόμα και ακτήμονες και μοίρασαν μέρος της δημόσιας γης σε ιδιώτες στην αρχή με ενοίκιο ή εμφυτωτικό δικαίωμα και κατόπιν σαν ιδιοκτησία ατομική είτε σαν δωρέα είτε με πώληση. -Αλλωστε το πέρασμα των τούρκικων Ζαϊμάτων (μεγάλων κτημάτων) και τσιφλικιών μαζί με την δημόσια τούρκικη γη στη δημόσια περιουσία της Ενετίας, τους έδινε ευχέρεια διαθέσεως της γης. Βοήθησαν την ενίσχυση της δενδροκαλλιέργειας και αμπελουργίας. Ο προνοητής Grimani πρόσεξε ιδιαίτερα την ανάπτυξη της επεξεργασίας μεταξιού και δημιούργησε εργαστήρια στην Κορώνη και Καλαμάτα, αφού εξεπαίδευσε εργάτες στη Χίο και υπέκλεψε την τεχνική της επεξεργασίας. Η κατεργασία απαγορευότανε διότι εγένετο αποκλειστικά στη Βενετία. Το Λεοντάρι με την περιοχή του έχει χαρακτηρισθεί από τους Βενετούς σαν πλούσια σε γαίες περιοχή. Φαίνεται πως την εποχή εκείνη μεγάλοι τόποι εύφορης γης είχαν αγριέψει λόγω της ελονοσίας και της ερημώσεως και ότι τα κριτήρια του πλούτου ήταν η υφιστάμενη τότε κατάσταση καλλιέργειας. Το Λεοντάρι σαν έδρα επαρχίας με συνέχεια κοινωνικής και οικονομικής ζωής ήταν φυσικό να έχει περισσότερες καλλιεργούμενες εκτάσεις και ας ήταν λιγώτερο εύφορο. Η ονομασία Ζαϊμη όπου και το σημερινό χωριό τώρα Βουτσαρά, μακρινή και αυτό ανάμνηση τιμαριωτισμού, δείχνει ότι η ανατολική Φαλαισία θα ήταν Ζαϊμάτο (μεγάλο κτήμα με οικισμούς) αφιερωμένο στη σιτοκαλλιέργεια κυρίως. Η ανάπτυξη της αμπελουργίας με την εισαγωγή και φυτωρίων κλιμάτων από την -Ηπειρο τα νησιά και την Ιταλία, Γαλλία δημιούργησε τούτη την εποχή μεγάλους αμπελώνες στις θέσεις Κακαδήμα μέχρι Ανεμοδούρι, στις πλαγιές πέρα δώθε του χειμάρου Αμπελορέμματα και στα αμπέλια της δυτικής πλευράς προς τον Ξεριλα. Επίσης βοήθησε και στην καλλιέργεια της ελιάς και της μουριάς γιατί το Λεοντάρι μέχρι τα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης ήταν κέντρο παραγωγής και εμπορίας κουκουλιών. Για την ανάπτυξη της ελιάς οι Βενετοί ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα γιατί θέλαν το λάδι για την περίφημη βιομηχανία καλλυντικών τους, που πέρασε κρίση γιατί έχασαν την ελαιοπαραγωγή της Κρήτης. Τούτη την περίοδο από τις Κυκλάδες φέρανε οι Βενετοί και διέδωσαν το κολινιάτικο λεγόμενο σταφύλι. Μαύρο που αντέχει στις κάπως ορεινές περιοχές. Οι Βενετοί δεν πείραξαν τις περιουσίες των εκκλησιών και των μοναστηριών για λόγους γενικότερης πολιτικής το ίδιο θα δούμε ότι έκαναν και οι Τούρκοι.

Οι Βενετοί εκτιμώντας τη σημασία του κάστρου του Λεονταρίου το επισκεύασαν ενίσχυσαν την οχύρωση προς τη βορεινή πλευρά (-Αγιος Προκοπής) και εγκατέστησαν ενετική φρουρά με ενετό φρούραρχο. Τότε στο κάστρο διέμεναν και πολλοί κάτοικοι ιδίως αξιωματούχοι. Από εκκλησιαστικής πλευρά το Λεοντάρι ήταν έδρα του επισκόπου Χρίστιανουπόλεως που ανήκε στο Μητροπολίτη Μονεμβασίας. Δυτικού Δόγματος Χριστιανοί δεν αναφέρονται για το Λεοντάρι ενώ αναφέρονται γι'άλλες περιοχές . Πρέπει να υποθέσωμεν ότι δεν υπήρξαν. Γι’ αυτό και η εκκλησία -Αγιοι Απόστολοι ξαναγύρισαν στην Ορθοδοξία. Γενικά η κυριαρχία του κλήρου στην πνευματική και πολιτική ζωή του τόπου είναι σημαντική. Παρ'όλο ότι οι Βενετοί επειδή υπήρχε η εξάρτηση από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως προσπαθούσαν να την περιορίσουν είτε με το διορισμό επισκόπων και ιερών της εύνοιας των είτε με την εμπόδιση της μεταφοράς της πατριαρχικής εισφοράς και δικαιωμάτων που ήταν σημαντική.

Εθνολογική σύσταση επαρχίας

Στις τόσο λεπτομερειακές και αντικειμενικές κατά το δυνατό εκθέσεις τους οι Βενετσάνοι προνοητές ερευνούν τα εθνολογικά στοιχεία του Μοριά. Τους ντόπιους τους διακρίνουν σε  -Ελληνες που κατοικούν κυρίως στις πόλεις και πέριξ των πόλεων και ασχολούνται με το εμπόριο ξηράς και θάλασσας και τη βιοτεχνία και τους Αλβανούς που περισσότερο τους χαρακτηρίζουν σαν ποιμενική τάξη καθυστερημένη και ολιγότερο εύπορη, αντέχουσα στις κοπώσεις με όμορφο παράστημα, που μισούν ιδιαίτερα το όνομα του στρατιώτη παρά σαν ξεχωριστή εθνότητα. Αναφέρουν επίσης και μικρό αριθμό Τούρκων, Εβραίων και Ατσιγγάνων. (θ. Κριμπά Ενετό κρατούμενη Πελοπόννησος Α τόμος χρονικά σελίς 323 έκθεση προνοητή Κόρνερ). Για την εγκατάσταση των Αλβανών έχουμε αναφερθεί την περίοδο του Δεσποτάτου. Περί σλαβικών στοιχείων καμιά μνημόνευση. Από πολύ νωρίτερα έχει συντελεσθεί στο Μοριά πλήρης εξελληνισμός και αφομοίωση των σλαβικών στοιχείων κάτω από βίαιες αναστατώσεις και πολέμους, από την επίδραση του ανώτερου ελληνικού πολιτισμού και της αφομοιωτικής δύναμης που ασκούν πάντοτε οι πόλεις στα χωριά, και το ελληνικό στοιχείο ζούσε κυρίως στα αστικά κέντρα. Η περιοχή Λεονταρίου στην εποχή των Βυζαντινών είχε περίγυρο σλαβικό, ιδίως προς την πλευρά του Ταϋγέτου όπου ζούσαν οι Μιλιγγοί και άλλοι Σλάβοι. Τελικά η ελληνική επίδραση εκδηλούμενη δια μέσου του κέντρου της επαρχίας του Λεονταρίου τους αφομοίωσε. Στην αφομοίωση υπερβοήθησε και η ιδιαίτερη πολιτιστική και διοικητική θέση του Λεονταρίου στη βυζαντινή περίοδο και οι επακολουθήσαντες πόλεμοι, η πειρατία η και πωλήσεις των πληθυσμών, οι αναστατώσεις που διασπούσαν τις καθυστερημένες πάτριες των αγροτικών σλαβικών στοιχείων και η απωθητική αριστοκρατική υπεροχή του ελληνικού αστικού στοιχείου, και τους ένωνε η ανάγκη, η βία, ο κοινός εχθρός και τελικά επήλθε και η δια του αίματος συμφιλίωσης όπως ακριβώς ο λαός συνεχίζει την ιστορία του και σήμερα.

Στην επαρχία Λεονταρίου δε σημειώνεται ιδιαίτερη παρουσία Αλβανοφώνων και τούτο οφείλετο στην αρχική εγκατάσταση επί βυζαντινών οπόταν σε ριμαγμένους τόπους από πληθυσμό εγκατεστάθησαν ομαδικά και κυρίαρχα οι Αλβανοί. Στα υπόλοιπα η παρουσία τους ήταν απλώς ενισχυτική των πληθυσμών και κυρίως για τη χρησιμοποίηση τους σε ποιμενικές και αγροτικές δουλειές. Μόνον η περιοχή της επαρχίας προς το Σαπολίβαδο (κάμπο της Ασέας) περιλαμβάνει αλβανικά στοιχεία, τελείως όμως εξελληνισμένα λόγω των μετακινήσεων τους και παραμονής στα Μεσσηνιακά τα Ηλιακά και Αργίτικα Παράλια και του συγχροτισμού τους με περίγυρο ελληνικό, έτσι που να έχει δημιουργηθεί ενιαίος τύπος χριστιανού ραγιά με κοινότητα ηθών και εθίμων με τους υπόλοιπους κατοίκους της επαρχίας.

Θα κλείσουμε το κεφάλαιο με κρίσεις των Βενετών της εποχής εκείνης για το ελληνικό στοιχείο. Δεν έχει σημασία αν το αδικούν. Γράφει ο Προνοητής ."Οι -Ελληνες εργάζονται μόνο τόσον όσον απαιτεί η απαραίτητη ανάγκη. (Το περισσό το παίρνουν οι κατακτητές της χώρας). Είναι πείσμονες και απεχθάνονται πάντα νεωτερισμόν (αναφέρεται στην αντίσταση των πληθυσμών να δεχθούν καινούργιες μορφές καλλιέργειας). Πάντοτε υποπτεύονται απάντων το κάθε τι διεγείρει την υπόνοια των και πάντοτε σκέπτονται να απατήσουν τους άλλους. Η πειθώ των έχει βάσιν την υποκρισίαν και το ψεύδος".

Στην επαρχία Λεονταρίου είτε από εξιλαμισμό είτε από μετακινήσεις από την Μικρά Ασία καθώς και από εγκαταστάσεις Τούρκων αξιωματούχων λόγω αμοιβών των υπηρεσιών τους ήταν προ των και πολλοί Τούρκοι, Από αυτούς πολλοί εξοντώθηκαν στον πόλεμο και άλλοι έφυγαν ενώ ορισμένοι ξαναγύρισαν στο Χριστιανισμό. Αργότερα με την επάνοδο των Τούρκων ελάχιστοι από τους διασωθέντες ξαναγύρισαν στο Λεοντάρι και μαζί με καινούργιους οφιτσάλιους απετέλεσαν τους φοβερούς Τουρκολανταρίτες, μάστιγα της περιοχής. Θα κλείσουμε το κεφάλαιο με τα παρακάτω.

Οι Βενετοί για την ενίσχυση του πληθυσμού κάνουν και επικοισμούς από πληθυσμούς Ιδία ττης Ηπείρου που τους πρόσελκησαν με τη δωρεάν προσφορά γης. Επίσης με την εγκατάλειψη της Αθήνας ήρθαν και πολλοί Αθηναίοι. Ο δε ναύαρχος Μοτσενίγος έφερε στην Πελοπόννησο 200 Κρητικούς διωκόμενους από τους Τούρκους. Τους Κρητικούς αυτούς διένειμαν οι Βενετοί σ'όλες τις πόλεις της Πελοποννήσου καθώς και στο Λεοντάρι. Από αυτούς τους Κρητικούς κρατάει και η Λεονταρίτικη οικογένεια των Μανούσων ή Μανουσόπουλων και των Σαρατσάκηδων.

1715 : Επάνοδος των Τούρκων

Το Δεύτερο Τούρκικο - Οι Τούρκοι ξανάρχονται

Επί 17 χρόνια οι Βενετοί παρέμειναν στην Πελοπόννησο. Οι βαρύτατοι φάροι, οι περιορισμοί του εμπορίου για τη μονοπώληση τους, η πλήρης εξάρτηση από αυτούς, η προσπάθεια αναβίωσης της παπικής εξουσίας, η ευφυής πολιτική των Τούρκων στην εκμετάλευση όλων των δυσαρεσκειών των χριστιανικών πληθυσμών, οδήγησαν τελικά σε σύμπραξη Ελλήνων και Τούρκων στο Μοριά και τη Ρούμελη για να διώξουν τους Βενετούς, παρ'όλο ότι η Βενετσιάνικη παρουσία βοήθησε την οικονομική ανασυγκρότηση του τόπου. -Επειτα η Βενετία με τους συνεχείς εξαντλητικούς αγώνες της στη Μεσόγειο, με την εμφάνιση καινούργιων ναυτικών δυνάμεων, Ισπανίας, - Πορτογαλλίας- κάτω χωρών - Αγγλίας, με τη μεταφορά των κέντρων βάρους από τη Μεσόγειο στους ωκεανούς, είχε χάσει τη δύναμη της. -Ετσι όταν το 1714 με αφορμή την επανάσταση του Μακροβουνίου η Τουρκία κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της, ή ήττα της ήταν προκαθορισμένη αφού μάλιστα οι Τούρκοι είχαν εξασφαλίσει τις συμπάθειες των εντοπίων. " Εις επισράγησιν δε του κακού και αυτοί οι ~ Ελληνες επιλήσμονες σκληρού παρελθόντος και όποιου ειρηνικού παρόντος εκ πνεύματος μάλλον νεωτερισμού ή θρησκευτικού μίσους ήρξαντο επιθυμούντες την επάνοδο των αγρίων αυτών δεσποτών πολλά αυτοίς εξ ανάγκης υποσχόμενων. Σάβας 443." Οι προεστοί του τόπου απεφάσισαν να υποκύψουν αυθορμήτως εις τον τουρικώνζυγόν. Εσυμφώνησαν λοιπόν όλοι οι πρόκριτοι των επαρχιών και απήλθον εις τα Θήβας, όπου κατά το 1714 εστάθμευεν ο μεγαλόφρων και τρομερός στρατάρχης Ζοπιάλ Οπουμάν Πασάς με 50 χιλ. και του πρόσφεραν αυθορμήτως την πατρίδα των να ενωθή με τη λοιπήν Οθωμανική αυτοκρατορία.

Οι Βενετοί ευρισκόμενοι σε αθλία οικονομική και στρατιωτική κατάσταση, με πρόταση του Γενικού Προνοητού Ιερωνύμου Δελφίνου, αποφασίζουν την εγκατάληψη όλων των φρουρίων της Πελοποννήσου την κατά το δυνατόν καταστροφή τους για να μη χρησιμοποιούνται από τον εχθρό και συγκεντρώνουν τις φρουρές τους στα κάστρα Ναυπλίου, Κορίνθου, Μονεμβασίας, Μάνης. Το κάστρο Λεονταρίου εγκαταλείπεται καθώς και της Καρύταινας και μερικώς κατακριμνίζονται για να μη χρπσιμοποιηθούνέκτοτε με μόνιμη σοβαρή φρουρά εκτός απ'την περίοδο του Ορλώφ και της Καρύταινας, την περίοδο του Ιμβραήμ από το Γενναίο Κολοκοτρώνη. Στην μη χρησιμοποίηση των δύο αυτών κάστρων συνετέλεσε και το γεγονός ότι με την ανάπτυξη της Τριπολιτσάς και τη μεταφορά μάλιστα σ'αυτή της πρωτεύουσας του Μοριά, το Λεοντάρι και η Καρύταινα χάσανε τη διοικητική πολιτική και οικονομική σημασία τους εμπρός στη δύναμη της γειτονεύουσας πρωτεύουσας της Τριπολιτσάς. Ενώ οι Βενετοί συγκεντρώνονται στα λίγα κάστρα, ισχυρός οθωμανικός στρατός με σερασκέρι τον ίδιο του μεγάλο Βεζύρη Δαμαδ Πασά συμπλήρωσε την κατάληψη της Πελοποννήσου. Οι Χριστιανοί κάτοικοι στην πλειοψηφία τους είδαν με συμπάθεια την επιστροφή των Τούρκων γιατί περίμεναν φορολογική ανακούφιση και ελεύθερα εμπορία. Η Τουρκική διοίκηση πάντοτε ήταν ελαφρότερη στη φορολογία και το εμπόριο το άφηνε στα χέρια των Ελλήνων, αρκούμενη σε εισαγωγικά και εξαγωγικά τέλη. Επιπλέον η πύλη εφαρμόζοντας την πολιτική του μεγάλου Κιουπρολού Μουσταφά παρεχώρησε προνόμια στους Ραγιάδες, υπεσχέθη σεβασμό ιδιοκτησίας, ζωής, εκκλησίας, απαλλαγή φόρων κτλ. Μαζί με τους Τούρκους του Δαμαδ Πασά συνεξέστρατευσαν υπό τον Τοπάλ Οσμάν Πασά υπαρχηγό του, (αρματουλούμπασης ) μεγάλος αριθμός Ρουμελιωτών οπλαρχηγών Ελλήνων οι οποίοι "καταφθείραντες την Πελοπόννησον επανήλθον πλήρης λαφύρων εις τας εστίας αυτών. Παροιμιωδώς δε μέχρι του νυν θρυλλεϊτσι εν Ακαρνανία η εποχή εκείνη επονομαζόμενη της Αλαμπάντας. Λέξις σημαίνουσα την λαφυραγώγησιν (alla banola) γράφει ο Σάβας 444.

Μόνον Ναύπλιον και Κόρινθος αντιστάθηκαν και επακολούθησαν φοβερές ωμότητες από τους παρασπονδίσαντες Τούρκους. Το περίφημο τραγούδι "θρήνος για το παράσημο του Αναπλιού" σε τούτη την περίοδο αναφέρεται, και όχι στην κατάληψη του από τους -Ελληνες το 1822 ή τους Βενετούς το 1687. Τα μεσαιωνικά κάστρα παραδόθηκαν σχεδόν αμαχητί και η Μάνη δήλωσε υποταγή. Με την παράδοση και της Μονεμβασίας όλος ο Μοριάς ξανατούρκεψε. Το Λεοντάρι ακολούθησε την τύχη όλων. Και εϊχε την "τιμή" να δεχθεί και την επίσκεψη του Σουλτάνου που περιόδευσεν για να χαρή το θρίαμβο του στις σημαντικώτερες επαρχίες Μυστρά, Κόρινθο, Ναύπλιο, Λεοντάρι, Καλαμάτα και παραχώρησε και πολλά προνόμια και απαλλαγές. Λίγο μετά την κατάληψη της Πελοποννήσου εμφανίστηκε στο Ναύπλιο πανούκλα και η πρωτεύουσα του Μοριά μεταφέρεται στο Λεοντάρι όπου και την επισκέπτεται (1718) ο περιηγητής ΡβρθΙοεαΓίη. Τη μεταφορά έκανε ο Τούρκος Βαλής Πελοποννήσου (Μορά Βαλεή) Αχμέτ Σαλτάμπασης προσωρινά γιανα κοπάση η επιδημία της πανούκλας. Την εποχή εκείνη όπως και αργότερα η Τριπολιτσά ήταν "μικρά και άσημος κόμη", κατά τον Ρ-3υϋβΓβ5 που την επισκέφθηκε (1765). Η επιλογή του Λεονταρίου σαν πρωτεύουσα προσωρινώς δείχνει τη σημαντικότητα της. Από τα 1715 η Πελοπόννησος θα ζήση άλλα εκατό χρόνια μόνιμης σκλαβιάς. Η μικρή διάρκεια του πολέμου εμπόδισε μεγάλες καταστροφές εκτός Ναυπλίου · Κορίνθου. Οι συμπάθειες των πληθυσμών προς τους Τούρκους ή συμφωνία των Θηβών 1714 με τον Τοπάλ Πασά, η νέα τουρκική πολιτική είναι προς τους Ραγιάδες του, διέσωσαν από αντίποινα ωμότητες και τους εξασφάλισαν για μερικά χρόνια ανεκτή ζωή. Τους ανεγνωρίσθη το σοβαρότερο "η κτήσις γαιών πλήρους κυριότητος". Το Λεοντάρι τούτη την περίοδο βρίσκεται σε οικονομική άνθιση χάρις στο εμπόριο του που φθάνει και εκτός χερσονήσου. Λεονταρίτες πραματευτάδες, αγωγιάτες, καραβάνια περιτρέχουν το Μοριά. Ξαναρχίζουν τις εμπορικές συναλλαγές με τα επτάνησα ιδίως Ζάκυνθο, όπου εγκαθίστανται και Λεονταρίτες για το εμπόριο με την Ιταλία. Επί πλέον σε μια περίοδο στενότητας χρήματος το Λεοντάρι παίζει το ρόλο τραπεζικού κέντρου, ρόλο που τον διετήρησε μέχρις τις αρχές του 19ου αιώνα όντας η τράπεζα τμήματος της Μεσσηνίας. Οι Λεονταρίτες ισχυροί αντί της πολίτης δραστηριότητας των άλλων ισχυρών ( ) κτλ. προτιμούσαν την αφανή μα σίγουρη δύναμη του χρήματος. Το Λεοντάρι απο τη δεύτερη τουρκική περίοδο μέχρι τις αρχές του αιώνα μας, ήταν κέντρο προσοδοφόρου τοκογλυφίας. Σε μια εποχή ανυπαρξίας τραπεζών και έλλειψις χρημάτων ήταν ο τοκισμός που κατέληξεν τοκογλυφία και ήταν προσοδοφόρος. Και βιοτεχνία είχε αναπτυγμένη Σαράτικα, Ταμπάκικα και έδρα συγκεντρώσεως παραγωγής ήταν. Αυτή η άνθιση κίνησε το ενδιαφέρον των Τούρκων κατακτητών και η περιοχή Λεονταρίου κατά τις συνήθειες της τουρκικής εξουσίας προσεφέρθη για δώρο σε δοξασμένους τιτλούχους του πολέμου. Δυο ισχυροί Τούρκοι μπέηδες που απετέλεσαν τη βάση δύο μεγάλων οικογενειών Τούρκων στο Μοριά, ο Πιγλί μπέης και ο Ζερδαρόγλης πήραν την επαρχία Λεονταρίου και εγκατεστάθησαν στο Λεοντάρι. Γύρω απ'αυτούς συγκεντρώθηκαν με το χρόνο κι άλλοι Τούρκοι είτε απ'αυτούς που έφυγαν με την ενετική κατάκτηση και ξαναγύρισαν είτε από καινούργιους οφιτσιάλιους ή αποίκους ή ακόμη και από εξισλαμισθέντες χριστιανούς κι έτσι δημιουργήθηκε μια ισχυρή τούρκικη εγκατάσταση. Οι Τουρκολεονταρϊτες που στις αρχές του 1821 διέθεταν 500 καβαλλάρηδες στρατιώτες και ήσαν οι πιο άγριοι και περήφανοι μαζί με τους Λαλαϊους και Μπαρδονιώτες, Τουρκαλβανούς. Διαφωτιστική και πολύτιμη είναι για τούτη την κατάσταση των Τούρκων η αφήγηση του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη πουκάνε στα απομνημονεύματα του παίρνοντας αφορμή από το περιλάλητο θέμα των εθνικών γαιών. Αφηγείται ο Γέρος σελίς 172 τόμος Γος, Γ. Γερτσέλη άπαντα, έκδοση Βαλέτα. "-Οντας ήλθε ο Τούρκος κι έκανε ζάπι την Πελοπόννησο στα 1717, που επήρε την Πελοπόννησο και την έκαμε ζάπι, έμειναν Τούρκοι καθ'αυτό εως 20 φαμίλιες μεγάλες. Αφήκε στην Πάτρα δυό φαμιλιές, αφήκε στη Γαστούνη τουςΧωτομαναίους, αφήκε στο Νιόκαστροτον -Αμμο, αφήκε στην Κορώνη τον Σαλήμ Χατζή, τους μπέηδες της Κορώνης, αφήκε και εις την Μοθώνην άλλη μια οικογένεια αφήκε στην Ανδρούσα τον λεγόμενο Μουσάγα, αφήκε στο Λεοντάρι, Πιγλί και Σελδαρόγλη, αφήκε εις το Μυστρά τους μπέηδες, αφήκε στην Τριπολιτσά τον Αρνούτογλου και Δεφτέρ - Κεχαγιά και άλλους, ένα δυό φαμελιές. Αφήκε στην Μονεμβασία δύο οικογένειες, αφήκε εις τ'Ανάπλι άλλες τρεις οικογένειες μπέηδες, αφήκε εις την Κόρινθο τους Χαλημπεήδες, εις τα Καλάβρυτα και εις την Βοστίτσα και εις την Καρύταινα. Επήγαν στερνότερα Τούρκοι και κατοίκησαν και στην Καρύταινα, ο καθένας από εκατόν ψυχές και τους εχάρισεν ο μέγας Σουλτάνος μέρος γής για τους κήπους τους και ο άλλος έμεινεν εις τον λαόν..." "Από την τυραννιάντων Τούρκων και από την δοξομανίαν αρχίνησαν οι ~ Ελληνες και εγένοντο Τούρκοι και ως ετούρκιζαν εκείνοι ελέγετο και ο τόπος Τούρκικος. Και οι ~ Ελληνες από τα βαρύτατα δοσίματα των Τούρκων τους ανυπεχρέων και έπαιρναντον τόπον τους και τους αφήκαν σκλάβους. Τους πήραν όλον τον τόπον με δυναστεϊαν (θ.Κ. Συνειχος - Κούλας).

Ευρϊσκετο ένας τρίτος τόπος ελληνικός τα βουνά. Και ο ομφαλός της Πελοποννήσου ο κάμπος έγινε τούρκικος και αν είχαν μείνει ακόμη οι τούρκοι, βέβαια δεν ευρϊσκετο σπιθαμή γης ιδιόκτητος διατί οι Τούρκοι το κυρίευαν, διατί οι -Ελληνες το μεν ετούρκιζαν είχαν την ησυχία τους και όσοι ήταν χριστιανοί πάντα τους αδικούσαν. Και αν ήταν κανένα έθνος άλλο ήθελαν τουρκίσει όλοι.... Οι τούρκοι εγύρευαν τον ήμερο τόπο όχι τον άγριο καθώς εις την Πελοπόννησο όλοι οι άγριοι τόποι έγιναν ιδιόκτητοι τι διάφορο είχαν οι Τούρκοι από τον πετρώδη τόπο. Οι ίδιοι οι κάτοικοι ετρόμαζαν να τον δουλεύουν..." Για τον τρόπο που καθιέρωσαν ο Τούρκοι να παίρνουν τις περιουσίες των ραγιάδων με τη συνεργασία και μερίδιο και ντόπιων ισχυρών μεταφέρω διήγηση ενός άλλου αγωνιστή του Πλαπούτα {σελ. 64 Τζεραλ Πλαπούτα) "...Εις την επαρχία Καρύταινας τα περισσότερα χωριά ήταν ιδιοκτησίατων Ελλήνων, μάλιστα οι Κωμοπόλεις. Πολλά ολίγα ήταν των Οθωμανών {είχεν αναγνωρισθή η κτήσις γαιών πλήρους κυριότητος". Αλλά τον καιρό του καπετάν Θανάση {πρόκειται για το Θανάση Κουλά αρματωλό επί Βενετών που προσκύνησε τους Τούρκους, είχε πάει στη Θήβα στον Τοπάλ Πασά και έγινε ισχυρός άνδρας της Καρύταινας 1680 -1750) επειδή τα εισοδήματα της Οθωμανικής εξουσίας ήταν βαρεία και οι κάτοικοι μη δυνάμενοι να πληρώσουν, τους εστεναχώρησεν ο καπετάν Θανάσης (ήταν σπαής δηλ. φοροεισπράκτορας των Τούρκων και ενικοιαστής της δεκάτης) ως προεστός τότε του Βιλαελτιού να πουλήσουν τα χωριά τους και εκείνος ο καπετάν Θανάσης επλήρωνε την πόρτα δηλαδή έδινε του κανονικούς φόρους. Αλλά για να μη φανεί ότι τα παίρνει αυτός, είχε έναν μπουλούμπαση από την Τριπολιτσά, λεγόμενον Αρναούτογλου και ενεργούσε και τα έκανε επ'ονόματι αυτού, αλλά όχι εκ συμφώνου. Παρ'όλων των κατοίκων αλλά σε κάθε χωριό ένα ή δύο εγνώριζαν και εκσυμφώνουν με τον καπετάν Θανάση, οι δε άλλοι δεν εγνώριζαν τίποτε. Αλλά τον καιρό του αλωνιού έστειλε άνθρωπο για να πάρη το τρίτο. Οι μεν κάτοικοι δεν εδέχοντο αλλά, ένας δύο εκ των προυχόντων ούτε τον εγνώριζαν τότε έλεγαν. "Ας δώσουμε μικρό πράγμα για να γλυτώσουμε το χρέος" Και άλλοι έδιναν και άλλοι όχι, Ο Τούρκος δεν τους έσφιγγε αλλά έλεγε "ότι θέλετε δώστε". Τούτο το έκανε από καιρού εις καιρόν εως να πατήσει πόδι καθώς το έκαμε. Και μετ'όλϊγα χρόνια έπειτα τα έκανε όλα τσιφλίκια μάλιστα τα χωριάτης Λιοδώρας τοιουτοτρόπως μεταχειρίστηκε και το Παλούμπα....

Αλλά κατά δυστυχίαν ο Καπετάν Θανάσης ενοχλήθη με τον Χοτομάνη, (πρόκειται για τον Τούρκο κυρίαρχο της Γαστούνης που αναφέρει παραπάνω και ο Κολοκοτρώνης) στην Τρίπολη όπου ήσαν συναγμένοι οι Μοραγιάννηδες (πρώτοι του Μοριά προύχοντες σύμβουλοι της τουρκικής Διοικήσεως) και εφοβέρησεν ο ένας τον άλλον και επήγε ο καθένας στην επαρχία του. Επιτηδιώτερος και αξιώτερος ο Χοτομάνης επλήρωσε δύο Τούρκους μαχαιροβγάλτες της Γαστούνης και τους έστειλε και πήγαν στην Καρύταινα και τον έσφαξαν τον Καπετάν Θανάση μέσα στο σπίτι του κι έτσι έμεινε ο Αρναούτογλου κύριος όλων των χωρίων και τα εύρον οι κληρονόμοι του και τα είχαν εως την αρχή της επαναστάσεως.."-Αλλα κατατοπιστικά για την εποχή της τουρκοκρατίας έγγραφα, κείμενα γύρω από την ιδιοκτησία και τη θέση των χριστιανών βρίσκουμε σε γραφτό του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Νεκταρίου, Γορτύνιονπου γράφει περί το μέσο του 17ου αιώνα."... Εν τούτοις τους καιρούς (επί Σελήμ Β) ο Μορέας είχε Τούρκους ολίγους καλά και να ώριζε ο Βασιλεύς των Τούρκων δια τούτο οι άρχοντες του τόπου οι χριστιανοί ώριζαν τόπους και χωριά όπου έχουσι τώρα οι Τούρκοι οι λεγόμενοι, σπάηδες και ήσαν άρχοντες χριστιανοί σπαήδες πάνω εις τον τόπον και εις καιρόν πολέμου έκαναν κι αυτοί σεφέρι (συνεκστράτευαν με τους Τούρκους) ομοίως με τους Τούρκους, όπου ήταν του Βασιλέος το πρόσταγμα. Από τούτους τους Χριστιανού σπαήδες του Μορέως ευρίσκεται ακόμα ένα γένος εις Παλαιά Πάτραν χωρίς το αξίωμα εκ των χριστιανών τούτων ήτο μέγας άρχων Τσερνοτάς λεγόμενος τιμόμενος και αγαπώμενος δια την ανδρεϊαν και τας αρετάς του και εγένετο Μπέης του Μορέως Τσερνοτόμπεης τούτου οι απόγονοι ευρίσκονται ακόμη εις τον Μορέαν..." Ο Γεώργιος Τσενοτάς καταγόμενος από το χωριό της Γορτυνίας εγκατεστάθη στον Πύργο του οποίου υπήρξε και ο πρώτος οικιστής. Πρόκειται για ενδιαφέρουσα φυσιογνωμία του μεσαιωνικού Μοριά. Μαζί με τον Συντέτο Στασινό του Βυζικίου υπήρξαν οι πλουσιότεροι της Πελοποννήσου και από Τούρκους και από Ρωμιούς. Απόγο του Συντέτου είναι οι Στασινοπουλαίοι του Βυζικιού.

Ομοίως και ο Σάβας αναφέρει ότι "..Και εν Πελοπόννησο και εν Ετεραία υπήρχον κατά το ΙΣΤον αιώνα σπαήδες και τιμαρνώται κατά το πλήστον χριστιανοί..." Από της φιλότουρκον διήγηση περί της αποστασίας του επισκόπου Διονυσίου του λεγομένου Σκυλόσσφου στην -Ηπειρο αρχές 17ου αιώνος αποσπούμε για την κατάσταση των Ηπειρωτών. "Ούτε της πολιτικής δύναμης έχασαν ότι όλη η εξουσία ήταν αυτών (δηλ των χριστιανών) αυτοί είχαν τα σπαίλίκια και τημάρια αυτοί και διατάσσοντε και εσύναζον τους φόρους και αυτή η πολεμική δυνάμη ήταν όλη εις χείρας των. Οι δε Τούρκοι όχι μόνον κανόνι του κάστρου να ρίζουν αλλά ουδέ να κατακήσουν εις αυτό είχαν άδεια..."

Λίγα για την ιδιοκτησία της γης - Τη φεουδαρχία και τους φόρους

Στην οικονομικά καθυστερημένη και στενά συνδεδεμένη με τη γή εποχή των μεσαιωνικώνχρόνων, όταν δεν υπήρξε ακόμα αναπτυγμένη εθνική συνείδηση της σημερινής, το αγροτικό πρόβλημα και η φορολογία ήσαν ο προσδιοριστικός παράγοντας επιρρεασμού των κατοίκων τόυ Μοριά, υπέρ του ενός ή του άλλου κυρίαρχου. Ο βυζαντινός ιδιότυπος φεουδαλισμός στην παρακμή και αποσύνθεση του δίνει τις τελευταίες του αναλαμπές με βάση ένα δημιουργημένο "εν δυνάμει" νεοελληνικό έθνος. -Ομως είναι καταδικασμένο το βυζάντιο και αυτή η υπόγεια εθνολογική διεργασία της δημιουργίας του νεοελληνικού έθνους, που τόσα θα μπορούσε να προσφέρη στον ανθρώπινο πολιτισμό, ανακόπτεται, υπό το βάρβαρο καθεστώς της τουρκοκρατίας σε συσχετισμό με τη σύγκρουση προς τους Βενετούς για την κυριαρχία της ανατολικής Μεσογείου. Το νεοελληνικό έθνος θα δημιουργηθεί με καθυστέρηση αιώνων και με όλες τις επιζήμιες για την εξέλιξη του συνέπειες της καθυστερήσεως αυτής. Τούτη την περίοδο της τελευταίας αναλαμπής του Βυζαντίου ο Μοριάς συμβιβάζεται μαζί του. Δένεται με τη βυζαντινή ιστορία. Πριν ήταν αδιάφορος ή εχθρικός. Γιατί στο βυζάντιο έβλεπε ο ντόπιος κάτοικος, το φοροεισπράκτορα, τον επιδρομέα, το φανατικό θρησκόληπτο, το φεουδάρχη της γης του και των κόπων του. -Ετσι εξηγείται γιατί ελάχιστοι Φράγκοι κατέλαβαν το Μοριά με ελάχιστη αντίσταση. ~ Ηταν μια κάποια ελπίδα λύσεως στο αδιέξοδο της ζωής των κατοίκων. Η ίδια κοινωνική αποσύνθεση συνεχίστηκε και μετά την τουρκική και βενετική κατοχή. Ο Ραγιάς συνετάσσετο με εκείνον που του υπέσχετο περισσότερο τη γή του, λιγότερους φόρους και δοσίματα, ελευθερία στην πίστη του. Το φεουδαρχικό κράτος ήταν ο δυνάστης που το μόνον ίσως που εξασφάλιζε ήταν μια σχετική τάξη. Οι Τούρκοι αδιαφορούσαν για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των υπηκόων τους. Σκοπός της πολιτικής ήταν ο πλουτισμός τους δια παντός μέσου και κυρίως δια της τρομοκρατίας και της αρπαγής. Σκληρός και ανίκανος (ανελέητος) δυνάστης με ελάχιστες εξαιρέσεις, ανίκανος για οργάνωση και ακόμα για αφομοίωση, δεν κατόρθωσε ούτε την ελεύθερη διευκόλυνση για ανάπτυξη της οικονομίας να εξασφάλιση, όπου ο καθένας να είχε τουλάχιστον τη σιγουριά του παρά του και της περιουσίας του από το κράτος, είτε από τους ντόπιους δυνάστες, είτε από τους ληστές ή πειρατές. Οι Βενετοί ήσαν ικανότατοι διοικητές και εφρόντισαν δια την οικονομική ανάπτυξη των εντοπίων αλλά ακολούθησαν την πολιτική της "καλοταϊσμένης Γαλοπούλας" που πρόκειται να φαγωθή. Βοηθούσαν την ανάπτυξη των ραγιάδων για να μπορούν να απομυζούν περισσότερο. -Επειτα ήταν το μονοπώλιο του εμπορίου που ήθελαν · και οι -Ελληνες ήσαν κατ'εξοχήν έμποροι - και το ζήτημα της παπικής εκκλησίας. Γιαυτό ο ραγιάς είχε τις ταλαντεύσεις του. Δεν επρόκειτο στο βάθος για την ελευθερία του αλλά για την αλλαγή αφέντη. Από την εποχή των βυζαντινών η γη ήταν χωρισμένη κατά περιοχές. Ζευγατίκια ή ζευγολατιά, ορισμένες εκτάσεις στρεμμάτων που προσδιορίζετο επ'αυτών πληρωμή και εγγείου φόρου ορισμένου ποσού χρημάτων. Το σύστημα αυτό οδήγησε στη δημιουργία της δουλοπαροικίας και της κολιγίας γιατί όταν το κράτος άρχισε να παρακμάζει και αυξήθη η έγγελος φορολογία, προς είσπραξιν της εγένετο κατανομή του ποσού δια κάθε ζευγολατίκιον εις τους ευρισκόμενους εντός αυτού ιδιοκτήτες και ούτω κατέληξε να γίνη κεφαλικός φόρος. Οι άποροι δεν ηδύνατο να πληρώσουν το φόρο και τελικά κατέληγαν στους πλουσιώτερους παραχωρόντας τα κτήματα τους (προστασία) και ανελάμβανον αυτοί το φόρο. Μετά παρέλευση ορισμένων χρόνων (3ετίας) καθίστσντο δουλοπάροικοι, μη δυνάμενοι να εγκαταλείψουν το ζευγολατίκιον και εγγεγραμμένοι σε ειδικάβιβλία (πολύπηχα, Κήνσο). Οι πόλεμοι, οι διώξεις, οι αφοριές οδηγούσαν επίσης εις την εγακτάλειψη πολλών αγόνων κτημάτων από τους κατόχους των. Μη δυνάμενοι να δόσουν το φόρο τα εγκαταλειπόμενα κτήματα περνούσαν στην ιδιοκτησία εκείνων που θα επλήρωναν τους φόρους. -Ετσι μεγάλωναν οι ιδιοκτησίες. Οι Τούρκοι συνέχισαν την έγγειο φορολογική πολιτική των βυζαντινών. Διατήρησαν τα ζευγολατία με την ίδια ονομασία (τσιφλίκιον, θα πή τουρκικά ζευγολατίκιον), το οποία παραχωρούσαν γιααμοιβή στους διάφορους διακριθέντες αξιωματούχους ή ευνοούμενους. -Ομως εφρόντισαν να μη δημιουργούνται νέες μεγάλες ιδιοκτησίες. Ο παλαιός νόμος Σερί διέγραφε: "δεν δύνανται να δοθώσιν εις εν άτομον και να μετασχηματισθούν εις τσιφλίκιον οι γαίαι χωρίον τινός του οποίον οι κάτοικοι υπάρχουν-.'Άλλά η καταπίεση του ραγιά και η αρπακτικότητα των Τούρκων και ορισμένων χριστιανών συνεργατών των, εύρισκαν τρόπους καταστρατηγίας. -Ενα παράδειγμα είναι η μέθοδος Κουλά Αρναούτογλου. -Αλλος ήταν ο συνεχής πόλεμος των ύβρεων και η βαριά φορολογία. Τότε οι φυγάδες κατέφυγαν στην πώληση των κτημάτων τους στα μοναστήρια (βακούφικα) που τα εσέβοντο οι Τούρκοι, έτσι εξηγείται και η αφιλόθρησκος πληθώρα των δωρεών και η συγκέντρωση της σημαντικής περιουσίας των μοναστηριών. Ολόκληρα πάλι χωριά προτίμησαν αντί του ντόπιου προστάτη που τους εξεβίαζε τον προστάτη στην Κωνσταντινούπολη.

"Καταπιεζόμενοι οι χριστιανοί από τους Τούρκους και Αρβανίτες και μη ευρϊσκοντες ου δεμίαν προστασϊαν και υπεράσπισιναπό κανέναν δια να ελαφρυνθούν από τας κακώσεις και καταπιέσεις, απεφάσισαν και επώλησαν τας κωμόπολης και τας χωρία των, άλλοι εις τας Σουλτάνας (βαλίδι), άλλοι εις τα τζαμιά, άλλοι εις βεζυράδες και μεγιστάνες της Κωνσταντινουπόλεως και έπαιρναν το 1 /10 της αξίας των και εγϊνοντο ιδιοκτησίας τούρκικοι δια να επροστατεύονταΓ Απομν. Γ.Δεληγιάννη Α~τόμος σελ. 75.

Οι δυστυχείς Κολίγοι των τσιφλικιών ή των πωλουμένων κτημάτων είχαν τους εξής φόρους να πληρώσουν από την παραγωγή τους Α) τη δεκατία Β) το παρασπόρι (φορολογία ειδική για την παρ'αυτών χρησιμοποιούμενη ιδιοκτησία για προσωπικές ανάγκες) και το τριτάρικοπου ήταν το εισόδημα του ιδιοκτήτη. Εκτός απ'αυτούς τους φόρους είχε φορολογία ζώων, ο βιοτεχνικός φόρος (αργαλειός μαγκάνια μετάξης και πάντων) χαράτσι (κεφαλικός φόρος για τα άτομα άνω των 14 χρονών για τα χάρτζια τους) φόρος Ντερπεντάτ Ναζιρλίκ (δόσιμο επιστασίας των στενών Ελλησπόντου) Ντις κρασέ: δόντινοικι, τοπικός φόρος για τον πασά για την τιμή να χαλάει τα δόντια του. Φόρος εκκλησιαστικός, φόρος για τους καπομπασήδες. Υπεχρεούντο δε σε ορισμένες αγγαρείες υπέρ του ιδιοκτήτου. Από Τερτσέτη -Κολοκοτρώνη,

Περίοδος 1715-1770

Οι Τούρκοι παίρνοντας το Μοριά και για να στερεωθούν καλύτερα ήσαν κατ'αρχάς ήπιοι απέναντι στους ραγιάδες. Διατήρησαν την ίδια διοικητική διαίρεση των επαρχιών με μικρές τοπικές παραλλαγές. Διακρίνουμε τοπικά τρεις μορφές εξουσίας που αντιστοιχούν σε τρεις ανάλογες γεωγραφικές περιοχές. Την στρατιωτική εξουσία που αναφέρεται σε γεωγραφικό χώρο πολλών επαρχιών. Ο χώρος αυτός λέγεται Σατζάκιον (Σατζακ = σημαία). Η Πελοπόννησος κατ'αρχάς ήταν τρία τέτοια που τελικά έγινε ένα της Τριπολιτσάς που συνέπιπτε να είναι και πρωτεύουσα όλης της Χερσονήσου. Εκτός από το Σατζάκι υπήρχεν το Βιλαέτι, δηλαδή ο γεωγραφικός χώρος της διοικήσεως μιας επαρχίας. Εκτός από αυτά υπήρχε και ο γεωγραφικός χώρος της τουρκικής δικαστικής εξουσίας ο Καζάς. Η τελευταία ονομασία κατέληξε στο τέλος ταυτόσημο με το Βιλαέτι και επικράτησε αυτής της ονομασίας ώστε λέγοντας Καζά να εννοείται η επαρχία. Το Βιλαέτι Λεονταρίου διετήρησε τα παλαιά όρια του με μια μικρή μετατόπιση των ορίων του μέχρις Μπαρμπουτσάνα παίρνοντας και το Σινάνου εντός της περιοχής του με το Ρουσβάναγα Ραψομάτη σημαντικό τσιφλίκι της περιοχής. Το Ραψομάτη ήταν βυζαντινό τιμάριο και ανήκε στην ισχυρή βυζαντινή οικογένεια των Ραψομάτηδων. - Ενας στρατηγός, Ραψομάτης, (εκ Πελοποννήσου) φέρεται δράσας στην Κύπρο. Αργότερα επί 2ας τουρκοκρατίας εγένετο τσιφλίκι του Λεονταρίτη Ρουσβάν Αγά και στο μέρος όπου το κονάκι (σπίτι, εγκαταστάσεις αποθήκες κ.λπ.) δημιουργήθηκε το χωριό Ρουσβάναγα. Και το Κιοσέ ήταν τσιφλίκι καθώς και το Καρούμ Αλή (Ανθοχώριο). Κιοσέ θα πεί ότι ο ιδιοκτήτης του ήταν Κιοσέ. Το Τετέμπεη και Κούρταγα ήσαν τσιφλικά της πρώτης τουρκοκρατίας Τετέμ θα πεί παππούς σεβαστός Κούρτ θα πεί λύκος. Μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι τα ονόματα των αρχικών ιδιοκτητών εκφράζουν την ιδιοσυγκρασία του καθενός. Εγκατάσταση και Κούρδων εκ Μ. Ασίας ο περίφημος Κιουρτής Αγάς εξ ού και ο ομόνυμος μύλος ήσαν Κούρδος = Κιούρτης. απομενάρι του Ρουσβάναγα - Ραψομάτη είναι το κτήμα "Ντάβανος" δόθηκε για τους αγώνες του στον . -Ολοι οι παραπάνω Τούρκοι ήσαν από τους περίφημους τουρκολανταρϊτες, που προέρχονται, είτε από τις παλιές τούρκικες οικογένειες που ξαναγύρισαν μετά την αποχώρηση των Βενετών, είτε από καινούργιες όπως ο Πιγκλίς και Σαρδόγλης. Ο Μοριάς στην πρώτη περίοδο της νέας τούρκικης κατοχής ευτύχησε να έχει Μορά - Βαλεσή (γενικό διοικητή ) τον εκπορθητή της Κορίνθου και Ναυπλίου τον προαναφερθέντα Τοπάλ Οσμάν έναν από τους ηρωϊκούς ιπποτικούς και ικανούς Τούρκους πασάδες. Γεννήθηκε στη Λάρισα το 1670 και το παιδομάζωμα τον έριξεν στο σώμα των γενιτσάρων. Νέος και τραυματισμένος στο πόδι, (τοπάλ θα πει κουτσός) πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Βενετούς και πουλήθηκε σκλάβος στη Μάλτα. Εκεί τον εξαγόρασε ο Γάλλος Λιμενάρχης. Αρνώ τον θεράπευσε και τον έστειλε στην πατρίδα του. Η τέτοια διαγωγή ενός αγνώστου εντυπωσίασε τον Τούρκο και τον έκανε έκτοτε προστάτη των αδυνάτων και των χριστιανών. -Εγινε Πασάς στην Πελοπόννησο το 1723 και αργότερα Ρούμελη Βαλεσή, τελικά έφθασε μέχρις Μεγάλος Βεζύρης. Η διοίκηση του στο Μοριά υπήρξε από τις καλύτερες. Εξασφάλισε την τάξη. Βοήθησε στην αποκατάσταση των προσφύγων, προσφέροντας και εξ ιδίων για την εξαγορά τους. Εχάρισε τους γεωργικούς φόρους για να βοηθήση τους ραγιάδες. Δεν επέτρεψε αρπαγές περιουσιών χριστιανών και σεβάστηκε τις εκκλησίες και τα μοναστήρια. Καθιέρωσε το έκτοτε διατήρθέν εκ του τουρκικού καθεστώτος που το πήρε από τους Βενετούς, αλλά το βελτίωσε δια της δωρεάν παροχής, της δωρεάν εκχερσώσεως κτημάτων και της αποκτήσεως ιδιοκτησίας υπ'αυτών. Αυτό το δικαίωμα θα δούμε παρακάτω, βοήθησε σημαντικά στην οικονομική ανάπτυξη της επαρχίας Λεονταρϊου. Την ίδια πολιτική τήρησε και σαν Μέγας Βεζύρης και αυτό οδήγησε στην ανατροπή του (1735) όταν ένας καινούργιος αγέρας ισλαμικού φανατισμού συνεκλόνισε την Τουρκία. Τούτη είναι η περίοδος που αναφέρει σ Κολοκοτρώνης που πολλοί τούρκεψαν, άλλοι έφυγαν εκτός της Ελλάδας και άλλοι κατέφυγαν στα βουνά. Τούτη την περίοδο αρκετοί Λεονταρίτες "από την τυραννίαν των Τούρκων ή την δοξομανϊα ετούρκεψαν". Η ωραία βυζαντινή εκκλησία -Αγιοι Απόστολοι που επί ενετοκρατίας είχε επιστρέψει στους -Ελληνες ξαναέγινε τζαμί, στην είσοδο τουρκικός μιναρές που γκρεμίστηκε στα χρόνια μας για να κτιστεί στη βάση του ένα κακής ποιότητας καμπαναριό. Ο δίπλα χώρος της εκκλησίας (Γυμναστήριο) ξανάγινε τούρκικο νεκροταφείο, που κατεστράφη ολοσχερώς στις αρχές του 1822. Ελάχιστα ίχνη βρέθηκαν στις ισοπεδώσεις του χώρου επί σχολαρχία Τσίριμπα. Οι -Ελληνες κάτοικοι περιορίστηκαν και πάλι στη δυτική και βόρεια πλευρά του κάστρου και τους επετράπη η λατρεία τους κατά κύριο λόγο στην εκκλησία των Αγίων Πάντων όπου το σημερινό νεκροταφείο. Οι Λεονταριτες μνήμονες καλών ωραίων ημερών, την ονόμασαν Μητρόπολη και έτσι είναι γνωστή μέχρι σήμερα. Από αυτή την εποχή πήρε και το όνομα της Βσυλομική Βρύση (τσεσμές) η γνωστή παλαιά Λεονταρίτική, Βρύση που βρίσκεται στην ανατολική ρίζα του κάστρου στη βόρεια είσοδο του χωριού. Είναι περίφημη για το νερό της από παλαιά εποχή. Οι Τούρκοι για το λιγοστό του νερού, εβούλωσαν τη βρύση και μόνον Τούρκοι (αυτοί) την χρησιμοποιούσαν. Περί αυτής και σε ειδικό κεφάλαιο. Οι Τούρκοι εγκατεστάθηκαν περί το κάστρο και στο σημερινό κέντρο του χωριού. Ισχυρά σπίτια οχυρά στις άκρες εξασφάλισαν το Λεοντάρι. Τέτοια σπίτια ήσαν της Κομινίνας, ο Πύργος του Σιαφάκα, της Παπαδάκενας (σημερινό Γκρίτζαλη, του Βασίλακα και Ντέλου (θεοφανόπουλου), Ρήκου το Φλεσέϊκο.

Η κατάληψη της Πελοποννήσου από τους Τούρκους και η πλήρης αδυναμία να βοηθήσει τους χριστιανικούς πληθυσμούς που κατ'επανάλειψη πέφτουνε θύματα των ελπίδων τους, οδήγησαν αυτούς στο "Να στρέψουν πλέον του οφθαλμούς των προς την ομόθρησον Ρωσίαν Αι προς την δύναμην ταύτην συμπάθεια διαφάνησαν μεν, από της υπό του Ζουάν του Αυστριακού (1571) (νόθου γυιού του Κάρολου 5ου αυτοκράτορα Γερμανίας), μετά την νικηφόρον ναυμαχία της Ναυπάκτου ελεηνής αυτών εγκαταλείψεως, εξακολούθησαν δε αναπτυσσόμενος κατά τους επόμενους χρόνους και ίδια μετά την υπό ενετών κατάληψιν της Πελοποννήσου" γράφει ο Σάβας 448.

Αυτή η περίοδος από 1700 μέχρις απελευθερώσεως μπορεί να ονομασθεί περίοδος Ρωσικής επιροής και ελπίδων που και αυτήν την επλήρωσε ο Μοριάς με την τυχοδιωκτική επανάσταση του Ορλώφ (17669-1770) που κατέστρεψε την Χερσόνησο οικονομικά και πληθυσμιακά όπως θα δούμε συνέχεια. Η επανάσταση όμως αυτή είχε και την καλή της πλευρά. Διέλυσε τις ψευδαισθήσεις για απελευθέρωση έξωθεν και συνειδητοποίησε στους ραγιάδες το μεγάλο αξίωμα της ιστορίας "ότι η ελευθερία δεν χαρίζεται αλλά παίρνεται". Πάνω σ'αυτήν την οδυνηρή πείρα Θαρθή ο Ρήγας φέρνοντας το φως της γαλλικής επαναστάσεως, να ρίξη τον ατρύγητο σπόρο του. θάρθη η φιλική εταιρεία να στερέωση την οργάνωση της απελευθέρωσης. Τούτη την περίοδο άρχισαν και οι εμπορικές επαφές με τη Ρωσία και τις παραδουνάβιες χώρες κι ένα ρεύμα ισχυρό μεταναστεύσεως κατά βολαδιάζει τις μεγάλες αποικίες του ελληνισμού στη Ρωσία, Ρουμανία που τόσο σημαντικό ρόλο θα παίξουν στην εξέλιξη του νεοελληνικού έθνους. Σημαντικό υλικό για τούτη την περίοδο μπορεί να υπάρχει στα κρατικά αρχεία του Τσαρικού καθεστώτος και στα αρχεία των ρωσικών πόλεων. Γιατί η ρωσική πολιτική εφαρμόζοντας το σχέδιο του Στρατηγού Μύνιχαρχικαγγελαρίου Ρώσου της -Αννας 1730 - 1740 , άρχισε να αναπτύσσει έντονη δραστηριότητα στα Βαλκάνια και ιδιαίτεραοτο Μοριά που ασφαλώς θα υπάρχουν τα ίχνη του στην αλληλογραφία και έγγραφα της εποχής εκείνης. Εδώ θα σημειώσουμε ότι τότε πρώτοεμφανίσθηκε και το περίφημο φυλάδιοτουΑγαθαγγέλου, αφελούς εκείνου μισοεκκλησιαστικού,προπαγανδιστικού βιβλίου με τις "προφητείες περί του ξανθού γένους που θα ελευθέρωση την Ελλάδα". Συντάχτης του γύρω στα 1750 είναι ο κληρικός θεόκλειτος Πολυείδης που το παρουσιάζει για μετάφραση έργου τυπωμένου σε παλιότερα χρόνια στην Ιταλία. Μεταχειρίστηκε την καθιερωμένη και σε μεγάλη πέραση χρησμολογία (κλασική μορφή ή αποκάλυψη του Ιωάννου) και το φιλολογικό ύφος της με σκοπό να έμπνευση στους ραγιάδες την πεποίθηση ότι η ελευθερία, θα του ερχόταν από τους Ρώσους "το ξανθόν γένος" έργο προπαγάνδας εμπνευσμένης από τη ρωσική καγγελαρία τυπώθηκε σε χιλιάδες αντίτυπα στα κρατικά τυπογραφεία της Πετρούπολης και διενεμήθηκε στη βαλκανική. Η επιρροή του πάνω στους ραγιάδες ήταν σημαντική. Ο Δημαράς (σελ 126) το χαρακτηρίζει. "~Ενα από τα πιο σημαντικά κείμενα για το ξύπνημα της λαϊκής ψυχής". Σε καθυστερημένα μέρη ολόκληρης της βαλκανικής μνημονεύεται ακόμα ο Αγαθάγγελος. Ο Ρήγας επισημαίνοντας την προπαγανδιστική βαρύτητα του, είχε ανατυπώσει τον Αγαθάγγελο απαλείφοντας τη ρωσική παρουσία και τονίζοντας τη γαλλική. Το 1824 ανατυπώθηκε ο Αγαθάγγελος στο Μεσολόγγι για τις ανάγκες της επανάστασης. Και οι Γερμανοί στην κατοχή θέλησαν να εκμεταλευθούν τα περί "ξανθού Γένους" και τη μνήμη του Αγαθάγγελου. Διέδιδαν ότι είναι αυτοί που θα φέρναν τη σωτηρία. Παραθέτω μικρό απόσπασμα χαρακτηριστικό.

"-Ηκουσα φωνής ερχόμενης από της -Αρκτου λεγούσης ούτω: Ρωσία ξύπνησαν γούν εκ του ύπνου, προς σε ο λόγος του Αγγέλου του Κυρίου και εν τω πρω<182> του ηλίου εμπλησθήσεται ελαίου καθαρού η λαμπάς σου....

Οι πολεμισταί και οι ήρωες σου ψάλλουν σχεδόν νικητήρια... Δράξον τα όπλα ταχέως, ω αδελφή μου, πορεύθητι, συνηγόρησον την εξ αυτού αιώνιον αλήθειαν εις σε γαρ εντηρειτο το σημείον το τοσαύτης φωταυγούς δόξης. " Την ίδια περίπου εποχή διαδίδεται και το

πασίγνωστο έκτοτε τραγούδι των ραγιάδων:

Ακόμα τούτη την άνοιξη

Ραγιάδες Ραγιάδες

Τούτο το καλοκαίρι

οαότου νάρθη ο Μοσχοβός

να φέρη το Σεφέρι

Μοριά και Ρούμελη

Και οι Λεονταρίτες της εποχής εκείνης τραγουδούσαν μυστικά το παραπάνω τραγούδι και εκστασιάζοντα στις προφητείες του ξανθού γένους. Φοβισμένα, μετά το εκκλησίασμα της Κυριακής ή στο παγάφι μάθαιναν τα νέα για τη Μεγάλη Ρουσϊα, ζέσταιναν τις αποσταμένες ελπίδες τους, περιμένοντας πολλές άνοιξες να φανούν.

Στο μεταξύ η τουρκική δεσποτεία ήταν παρούσα, πανίσχυρη και σκληρή. Η ιδιοκτησία στο

μεγαλύτερο μέρος της ήταν στα χέρια αγάδων και μπέηδων που άφηκαν το όνομα τους στα χωριά που εξουσίαζαν. Ρουσβάν αγάς, ο Ντελή Χασάν, η γυναίκα του Αλή (Καρούμαλη), ο Κισσέ (σπανός-κοντός), ο Κιουρτ αγάς (Κούρδος), στο Σολάρι, ο Κούρτ αγάς (λύκος), ο Τετεμπέης πασάς και πάνω από αυτούς οι Πιγγέοι και οι Σαρόγληδες από τους Τούρκους ισχυρότερους του Μοριά μόνιμοι Αγιαννίδες (σύμβουλοι) του Μορό Βαλεσή στο Ανόπλι και αργότερα στη, Τρίπολι. Η ζωή των ραγιάδων κυλούσε στον καθημερινό μόχθο για την συντήρηση και τα πάσης φύσεως δοσίματα. Οι Λεονταρίτες διατηρώντας μια αστική οικονομική υπεροχή, παρ'όλες τις δυσκολίες κατόρθωναν να διατηρούν το εμπόριο τους, τη βιοτεχνία τους, τις οικονομικές τους συναλλαγές. Το Λεοντάρι ήταν κέντρο συγκεντρώσεως προϊόντων και διαθέσεως εμπορευμάτων σε μια εκτεταμένη επαρχία. Μεγάλο μέρος των κατοίκων του ήταν παζαρϊτες (μαγαζάτορες), πραματευτάδες (κυραντζήδες) και τοκογλύφοι. Οι κτηματίες ήταν λιγοστοί γιατί τα κτήματα τα είχαν οι Τούρκοι. Κάθε βδομάδα το παζάρι ήταν το γεγονός αφετηρία κα κατάληξη αφελής ζωής, βασική πηγή πορισμού των κατοίκων της επαρχίας. Την ημέρα του παζαριού μαζεύοντας από τα γύρω χωριά, έκαναν τα ψώνια τους, μάθαιναν τα νέα, γινόταν τα συνοικέσια - ερήμην των ενδιαφερομένων - πωλούσαν {κυρίως αντάλλασαν) τη σοδειά τους. Μα και αυτή η επαφή περιορίζονταν μεταξύ των αρχηγών των οικογενειών. Η επικοινωνία μεταξύ των χωριών ήταν ελάχιστη, μόνο με τα συμπεθεριά. Οι Τσεργίνηδες πρόγονοι των Κολοκοτρωναίων μέναν στο Αρκουδόρεμα και κάναν τρία χρόνια να γνωρισθούν με τους Λιμποβιτσιώτες. Και η απόσταση των δύο χωριών ήταν 15 λεπτά της ώρας. Βλέπε διήγηση Κολοκοτρώνη στο "Γέρος του Μοριά" του Σπύρου Μελά σελ 21. Η κλειστή και πρωτόγονη οικονομία της εποχής εκείνης, η έλλειψη συγκοινωνίας και τήξης (δρόμοι δεν υπήρχαν, τ'αμάξια ήσαν σχεδόν άγνωστα) ο φόβος του Ρέμπελου και του Τούρκου είχαν περιορϊση στο ελάχιστο τις σχέσεις μεταξύ των χωριών. Μέσα στο ίδιο το χωριό τους οι χωρικοί βλέπονταν μόνο την Κυριακή. Βέβαια το Λεοντάρι λόγω της οικονομικής και διοικητικής υπορεχής του είχε ζωή πιο ελεύθερη και ανεβασμένη όπως όλα τα διοικητικάκαι οικονομικά κέντρα. -Ετσι στο Λεοντάρι συνεχίζεται μια εμπορική και οικονομική ανάπτυξη όσο σήκωνε η εποχή εκείνη. Παράλληλα στην περιοχή του "την πλέον δασώδη και αγρίαν της Νοΐίΐϊα, τον άγριο τόπο της περιγραφής του Κολοκοτρώνη μια κοινωνία ημιανεξαρτήτων ανθρώπων του βουνού διεμορφώνονταν. Τούτη την περίοδο ολοκληρώθηκεν η διαμόρφωση των ορεινών συνοικισμών και των χωριών που τόσο αποφασιστικό ρόλο έπαιξαν στη δημιουργία του νεοελληνικού έθνους. Στο Τουρκολέκα, τα Ταμπάζικα (Ακοβος), Δυράχι, στο Ισάρι Κραμποβός. Βάστα και τα χωριά του Τετραζίου ο Τούρκος δε συμπαθούσε το περπάτημα. Εκεί τα ήθη διατηρήθηκαν αγριώτερα αλλά αγνότερα και ειλικρινέστερα. Η γειτνίαση με απάτητες κορυφές ορέων και με τη Μάνη, το φυτώριο αυτό της κάθε είδους ανταρσίας όπου ο κάθε κυνηγημένος εύρισκε καταφύγιο και μόνον οι έχοντες κινδύνευαν, δημιούργησεν όχι ραγιάδες αλλά Ζορμπαλήδες. Είναι αλήθεια ότι η ζωή του λειτουργούσε από το νόμο της ανάγκης. -Οτι δεν εσέβεντο ούτε τις ιδιοκτησίες ούτες τους νόμους ούτε τους ανθρώπους του κάμπου. Η ζωοκλοπή αποτελούσε παράδοση και η ληστεία και πειρατία  επάγγελμα. Αλλά οι νόμοι ήσαν οι τούρκικοι. Η ιδιοκτησία ήταν τούρκικη και αυτή η συνεργατών προς Τούρκους. Η σκληρότητα των κρατούντων είχε το νόμισμα της πληρωμής με τη βία, των εξουσιαζόμενων. Μη ζητούμε να μετρήσουμε την εποχή εκείνη με τα μέτρα της δικής μας ηθικής. -Οταν υπάρχουν δυνάστες και εκμεταλλευτές ισχύουν τα λόγια που έγραψε ο ΘουίίβΓ Γάλλος πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη Ρ3ΓΪ3 1782, οτο γραφικό ταξίδι στην Ελλάδα. "Καθ'όλους τους αιώνας και τους τόπους, τα όρη ως πλειστάκις, παρετηρήθη εισί το άσυλον της ελευθερίας προμαχώνες και φρούρια υπό της φύσεως κατασκευασθέντα κατά των δυναστών του ανθρώπινου γένους. Των ορέων και πλέον άγριος, ελεύθερος όμως άνθρωπος αείποτε καλήν εποίησενχρήσιν..."

Αναφέρθηκε παραπάνω ότι σημαντικό τμήμα εντοπίων ενόπλων και προυχόντων όπως ο Θανάσης Κουλός και Χρονάς απ'την Καρύταινα, που τους είχαν αναγνωρίσει και Βενετοί, προσχώρησαν στους Τούρκους με τη συμφωνία του 1714 της Θήβας για την κατάληψη του Μοριά. -Ενα μεγάλο μέρος απ'αυτούς πήραν τις ανταμοιβές τους και συνέχισαν νάχουν μεγάλη δύναμη και στο δεύτερο τούρκικο. Μείναν όμως και πολλοί παλιοί μείντάνηδες, ρέμπελοι, και ανυπότακτοι που αρνήθηκαν την υποταγή στους Τούρκους, είτε από φόβο, εϊτε από ανάγκη, είτε από ένα φυσικό αίσθημα ελευθερίας. Με Οάσεις τον Ταΰγετο - Μάνη, Λυκάκο, Τετράζι, βουνά Γορτυνίας, κράτησαν για κάμποσο καιρό μια απελπισμένη αντίσταση μα τελικά εξοντώθηκαν, αφήνοντας δημοτικά τραγούδια που ιστορούσαν τα κατορθώματα τους την πρόκληση για τους νεότερους και τους μιμηθούν.

Για την περιοχή Καζά Λεονταρίου, ενδιαφέρον έχει ο αρχικλέφτης Ντάρας που το επώνυμο του δείχνει και την καταγωγή του. -Εδρασε γύρω στο 1740. "Μαύρος, ψηλός, πουρναρόκορμος με κάτι γένια δάσος με φέρμελη πλουτισμένη και άρματα βαθειά. Είχε σηκώσει μπαϊράκι πούγραφε "Προστάτης των Χριστιανών του Μοριά, εχθρός των Τούρκων και των Αρβανιτάδων". Ταΰγετος - Γορτυνία - Νόρια όρη (Τετράζι Λύκειο) ήταν η περιοχή της δράσης. Οι μπέηδες του Λεονταρίου βάλθηκαν να τους εξοντώσουν γιατί λίμαζε την επαρχία τους. Κατόρθωσαν να εξαγοράσουν ένα παλικάρι του το Χρήστο Τσέλιο, Μακεδόνα. Και στις 10 Μαρτίου 1740 χωσιά σ'ένα δάσος απ'έξω από το Λεοντάρι. Στη σκληρή μάχη που ακολούθησε σκοτώθηκαν πολλοί κλέφτες. Η παράδοση φέρνει ότι σκοτώθηκε εκεί και ο Μπότσικας Κολοκοτρώνης. Ο Ντάρας γλύτωσε και κατέφυγε στο -Ισάρι, όπου ήταν φερμένοι από το Σκαφιδάκι της Αργοναυπλίας κυνηγημένος από τους Τούρκους, οι Βρεταίοι γενιά κλεφτών που πήραν μετά το 1770 το παράνυμο Κατριβαναίοι και Σιωρέοι. -Ενα χρόνο κυνηγούσε ο Ντάρας τον προδότη που στο μεταξύ είχε γίνει Μπουλούμπασης (αρχηγός άτακτων ενόπλων). Τον πέτυχε στον Αχλαδόκαμπο και τον κομμάτιασε. Ο Ντάρας κυνηγημένος από παντού και τραυματίας κατέφυγε τελικά στο ~ Ισάρι όπου ένας πρακτικός γιατρός Τρουβέλης τ'όνομα του θεράπευε σε μια σπηλιά ανάμεοα Στάλα Ντερμπούνι. -Ενας παραγυιός του ο Αρβανίτης Γιόγκας τελικά τον πρόδωσε στους Πιγλήδες μπέηδες του Λεονταρίου κι ένα βράδυ (1745) σκότωσε τον πρωτοκλέφτη στον ύπνο κι έφερε το κεφάλι του στο Λεοντάρι όπου κρεμάστηκε πιστομένο για πολλούς μήνες στο πλατάνι που βρίσκονταν εκεί που ήσαν τα παλιά χασάπικα (στα πηγαδάκια πάνω από το σπίτι του Καίσαρη).

Τούτη η περίοδος της δεύτερης τουρκοκρατίας, αφού προηγήθηκε μια ανάπαυλα καλών σχέσεων μεταξύ Τούρκων και Ραγιάδων, σημαδεύεται στη συνέχεια από μια έξαρση τουρκικού εθνισμού και θρησκευτικού φανατισμού. Μεταφέρονται μουσουλμάνοι απ'άλλες περιοχές και εγκαθίστανται παίρνοντας την καλύτερη γή, ενώ πολλοί χριστιανοί αναγκάζονται να εξιλαμισθούν. Στη βία του δυνάστη δημιουργείται η αντίσταση των πιεζόμενων. Εμφανίζονται κλέφτικα σήματα νόνιμα ή εποχιακά, κατά Βάση από αγρότες και δημιουργούν προβλήματα στην κεντρική εξουσία που εδρεύει στο Ανάπλι με το Μορά Βαλεσή διοικητή Πασά με τρεις αλογοουρές (τούγες). Αλογοουρά στη σημαία του Πασά ήταν δείγμα του βαθμού του. Ιδιαίτερα ανησυχούσε του Τούρκους ή έλλειψη τάξεις γιατί δυσκόλευε στην είσπραξη των φόρων. Γιατί οι ραγιάδες ούτε για "σουρέλ' στοιχεία πήγαιναν ούτε για την απόκτηση του "Κιατ" (χαρτί χαρατσιού) που έπαιρνε ο κάθε ραγιάς κάθε χρόνο πληρώνοντας το κεφαλικό φόρο και που ήταν υποχρεωμένος να το έχει μαζί του γιατί έτσι πιστοποιεϊτο το δικαίωμα να έχει το κεφάλι του επί ένα χρόνο.

Η κύρια βάση των ρέμπελων είναι η Μάνη, Ταΰγετος, βουνά Λυκοσούρας, Κεντρικής Πελοποννήσου, Πάρνωνας. Η παράδοση διέσωσε είτε στοματικά είτε στο Δημοτικό τραγούδι μεταξύ των άλλων, τον καπετάν Νάσιο απ'το Λεοντάρι. Υπάρχει και τοπονύμιο που έχει σχέση με τον κλέφτη αυτόν. Είναι το λεγόμενο της Παγώνος το ρέμα, στο δρόμο για το Σουλάρι κάτω απ'την Παλιά Πέτρα επί του παλιού δρόμου της Τριπολιτσάς. Η Παγώνα, φέρεται για αδελφή του που πνίγηκε από ντροπή γιατί την ατίμασε Τούρκος επιφανής. Τον σκότωσε ο Νάσιος και πήρε τα βουνά. Επίσης άξιο για μνημόνευση είναι ότι τούτη την περίοδο όπως και την γύρω από τα 1800, οι κλέφτες είναι μιχτά μπουλούκια από -Ελληνες, Αρβανίτες, Μακεδόνες, Σέρβους και Τούρκους ακόμα. Η αδυναμία της τουρκικής διοίκησης να επιβάλλει την τάξη επιτίνεται από την ένταση που δημιουργούν οι βιαιότητες και οι μεταφορές πληθυσμών. Τόση είναι η έλλειψη τάξεως ώστε πολλοί Τούρκοι ισχυροί και χριστιανοί, για να προστατεύσουν τ'αγαθό τους μισθώνουν ιδιωτικά σώματα ασφαλείας από τους ξακουστούς ρέμπελους και κλέφτες. -Ετσι κατά ένα τρόπο επαγγελματοποιείται η πολεμική ικανότητα. Αργότερα από τους ιδιώτες φύλακες θα έχουμε τους κόπους για την επαρχία Γνωστή συμφωνία Τούρκου ισχυρού με κλέφτες και ρογιάσματα τους για φύλαξη είναι του Κ Κολοκοτρώνη (πατέρα του Θόδωρου) από το Χαλήλ Μπέη. της Κορίνθου Τέσσερα χρονιά φύλαξε ο Κολοκοτρώνης με τα παλικάρια του τον Χαλίλ και όντας στη δούλεψη του εξόντωσε και τον περίφημο ληστοαντάρτη λαλοίο τουρκαλαβανό Μέντζο Αράπη Το δπυοτικό τραγούδι αποθανάτισε την εξόντωοή του.

"Καλά ήσουν Μέντζο στα βουνά ψηλά στα κορφοβούνια

Τι χάλευες, τι γύρευες στους κάμπους να κατέβης

πουκει φυλάει η κλεφτουριά και οι Κολοκοτρωναίοι..."

Αυτή η άνθιση της κλεφτουριάς που μεγάλωσε πιο πολύ με τα Ορλωφικά ανάγκασε τονΧασαν Πάσα ναρθή σε συμφωνία μαζί τους όπως θα δούμε συνέχεια για να Εξοντώστε τουςΑρβανιτάδες

Ο Αγιος Γεράσιμος

Η εκκλησία και η θρησκεία του Χριστού είναι συνδεδεμένα με την περίοδο της δουλείας. Η εκκλησία με τους παχύμισθους επισκόπους της τους διαγωνιζομένους εις την εξαγορόν της καλύτερος επισκοπής με τους Πατριάρχες εκλεγμένους επί αιώνες από την πλειοδοσία. Η πατριαρχική εκλογή κατέστη αντικείμενον πλειοδοσίας ο κανώς δ'ούτος εσυνεχίσθη πιστώς επι αιωνας"Πιπινέλης σελ. 40. " Σαν είδε τούτο ο Σουλτάνος διόρισε έναν Βιτσιρέ (αντιβασιλεα) πατριάρχη και του έδωσε την εκκλησία της εξουσίας. Αυτός και ο λοιπός κλήρος έκαμαν ότι τους έλεγε ο Σουλτάνος". Από τον περίφημο λόγο του Κολοκοτρώνη στην Πνύκα το 1837. Η εκκλησία σαν αξιωματούχος θεσμός εναντιώθη το Εβυος Από της επομένης της πτώσεως του βυζαντίου"εμπήκεν εις το πιλάφι και έτρωγεν" (Κολοκοτρώνης). Οι λιγοστές εξαιρέσεις εκκλησιαστικών αρχηγών επιβεβαιώνουν, δεν αναιρούν τον κανόνα. Η ορθόδοξος εκκλησία εξασφάλισε την επιβίωση της και την ανάπτυξη της μέσω του τουρκικού κράτους.

Αντίθετα η χριστιανική θρησκεία υπήρξε αποφασιστικός παράγοντας εθνικής ούνδεσης και αντίστασης στη μή αφομοίωση προς δυσμάς και τη μη εξαφάνιση προς ανατολάς. Το θρησκευτικό αίσθημα των Ραγιάδων, όπως το συναντούμε στην απλότητα του στο λαό και οχι στην υποκρισία των τιτλούχων του ή στη μοιρολατρεία της υποταγής για να κληρονομήσουν την αιώνιο βασιλεία, είναι η πρόσφορη των καιρών εκείνων μεταμφίεση του εθνικού αισθήματος.

Φανατισμός στην πίστη. Δυτικού τύπου με την αφοσίωση στον Πατριάρχη σε βάρος του εθνικού αισθήματος δεν συναντιέται στην Ελλάδα. ΓΓαυτό και όταν πατριάρχες ή ανώτεροι κληρικοί ζήτησαν να επιρρεάσουν το έθνος υπέρ των Τούρκων περιφρονήθηκαν και χαρακτηρίσθηκαν Ιούδες Ισκαριώτες όπως ο διάδοχος του Γρηγορίου, Πατριάρχης Ευγένιος. Και ακόμα στην ελευθερωμένη Ελλάδα πίσω από θρησκευτικούς φανατισμούς εύκολα μπορούμε να βρούμε το κίνητρο της εθνικής ανησυχίας. -Ετσι η θρησκευτική πίστη ιστορικά δικαιώνεται σαν αποφασιστική παρουσία στη διαμόρφωση, εξέλιξη και συγκρότηση του νεοελληνικού έθνους. -Οταν οι υλικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες μιας εποχής για τον εξουδετερωμένο ραγιά δεν προσφέρονταν να τον βοηθήσουν στην αντίσταση του στο δυνάστη Τούρκο και ο κίνδυνος του αφανισμού ήταν άμεσος. -Οταν η μνήμη των αρχαίων προγόνων ή του Βυζαντίου ήταν σχεδόν ανύπαρκτη τότε η ενότητα του υπόδουλου

λαού και ο φανατατισμός του γύρω στη θρησκεία του του έδινε το "δημιουργικό μύθο'* για να συσπειρωθεί και να αντισταθεί. Η απύθμενοι αλλοτρίωση του παρόντος εύρισκε καταφυγή και διέξοδο στη θρησκευτική πίστη. -Ετσι στη δοσμένη στιγμή η χριστιανική πίστη αποτελούσε προοδευτική παρουσία και κίνητρο για τη διάσωση του νεοελληνικού λαού. Γαυτό αγέραστη η εθνική μνήμη, ας στρέφεται με ευγνωμοσύνη στους γνωοτούς και άγνωστους μάρτυρες μοναχούς και λαϊκούς, τύπου Κοσμά Αιτωλού, Γεράσιμου Λεονταρίτη, Γεωργίου του Τριπολιτσιώτη και άλλων. Μακριά από του να κάνωμεν σημερινές αποδοχές και αξιολογήσεις για την εποχή της τουρκοκρατίας η χριστιανική πίστη βοήθησε στη μη αφομοίωση του χριστιανικού στοιχείου και κράτησε τις ψυχές των υπόδουλων. Το ίδιο μπορούμε να πούμε για τους κάθε φύσης θρύλους, για τους χρησμούς, την παράδοση ακόμα κα τη δεισιδαιμονία. -Ολοι μπήκαν στην υπηρεσία του γένους για να κρατήσει. Κι αυτή ακόμα η παιδαριώδηςγια μας μα σοβαρή για τους τότε, αφού την απεδέχετο κι'αυτός ο Γεώργιος Σχολάριος - πίστη για τη γρήγορη συντέλεια του κόσμου, συνέβαλε στο να αντιμετώπιση ο λαός την πρώτη εντύπωση της τουρκικής κατακτήσεως. Υπό το φως αυτής της διαπιστώσεως ενδιαφέρει την ιστορία του λαού μας η αναφορά στο βίο και τα έργα μοναχών και κληρικών όπως ο κοσμάς ο Αιτωλός, ο Δημήτριος ο Τριπολιτσώτης, ο Γεράσιμος ο Λεονταρίτης και άλλων. Απλουστευμένη αντιμετώπισης τους σαν απογοητευμένων αναχωρητών που βρίσκουν την διέξοδο της άχαρης ζωής, εις τον εύκολο δρόμο του μοναχού δεν αντέχει στην ιστορική επιδοκιμασία. Ο μοναχικός βίος περιέχει και απογοήτευση και αναχωριτισμό. -Ομως περιείχε κυρίως εθνική αντίσταση ανθρώπινη αντίσταση στη βία του δυνάστη. Διότι τίποτε δεν εμπόδιζε το ραγιά να γίνη Τούρκος και να γευθή τ'αναθά της προδοσίας του. Κι όμως δεν το έκανε. Αυτή του η αντίσταση ιστορικά τον δικαιώνει και όταν προστίθεται και η έξωθεν καλή μαρτυρία μιας ζωής καταξιωμένης ως αγίας στη λαϊκή αντίληψη, η ατομική μνημόνευση του εκλεκτού είναι χρέος. Χρέος λοιπόν επιτελούμενο είναι η μνημόνευση του Αγίου Γεράσιμου του Νέου στην ιστορία της πατρίδας του. Εγεννήθη στο Λεοντάρι. Φαίνεται ότι η μόρφωση του ήτο περισσότερα της συνήθους δηλαδή από την στοιχειώδη γραφή και ανάγνωση, από την οκτάηχο και το ψαλτήριον. Ευφυής και ικανός δεν ήτο δυνατόν να μην ακολουθήση έναν από τους τρεϊς δρόμους που καθορίζει ο Κολοκοτρώνης απομηνονεύων "Αν από το λαό έβγαινε κανένας προκομένος έξυπνος, το έπαιρνε το πετραχείλι ή ο προεστός δια γραμματικόν ή τον προσκαλούσε εις την Ευρώπη ο θείος του, ο αδελφός του ο έμπορος και πάνω ο λαός λιάνευε..." Το Γεράσιμο τον πήρε το πετραχεϊλη αλλά δεν έγινε επίσκοπος ούτε τιτλούχος της εκκλησίας.

Παρέμεινε ασκητής κοντά στο λαό του παραμυθιού και συμπάσχων "καταγγέλων και κυνηγών τας αυθαιρεσίας των κρατούντων". Προφανώς από ανάγκη λόγω συγκρούσεως με την τούρκικη εξουσία εγκατέλειψε το Λεοντάρι νέος. Και ώριμο πλέον τον ανευρϊσκομε ασκητεύοτα όχι σε "ηδύοψον" μοναστήρι αλλά πλησίον της σε μικρή καλύβη  σωζομένην μέχρις σήμερον. Δυστυχώς μόνο ότι διέσωσε η στοματική πράδοση και ότι  ιετήρησε ο λαός σε σεβασμό, δίνουν το ηθικό ανάστημα του Γεράσιμου. Η αναγνώριση του ως αγίον πέρα από το εκκλησιαστικό της στοιχείο αποτυπώνη την ιστορική του δικαίωση. Η διαμονή μιας τόσο επιβλητικής προσωπικότητας όπως του Αγίου Γερασίμου σε μια από τις πιο ανεβασμένες εθνικά πνευματικά και οικονομικά περιοχές της Ελλάδας όπως ήταν η περιοχή του Πηλίου μας δίνει το δικαίωμα να υποθέσουμε ότι είχε δημιουργηθεί και σύνδεσμος μεταξύ των δύο περιοχών μέσω του Γερασίμου, ο οποίος δεν ήτο δυνατόν να είχε διακόψει την επαφή του από την Πατρίδα του για την οποία και υπερηφανεύετο, αφού είχε αφήσει να γίνει γνωστός στη να του εγκατάσταση ως ο Γεράσιμος ο Λεονταρίτης.

Επανάσταση του 1769-1770

Ορόσημο αίματος και καταστροφής είναι η επανάσταση του 1770, ή του Ορλώφ, όπως καθιερώθηκε από τους Ρώσους στολάρχους που ήρθαν στο Μοριά και την προκάλεσαν. -Ηταν η τελευταία οδυνηρή εμπειρία "της έξωθεν απελευθερώσεως. -Εγινε και αυτό ήλθε Ο σεισμός της γαλλικής επαναστάσεως όπου κατά το γέρο Κολοκοτρώνη (έκαναν και άνοιξαν τα μάτια τους οι άνθρωποι καλύτερα,... ερρίγωσαν το δίκαιο εις τον κόσμον, εγνωρίσθησαν τα όρια της εξουσίας και της υποταγής έπεσε η μπαρμπούλα..." -Ηλθεν ο Ρήγας με το κήρυγμα του, η Φιλική Εταιρεία, και έπεσεν ως μια βροχή η επιθυμία της ελευθερίας μας. Και εκάναμε την επανάσταση..., Κολοκοτρώνης πάλι. Από "αποστόλους" σταλμένους από τη Ρωσία ανάμεσα στους οποίους πιό σημαντικός ήταν ο Γεώργιος Παπάγαλης από τη Σιάτιστα, είχε προπαρασκευασθεί το έδαφος της εξέγερσης. Ο Αγαθάγγελος προφήτευε την σωτηρία από το ξανθό γένος και οι μεγάλες ελληνικές παροικίες στη έπαιξαν το διεγερτικό ρόλο τους. Η Μεγάλη Αικατερίνη για να εξάψει τον ελληνικό ενθουσιασμό βάπτιζε έναν από τους εγγονούς της Κωνσταντίνο. Τον μάθαινε ελληνικά και τον προετοίμαζε για το θρόνο του Βυζαντίου. Ο Παπάγολης από το 1766 περιήρχετο την Πελοπόννησο και υπόλοιπο Ελλάδα. Το 1767 πρώιμες επαναστατικές εκδηλώσεις έδωσαν την αφορμή στους Τούρκους να προβούν σε τρομακτικές ενέργειες που οδήγησαν στην εκτέλεση του επισκόπου Σπάρτης Ανανία Λομπάρδη από το Βυγικη Γορτυνίας. -Ηταν συγγενής του περίφημου Σιντέτου Στασινού. Το 1768 η Αικατερίνη κήρυξε τον πόλεμο κατά της Τουρκίας και στα πλαίσια ενός αποφασιστικού αντιπερισπασμού στέλνεται ο ρωσικός στόλος μέσω Γιβραλτάρ στη Μεσόγειο για να βοηθήσει την επανάσταση του Μοριά που είχε προετοιμάσει ο Παπάγολης σε συνενόηση με τους Μανιάτες, τον προύχοντα της Καλαμάτας Παν.Μπενάκη εγγονό του Λυμπεράκη Γερακάρη και άλλους. Ο Ναύαρχος Σπυριδώφ με πολλούς -Ελληνες στα καράβια του και αρχηγό τους τον πλοίαρχο Αντώνη Ψαρρό, φθάνει στην παραλία της Πελοποννήσου όπου ευρίσκονται και οι Αλέξιος και Θεόδωρος Ορλώφ.

Στο μεταξύ οι Τούρκοι υποπτευόμενοι εξέγερση δια των Αλβανών μισθοφόρων τους, αρχίζουν τον αφοπλισμό της περιοχής και αρχίζουν τρομακτικές ενέργειες μεταξύ των οποίων η σφαγή των Σκαφτιάδων από τον -Αγιο Πέτρο της Κυνουρίας, που προκάλεσε και την επίσπευση της εξέγερσης. Η σφαγή τους έγινε αρχές Μαρτίου 1769 στο δρόμο Τριπόλεως - Πατρών, από τον Τούρκο Αλβανό Αβά Κιοσέ Μουσταφά. Σφάχτηκαν 15 χωρικοί από την Κυνουρία που γύριζαν από τις σταφίδες της Αχαϊας όπου είχαν πάει για το σκάψιμο. Τους λήστεψαν ότι χρήματα είχαν και τους έγδυσαν.

Η περιοχή Λεονταρίου γειτονική στη Μάνη και Καλαμάτα, υπέστη σκληρή δοκιμασία καθ'όσον "άπλησται πασάδες υπέβαλαν αγγαρείες σκληρές εις πάσα ελληνική κοινότητα." Επιπλέον το Λεοντάρι ήταν συναγροικημένο για την εξέγερση και οι επαναστάτες ήρθαν σ'αυτό και το κατέλαβαν και προχώρησαν προς την Τρίπολι. Αντίθετα οι Δεληγιαννέοι (κατά το Βλαχογιάννη) κράτησαν "πισινή". Ούτε οι Κολοκοτρωναϊοι πήραν μέρος στην εξέγερση. Το ίδιο και η επαρχία Καρύταινας. Με την άφιξη των Ορλώφ στα Μεσσηνιακά Παράλια οι Τούρκοι σκληρήνθηκαν ακόμη περισσότερο. Απαγόρευαν τις συναθροίσεις, τελετές, πανηγύρια των ραγιάδων και αντιμετωπίστηκε και γενική σφαγή τους. Φέρανε ενισχύσεις τουρκαλβανών και βάλανε φρουρέδ στα Παλαιά κάστρα, μεταξύ των οποίων και στο Λεοντάρι που γνώρισε για τελευταία φορά και για λίγο χρόνο την παρουσία στρατιωτικής δυνάμεως. Στο μεταξύ οι Μανιάτες Μεσσηνίας, Αρκαδιανοί, Μυστριώτες, Λεονταρίτες και Ανδρουτσιανοί επαναστατούν και απελευθερώνουν τις πόλεις τους και ενωμένες οι επαναστατικές δυνάμεις τραβούν για την Τριπολιτσά έχοντας και ελάχιστους Ρώσους μαζί τους. Εκεί υφίστανται δεινή ήττα και διαλύονται. Μαζί τους διαλύεται και η επανάσταση "Και πιάνοντας τα άρματα οι Ρωμαίοι επήραν την Αντρούσαν την Αρκαδία, Λεοντάρι, Καρύταινα και Μυσθράν. Επήγαν και εις την Τριπολιτσάν με 12 Ρούσους κι εβγήκαν οι Τούρκοι κι έκαμαν πόλεμο κι έκαμαν τσάκισμα τους Ρωμαίους και τους κατασκοτωσαν και επήραν σκλάβους και σκλάβους αναρίθμητους." Από διήγηση απόγονου του Μπενάκη για το 1770. Σάβας 504.

Μετά τη νίκη τους στην Τριπολιτσά οι Τούρκοι - κυρίως Τουρκαλβανοί υπό τον Αλή Χατζή Οσμάν Μπέη εξορμούν εναντίον των υπολειμμάτων των επαναστατών στη Μεσσηνία. Στρατοπεδεύουν στο Σινάνι (Μεγαλόπολη) και καλούν σε υποταγή τους ραγιάδες. Το Λεοντάρι λεηλατείται καθώς και ολόκληρη η περιοχή μέχρι το νησί (Μεσσήνη). Ο Γάλλος περιηγητής και ζωγράφος Καστελαν που επισκέφθηκε την Πελοπόννησο το 1796 περιγράφει με έντονα χρώματα την εντύπωση της καταστροφής που εξακολουθούσε να υπάρχει. Τότε κατεστράφει και ένα τμήμα του χριστιανικού Μαχαλά στα δυτικά του Λεονταρίου και κατά την διασωζομένη παράδοση ολοκληρώθηκε η καταστροφή στο μοναστήρι -Αγιος Νικήτας. Ο Οσμάν περνώντας τα Ντερβένια Λεονταρίου προκάλεσε σϋγχιση στους επαναστάτες και διάλυση του στρατοπέδου των Μαυρομιχαλαίων, Κουτήφαρη, Τρουπάκηδων και άλλων Μανιατών οι οποίοι πέρασαν για τον Αλμυρό Καλαμάτας κοντά στον Ταΰγετο. ~ Εμεινε μόνο στο νησί ο Ιωάννης Μαυρομιχάλης για να δώσει καιρό για την αποχώρηση των εις το Ναυαρίνο επαναστατών που πραγματικά εγκαταλείπουν την χερσόνησο.

Μετά από σκληρή μάχη πιάστηκε αιχμάλωτος μαζί με το μικρό γυιό του που εξιλαμίσθη κι έγινε ο Σουκιούρ Βέης ναύαρχος στο Αιγαίο, διοικητής της Ρόδου και ισχυρός προστάτης της οικογένειας των Μαυρομιχαλαίων, και το 1814 πηγαίνοντας ως ριαλάμπεης (πλοίαρχος) του τουρκικού στόλου επισκέφθη το λιμάνι της Τσίμαβας και αναγνωρίσθηκε μυστικά τους δικούς του. Το 1816 με επέμβαση του καθαιρέθηκε από Μπέης της Μάνης (Μπας μπουγλού) ο Θ.Γρηγοράκης και διορίστηκε ο Πετρόμπεης. Τούφερε δε προσωπικά το διορισμό. Γύρω από την ιστορία του Σουκιούρ Βέη έκανε ειδική ιστορική ανακοίνωση στην Ακαδημία Αθηνών ο αείμνηστος καθηγητής Σωκράτης Κουγέας που σημειωτέον είχε ζήσει καθώς ο ίδιος μου έλεγε στο Λεοντάρι όταν ήταν ο πατέρας του υπάλληλος. Αυτό που ανακάλυψε και θεμελίωσε ιστορικά το 1955 (;) ο Κουγέας (βλέπε και μελέτη του σελ.83 και υπ στα Πελοποννησιακά Χρονικά Α Τόμος) μας το διηγεϊτο η μητέρα μου σαν οικογενειακό παραμύθι που τόφερε απ'τον πατέρα της που ήταν διήγηση από τη μητέρα του κόρη του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη (βλέπε Πελοποννησιακά Α σελ 83 Συμβολή εις την Ιστορίαν της υπό του Ορλώφ Πελοποννησιακής επαναστάσεως).

Αρβανίτες στο Μοριά

Η επανάσταση του 1770, θα είχε πολύ μικρές συνέπειες για την Πελοπόννησο αν δεν προκαλούσε την κάθοδο χιλιάδων τουρκαλβανών που επί δέκα χρόνια συνέχεια ρήμαζαν τον τόπο και προκάλεσαν τη συνένωση Ελλήνων και Τούρκων για να τους διώξουν. Χαρακτηριστικές περιγραφές της αγριότητας και αρπακτικότητας των τουρκαλβανών βρίσκουμε σ'όλες τις ιστορίες γραμμάτων και αφηγήσεις για την εποχή εκείνη.

Η ζωή, η τιμή και η περιουσία του ραγιά βρίσκονταν στο έλεος του πρώτου ένοπλου Αρβανίτη. Η τούρκικη εξουσία που στην αρχή υποβοήθησε την τακτική αυτή βρέθηκε στο τέλος ανίκανη να την περιορίσει. Οι τουρκαλβανοί εστράφησαν και εναντίον των Τούρκων. Μεταξύ των άλλων οι Αρβανίτες υποχρέωναν τους χριστιανούς κατοίκους να τους υπογράψουν ομόλογα ανύπαρκτων χρεών που για να τα εξοφλήσουν άρπαζαν την περιουσία του ραγιά. Τότε ένα μεγάλο μέρος των κατοίκων έφυγε από το Μοριά για τα Εφτάνησα, τη Ρωσία, την Ιταλία, την Αυστρία, και παραδουνάβιες χώρες. Πολλοί έφυγαν και για τη μικρά Ασία όπου βρήκαν εργασία στα άπαντα τσιφλίκια του Τούρκου Μπέη Καραοσμάνογλου. Ο Κουγέας στο ενδιαφέρον για τις πληροφορίες έργο του " Οι -Ελληνες κατά τον πρώτον επί Αικατερίνης, Ρωσοτουρκικόν πόλεμον 1768-1774° τους ανεβάζει σε 40 χιλιάδες. Βέβαια υπάρχει υπερβολή αλλά και η υπερβολή δείχνει το μέγεθος της φυγής. Το Λεοντάρι υπέστη και αυτό την κοινή δοκιμασία. -Ενα μέρος των κατοίκων του έφυγε εκτός Χερσονήσου.

Βρίσκουμε έκτοτε Λεονταρίτες στη Ζάκυνθο μικρά παροικία. Εδώ διευκολύνθηκε η μετάβαση γιατί υπήρχαν εμπορικές σχέαεις από παλιότερα. Συναντάμε επίσης το επώνυμο Λεονταρίτης στο Βουκουρέστι, τη Βράίλα και στην Οδυσσό. Ασφαλέστατο δείγμα της φυγής. Είναι παρατηρημένο ότι το παρωνύμιο της τοπικής προελεύσεως οριστικοποιείται σε επώνυμο, περισσότερο όταν ο ιδιοκτήτης έρχεται πρόσφυγας σε ένα τόπο.

-Οσοι μπόρεσαν να φύγουν φύγαν. Οι περισσότεροι έμειναν και απ'αυτούς αρκετοί πήραν τα βουνά. Η ορεινή και δασώδης περιοχή της επαρχίας προσφερότανε. Γιόμισε ο Ταΰγετος και το Τετράζι Λύκειο από σκιαγμένους, από "άγριους". Στη βία την αβάσταχτη, η ανάγκη έγινε τόλμη. Η μεγάλη περίοδος της Μόραϊτικης κλεφτουριάς άρχιζε. Ο Κωνσταντής Κολοκοτρώνης με την γενιά του. Ο Παναγιώταρος στην Καστάνιτσα. Οι Τουρκολεκαίοι Τρίγκας αδέλφια δύο, ο Τουρκολέκας Σταματέλος Καλάχερας. Οι Μεταξάδες από τον -Ακοβο, ο Μπούρας, οι Κεφαλαίοι στο Δυράχι. "-Ηταν τότε σε ακμή ο Μαυροειδής Γαρδιτσιώτης, ο πελώριος θεοχάρης Παυλιτσιώτης, ο Αλέξης Γάτος, ο Μποζινάκης στου Σκληρού, ο Γιάννης από την Αμπελιώνα. Οι Καραμπελαίοι, οι Σιωραϊοι και οι Κατριμπαναϊοι στη Λυκόσουρα, ο Αγριογιάννης, ο Μήτρος Αλβανιώτης, ο θανασάς. Οι Ζερμπιναιοι στον -Αγιο Σώστη. Ο Καπετάν Θανάσης Τζαβέλας στο Δραγένι με τα παιδιά του, οι Δημαράδες.."(Βίος Πλαπούτα εις το διάστημα 1770-1779 σελ.36)

Ακόμα ήταν ο Ραμόγιαννης, Πετιμιγαίοι, Αγριογιάννης, Μαντάς Γεωρ., Βαρβαταίοι, οι Κολοκοτρωναϊοι και άλλοι," Καθ'ότι εδρεύοντας είς τα όρη και στενωπό μέρη όθεν διέβαινον εκ διαλειμμάτων οι Αλβανοί πολλούς και κατεφανιζον" αναγκάζεται να ομολογήσει ο τόσον εχθρικός προς τους κλέφτες Κοτσάμπασης Κανέλλος Δεληγιάννης απομν. σελ.1-29_:37. Στην περιοχή της Λιοδώρας ήταν ο Κόλιας Πλαπούτας. Οι Αρβανίτες αλώνιζαν το Μοριά που από τότε πήρε και τον τίτλο κατακαημένος. Εννιά χρόνια κράτησε το κούρσεμα. Τούρκοι και Ρωμιοί στέναζαν και τότε όπως το διασώζει και το Δημοτικό τραγούδι:

"Να κάνωμε το ένα μας και Τούρκοι και Ραγιάδες τον τόπο να παστρέψουμε απ'τους Αρβανιτάδες."

-Εκαναν το ένα τους οι δεινοπαθούντες πληθυσμοί και έστειλαν επιτροπή στην Κωνσταντινούπολη για να ζητήσουν την επέμβαση του Σουλτάνου. Επικεφαλής της επιτροπής ήταν ο φιλότουρκος προύχοντας του Αγίου Πέτρου της Κυνουρίας Κοντόπαπας. Αποφασίσθηκε η εκδίωξη των Αλβανών και στην αρνησή τους, ο χαλασμός τους. Στάλθηκε ο Γαζή Τζεζανερλή Χασάν Πασάς αρχιναύαρχος (καπουσάν πασάς) του Αιγαίου με ισχυρό στρατό και στόλο. Μαζί του σαν μέγας διερμηνέας ο Νικ. Μαυρογένης ικανός και αφοσιωμένος στους Τούρκους φαναριώτης. Ο Χασάν Πασάς ζήτησε τη βοήθεια των κλεφτών και του ντόπιου πληθυσμού για να εξοντώσει τους Αρβανίτες που αρνήθηκαν να φύγουν. Κλέφτες, τούρκικος στρατός, ντόπιοι Τούρκοι και Ρωμιοί σε συναγερμό, τους απέκλεισαν στην Τριπολιτσά και κει μετά την ήττα τους γράφτηκε κατά τις άγριες συνήθειες της εποχής εκείνης το τέλος της ιστορίας των φοβερών τουρκαλβανών με τα 6480 κεφάλια τους που έβαλε ο Χασάν Πασάς και τα χτίσανε πύργο στην είσοδο της Τριπολιτσάς, εμπρός στην πόρτα του Λεονταρίου που έγινε δυό χρόνια αργότερα με την οχύρωση της Τριπολιτσάς. Ο πύργος αυτός της νίκης ήταν μέχρι το 1808 οπότε γκρεμίστηκε με τον ερχομό του Βελή Πασά γυιού του Αλή Πασά ως Μορά Βαλεσή. -Ηταν Αρβανίτης Ο Βελή πασάς.

Το Λεοντάρι όντας μια από τις πλησιέστερες πρωτεύουσες επαρχίας προς την Τριπολιτσά όπου είχαν τη βάση τους οι Αρβανίτες, έχοντας ακόμη στην περιοχή μεγάλο αριθμό κλεφτών και ενόπλων ήταν μαζί με το Μυστρά και το Ναύπλιο στρατιωτική βάση εκκαθαρίσεων και στην περιοχή του,  ιδίως περιοχή Τσεμπερούς-Σακολίβαδου-Καλογερινίου δόθηκαν οι

αποφασιστικές μάχες κατά των Αρβανιτάδων.

Ο Χασάν Πασάς εξοντώνοντας τους Αρβανίτες οργάνωσε την κατάσταση στην Πελοπόννησο. Χορήγησε γενική αμνηστία στην προσπάθεια να αποκαταστήση τη μάχη και να χτυπήσει τον άλλο κίνδυνο, τους κλέφτες. Αυτό το υβριστικό παρονύμιο έδωσαν Τούρκοι και Κοτσαμπάσηδες στους ανυπότακτους ηρωικούς άνδρες που ανάθρεψαν στην άκρη του τουφεκιού τους την ελευθερία και την τιμή του λαού, αυτούς που με τόση λαμπρότητα τους τραγούδησαν η λαϊκή μούσα και οι επώνυμοι μεγάλοι ποιητές μας.

"Και τους τρέμουνε του κάμπου οι Κιοτήδες

και μ'ονόματα, τους κράζουν πονηρά

κλέφτες και απελάτες και προδότες

Τους μισούν οι Βασιλειάδες και όλοι οι τύραννοι

κι είναι μισά στους δειλούς τα παληκάρια

κι είναι μισά στους κοιμισμένους οι στρατιώτες."

Κ. Παλαμάς

Και το χλευαστικό αυτό παρονύμιο'" κλέφτης" καταξιώθηκε στην εθνική κάι λαϊκή συνείδηση και έγινε αύμβολο, παληκαριά και μεγαλείο και έγινε θρύλος. -Εγινε δικαίωση. Το "κλέφτης" εβγήκε από την εξουσία. Το "κλέφτης" ήτο καύχημα. Κολοκοτρώνης διήγηση. Ο Χασάν φρόντησε να ξαναγυρίσουν όσοι είχαν φύγει στα νησιά και τη Μικρά Ασία, φρόντησε για την εξαγορά των σκλαβωμένων και προέβη σε υπογραφή του πληθυσμού από την οποία διαπιστώθηκε ότι είχαν εξοντωθεί ή φύγει περί τις 100 χιλιάδες κάτοικοι. Ο Πουκεβίλ ο γνωστός Γάλλος πρόξενος στην Πάτρα τους αναβάζει στις 80 χιλιάδες. Είκοσι χιλιάδεςείχαν πουληθεί σκλάβοι. Διόρισε και ειδικό υπάλληλο (Σουλαχόρη) για να αποδώσει στους ιδιοκτήτες τα κτήματα πούχαν σφετερισθεί οι Αρβανίτες. Ο Χασάν Πασάς με υπόδειξη του Μαυρογένη προέβη ακόμα και σε μια άλλη ενέργεια που είχε ανασταλτικές συνέπειες στην ένοπλη αντίσταση του Μοριά. Ζήτησε και υποχρέωσε να προσκυνήσει το μεγαλύτερο μέρος των κλεφτών. Ο Κ.Κολοκοτρώνης και ο Παναγιώταρος που αρνήθηκαν εξοντώθηκαν. Αλλά το πιό σοβαρό, χώρισε τη Μάνη από τον υπόλοιπο Μοριά και την έκανε επαρχία του Καπουδάν Πασά ώστε να μπορεί να την ελέγχη από τη θάλασσα. Την υποχρέωσε να πληρώσει, έστω και λίγο στην αρχή, φόρο υποτέλειας ενώ ήταν πριν ανεξάρτητη και έβαλε επικεφαλή της ανυπότακτης αυτής και ιδιόρυθμης πειρατικής δημοκρατίας, ντόπιο βέβαια διοικητή αλλά εκλεγόμενο από την Πύλη. Το όνομα του νέου διοικητή ήταν όχι Μπέης όπως έχει επικρατήσει να το λέμε, αλλά "Μπας Μπογλού" που θα πει πρώτος για κρέμασμα, σε περίπτωση αποστασίας ή παραβιάσεων.

Τούτη την περίοδο έγινε και η μεταφορά της πρωτεύουσας του Μοριά από το Ναύπλιο στην Τρίπολη 1780, από τον Αχμέτ Σαλάμπαοη ο οποίος και την περιτοίχισε με αγγαρία των ραγιάδων. Ο Αχμέτ είχε γυναίκα Ελληνίδα που τον επηρρέαζε. Γυιός του ήταν ο Ιουσούφ Μπέης πρόκριτος του Ναυπλίου που στάθηκε φίλος των Ελλήνων. -Ηταν επιτυχής η εκλογή του Αχμέτ λόγω της γεωγραφικής της θέσης. Για την ιστορία, την Τρίπολη είχε διαλέξει και το νέο ελληνικό κράτος για διοικητική πρωτεύουσα της Πελοποννήσου μα πέρασαν 140 χρόνια και ακόμα η απόφαση δεν εκτελέστηκε. Πα την άμυνα της νέας πρωτεύουσας έγινε η περιτοίχιση της που μας ενδιαφέρει για την ιστορία μας γιατί το κάστρο της Τριπολιτσάς είχε εφτά πόρτες που πήραν η κάθε μία την ονομασία της ανάλογα με την βαρύτητα της πόλεως προς την οποία κατευθύνετο ο δρόμος. Πόρτα Μυστρά, Πόρτα Αναπλιού, Πόρτα Λεονταρίου από τις πιό περίφημες. Η λαϊκή Μούσα τις αποθανάτισε συνδέοντας τες με ένδοξα ευχάριστα γεγονότα ή και δυσάρεστα. "Τρία πουλάκια κάθονταν στου Λιονταριού την πόρτα..." και ακολουθεί η διήγηση από τη μάχη στο Μανιάκι. Δίπλα σε κάθε πόρτα ήταν μια τάπια (Πύργος) με κανόνια. Το ύψος του τείχους πεντέμισι μέτρα και ανάλογα με τις θέσεις του εγίνετο αυξομείωση του ύψους. Ο γύρος του ήταν 3500 μέτρα και το περικλεισμένο εμβαδό της πόλης 1.320.000 τετραγωνικά μέτρα.

Την εποχή της πολιορκίας της Τριπολιτσάς ή πόλη έφτανε τις 30 χιλιάδες μόνιμους κατοίκους. Σ'αυτήν προστέθηκαν και 30 χιλιάδες Τούρκοι, Λεονταρίτες, Μπαρδουνιώτες, Ανδριτσαίοι, Ολύμπιοι και Καρυτινοί και 4 χιλ. Αρβανίτες. Την οχύρωση της Τριπολιτσάς κατέστρεψε φεύγοντας ο Ιμπραήλτο 1827.

Η μεταφορά της πρωτεύουσας στην Τριπολιτσά, οι προηγηθήσες καταστροφές επί Ορλώφ και Αρβανιτών, η αφαίρεση τμήματος της επαρχίας στα σύνορα με την Τριπολιτσά, οδήγησαν το Λεοντάρι σε δεύτερη μοίρα. Το ίδιο και η Καρύταινα και ο -Αγιος Πέτρος της Κυνουρίας που πλέον σιγά σιγά απεροφήθησαν από την πρωτεύουσα. Χαρακτηριστικά για τις οικονομικές καταστροφές της εποχής εκείνης. Η παραγωγή του λαδιού έπεσε στο 1/3 το ίδιο της μεταξάς και του κρασιού γιατί πολλές μουριές, αμπέλια και ελιές κατεστράφησαν ή έμειναν τελείως ακαλλιέργητα και αγρίεψαν. Τα 3/4 της κτηνοτροφίας αρπάχτηκαν ή σφάχτηκαν. Τα ζώα για όργωμα σπάνεψαν. Και κοντά στην εξαθλίωση ήρθε και η πανώλης (1778) που κτύπησε και το Λεοντάρι. Τότε στη σημερινή θέση -Αγιος Προκόπιος όπου και η εκκλησϊτσα δημιουργήθηκε το απολυμαντήριο (λογαρέτο) που τα ίχνη του σώζονταν μέχρι πριν λίγα χρόνια. Δίπλα σώζονται ίχνη από τα μνήματα των χολεριασμένων. Το λογαρέτο του Αγίου Προκοπή υπήρχε και μέχρι τα πρώτα χρόνια της επανάστασης. Ευτυχώς η πανούκλα δαμάστηκε και έπαυσε η χρησιμότητα του. Σ'αυτή τη θέση σήμερα υψώνεται μικρός ναϊσκος ιδιοκτησίας της οικογενείας μας (απογόνων γέρου Πλατάνα). Η παράδοση αναφέρει ότι ο Γέρο Πλατάνας, από τους παλιούς μεγάλους οικονομικούς παράγοντες του Λεονταρίου στην πρώτη πεντηκονταετία του ελεύθερου κράτους, βρήκε εκεί θαμμένα χρυσά νομίσματα που ήταν και η βάση της κατοπινής προκοπής του. Γιαυτό έκτισε και τον -Αγιο Προκόπιο. Το ότι αυτός την έκτισε είναι αληθινό. Πα τα φλουριά όμως, ποιος να ξέρει!

Η εποχή του Γροσοπίνακου Κλεφτουριά.

Ο κατεστραμένος Μοριάς με τον τριτιασμένο πληθυσμό του, χωρίς μέσα καλλιέργειας, χωρίς γεωργική παραγωγή και κτηνοτροφία, ήταν υποχρεωμένος να καταβάλει φόρους και δοσίματα όπως τον καιρό πριν τα Ορλωφικά. Οι εναπομείναντες πλήρωναν και για κείνους που χάθηκαν, παρ'ότι η απογραφή έδειξε τη μείωση του πληθυσμού. Και αυτό γιατί ίσχυε το αλληλέγγυο (121) σύστημα του φόρου. Σε λίγο η έλλειψη χρημάτων ήταν εντυπωσιακή. Τα νομίσματα εξαφανίστηκαν είτε στις κασέλες λιγοστών είτε για να σταλούν για φόροι. Τότε η αξία των αγροτικών προϊόντων εξευτελίστηκε. ~ Ενα πινάκι (55 οκάδες) στάρι πουλιότανε ένα γρόσι. Από αυτό πήρε ή εποχή την ονομασία "τον καιρό του γροσοπίνακου." Ο Κολοκοτρώνης στη διήγηση για τη ζωή του λέγει "Εις τον καιρόν μου το εμπόριον ήτο πολλά μικρόν τα χρήματα ήσαν σπάνια. Το τάληρο το επρόφθασα τρία γρόσια κι όποιος είχε χίλια γρόσια ήταν πράγμα μεγάλον.." Κάτω από αυτές τις συνθήκες οικονομικής ανέχειας ξαναγρίεψε ο τόπος και γιόμισαν κλέφτες τα βουνά. Και Βεν ήταν πλέον η καταπίεση μόνον του Τούρκου η αιτία της ανταρσίας. Η κοινωνική σύγκρουσις μεταξύ εχόντων και αποκλήρων ήταν σαφής. Οι κοινωνικές αντιθέσεις που υπετάσσοντο σε εποχές Εθνικών κινδύνων και εναρκόνωντο μπρος σε μεγαλύτερο κίνδυνο του γένους, με την πρωτόγονη τακτική των Τούρκων να προβαίνουν σε εξόντωση των πληθυσμών με βάση τη θρησκεία ή την κοινωνική προέλευση, τώρα ελευθερωμένες στην προοπτική μιας νέας τουρκικής ισχύος όπου οι Κοτζαμπάσηδες συνεργάτες των Τούρκων συνεγεύοντο την εξουσία ενώ οι ραγιάδες επλήρωναν βαρέως, ξεσπούσαν σε σύγκρουση πλουσίων και πτωχών, -Ετσι έχουμε μια καινούργια άνθηση κλεφτουριάς διαφορετικότερη ποιοτικά και πιό σύνθετη από αυτή της εποχής των Αρβανιτάδων κλεφτουριάς. -Οπου συναντάμε και Τούρκους και Αρβανίτες ακόμα μαζί τους, σε αδελφική συνεργασία κατά των κοινών καταπιεστών. (Μούρτος, Ζαρτοβάς, Κονταχμένης)"...-Ενεκα των φόρων και των καταδιώξεων και της κακίας των δυνατών πλείστοι συνωθούντο μετά των κλεφτών και ανήρχοντο εις τα όρη..." Φραντζή τομ.Α σελ.40

Αυτή η περίοδος που συμπίπτει με τη γαλλική επανάσταση, οι κλέφτες "πολυπληθείς κατά χιλιάδες προερχόμενοι από την πλέον δοκιμαζόμενη αγροτική τάξη του φακίρ-φουκαρά συγκρούονται όχι μόνο με τους Τούρκους κυρίαρχους αλλά και με τους πλούσιους και ισχυρούς χριστιανούς συνεργάτες τους. Οι χωρικοί, οι κολόνοι, οι πάροικοι, οι φακϊρ φουκαράδες δια μέσου σκοτεινών αιώνων δουλείας πλήρωσαν με το αίμα τους και τον ιδρώτα τους όλους τους δυνάστες. Από το δόσιμο σε είδος, σε χρήμα, τη δεκάτη, το χαράτσι, την αγγαρία, τον γενιτσαρισμό. Από αυτούς δια μέσου των γεναίων μεγάλωνε και κόβονταν για να ξαναθεριέψει το εθνικό δέντρο της κλεφτουριάς. Από τη γλώσσα τους και τα δημοτικά τραγούδια, από τα ήθη τους, τα εθιμά τους διαμορφώθηκε ο νεοελληνικός πολιτισμός. Από αυτούς βγήκε ο στρατευμένος λαός του 21." Οι κλέφται (γράφει ο Παπαρηγόπουλος) ηνακγάζοντο να ληστεύουν και αυτούς τους ομόφυλους των επί τω λόγω ότι ήσαν ενοικιασταί ή υπηρέται των Τούρκων. Μετά τους προεστώτας ιδίως ετέρποντο να πανικοβάλουν με πληρωμή λίτρων τους καλογήρους προς τους οποίους ουδεμίαν είχον ιδιόζουσαν συμπάθησαν και τους παπάδες οσάκις συνέπιπτε να είναι τούτοι και προεστοί των χωριών και τούτου ένεκα πολέμιοι ήσαν των κλεφτών." Ιδιαίτερα εις την Πελοπόννησο η σύγκρουση είναι τόσο έντονη ώστε η τελική συντριβή των κλεφτών να είναι έργο, εξ ίσου των Τούρκων όσο και των χριστιανών κοτσαμπάσηδων και του κλήρου. Αυτή μάλιστα την ασίγαστη έχθρα και δυσπιστία λαού και προεστών την ξαναβρίσκουμε με καινούργιες μορφές αλλά καινούργιες και στο μεγάλο 21 με τους εμφύλιους πολέμους.

Η δεύτερη περίοδος της ακμής των κλεφτών (1781-1806) συνδέεται στενότατα με το Λεοντάρι και την περιοχή του. Στην περιοχή του δρά μία ισχυρή δύναμη κλεφτουριάς. Στο Λεοντάρι μέσα είναι συγκεντρωμένη η τουρκική εξουσία. Εδώ βασανίζονται και εκτελώνται οι ρέμπελοι και οι κλέφτες. Εις τα βουνά της επαρχίας του έδρασαν μεγάλα κλέφτικα ονόματα όπως του Ζαχαρία και του Κολοκοτρώνη. Τα αδέλφια Τρίγκας από το Τουρκολέκα. Από τις προσωπικές διορθώσεις του στρατηγού Δ.Πλαπούτα που έκανε στην ιστορία του Τρικούπη αποσπούμε." Μεταξύ τούτων (δηλ.των κλεφτών προ του 1821) διέπρεπαν ο Θανάσης Μαντάς, οι Κολοκοτρωναίοι, ο Κόλιας Πλαπούτας, οι Παναγουλάτοι, ο Βαρβάτης άπαντες έκ της επαρχίας Καρύταινας. Οι Πετιμεγαίοι, ο Πανιάς εκ Προστοβίτσας των Πατρών. Ο εκ Καλαβρύτων Κοντόγεωργάκης. Ο Μακραγγέλης από το Μουσά, ο Γιαννάκης Ματεσιώτης από το Φανάρι. Οι Μπουτουναίοι εκ Καρυών, οι Σιωραίοι, οι Ασημακαίοι εξ Ισάρι Μεγαλοπόλεως, οι Κατριμπαναίοι, οι Πετροβαίοι εκ της Γαράντζας, ο εκ Μπαρμπίτσας Ζαχαρίας και άλλοι πολλοί." Πλαπούτας σελ.162.

Από το 1781 στην περιοχή Λεονταρίου δρά ο Αναγνώστης Παπαγεωργίου ο Αναγνωσταράς. Ο Ζαχαρόπουλος από τα Γιανιοκάμαρα με τους Μπουραίους, ο Σταματέλος Καλόχερας πατέρας του Νικηταρά, σι Κεφαλαίοι στο Δυράχι. Από στοματική παράδοση διασωσμένη τώρα τελευταία χάρις στην αξιέπαινη προσπάθεια πολλών μελετητών (Θ.Βαγενά κ.λπ) από δημοτικά τραγούδια, σκιαγραφείται μια έντονη πολεμική δραστηριότητα των κλεφτών κατά της τούρκικης εξουσίας και των χριστιανών ισχυρών τους οποίους η απλοϊκή ψυχή του κλέφτη δεν είχε περιθώρια ούτε να ξεχωρίσει ούτε να πολιτευτεί εφ'όσον τους αντιμετώπιζε σαν εχθρούς και συμμάχους των Τούρκων." Το κλέφτης βγήκε από την εξουσία, το κλέφτης ήτο καύχημα. Εις του πατρός μου τον καιρό ήταν ιερό πράγμα να πειράζουν -Ελληνα. Και όταν οι -Ελληνες ήρχοντο σε συμπλοκή με τους Τούρκους όλοι οι γεωργοί άφηναν το ζευγάρι και επήγαιναν να βοηθήσουν τους κλέφτες. Εις τας ημέρας μου επειράζοντο και -Ελληνες ομοφρονούντες με τους Τούρκους" Κολοκοτρώνης σελ.51. Εκτός από τους Κολοκοτρωναίσυς, Αναγνωσταράδες, ιδιαίτερα ιπποτική και θυελώδης κλέφτικη φυσιογνωμία στάθηκε ο Θανάσης Μανιάς του οποίου τη ζωή και το θάνατο με προδοσία του κουμπάρου του μαθαίνουμε από τα δημοτικά τραγούδια, τις τραγουδιστές εφημερίδες της εποχής εκείνης. Ο Μανιάς ήταν από τα Βσύρβουρα της Κυνουρίας και σκοτώθηκε από τον κουμπάρο του Μποϋμπουκα "διαφθαρέντα υπό των Τούρκων." Το Μπούμπουκα σκότωσε τιμωρόντας τον ο Ζαχαρίας "Κοντοκαρτέρει Μποϋμπουκα δυό λόγια να σου κρίνω που μου παράγγειλε ο Μανιάς ο πρώτος σου κουμπάρος", το σκότωσε στο καλογερικό κοντά στην Τρίπολη. Εκεί δίπλα από το φυλάκιο των τραίνων υπάρχει ένας σωρός από πέτρες και η παράδοση το έχει για το μνήμα του. Η ζωή του Μανιά τραγουδήθηκε και με τον ερωτά του προς μια πολύ όμορφη κοπέλα από όλη την περιοχή Λεονταρίου, από του Μάναρι (ήταν τότε στο Λεοντάρι το Μάναρι), την έλεγαν Θανάσω Γκουντουλώνη. -Ενας Τούρκος αγάς της Τριπολιτσάς την έβαλε στο μάτι για το χαρέμι του. Αναγκάσθηκε να φύγει από το χωριό. Ζήτησε την προστασία του κλεφτοκαπετάνιου κι έγινε η "Βλαχοθανάσω" του τραγουδιού.

Μες του Αη Λιά τη ράχη κάθεται ο Μανιάς και γράφει...

Εκεί τον συναντάει η θανάσω και τον ακολουθεί και γίνεται στο τέλος γυναίκα του. Είναι εύκολο να αναπλάσει κανείς τη συγκίνηση του λαού στο ειδύλλιο αυτό της κυνηγημένης χωριατοπούλας που τη σώζει ο αρχικλέφτης. Το Λεοντάρι και η περιοχή του το τραγούδησαν και μαζί με την υπόλοιπη Αρκαδία το διέσωσαν και το κράτησαν μέχρι σήμερα.

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης

Στο Λεοντάρι και την περιοχή του έζησε για αρκετά χρόνια ο Θ.Κολοκοτρώνης. Στο Λεοντάρι οδήγησαν οι Τούρκοι τον θείο του Αναγνώστη και τον σκότωσαν. Επίσης με το σκοτωμό του Κ,Κολοκοτρώνη πιάστηκε ένα μέρος της οικογενείας του. Ο Γιάννης ο περίφημος Ζορμπάς αγοράστηκε από ένα Τούρκο Λεονταρίτη έζησε δυό τρεις χρόνους υπηρέτης. Τελικά τον αγόρασαν οι δικοί του και πήρε τα βουνά. Αξίζει να παραθέσουμε το κείμενο της διηγησεώς του, σελ. 51. "Ο μπάρμπας μου Αναγνώστης ήλθεν έπειτα (μετά το σκότωμα του ΚΧολοκοτρώνη και Παναγιώταρου (1780)) εις του Λεονταρίου την επαρχίαν εις την άκρην της Μάνης Σαμπάγικα (-Ακοβος)ί Είναι σημαντικό ότι ο Κολοκοτρώνης προσδιορίζει την επαρχία Λεονταρίου ως σύνορο προς τη Μάνη, έτσι εξηγείται και όλη η στρατηγική θέση της."-Εκαμε συμπεθεριό μ'ένα ντόπιο προεστό του τουφεκιού άνδρα, τον έλεγαν Γιωργάκη Μεταξά. -Εδωκε την θυγατέρα του, έφτιαξε σπίτι. Μαθαίνοντας ότι ο θείος μου έκανεν αποικία εϊς τον -Ακοβο εφύγαμε και επήγαμε εκεί. Σαν εκαθόμαστε εκεί άλλα μπουλούκια κλέφτες μ'έβαλαν αρματωλό εις την επαρχίαν Λεονταρίου κατά των κλεφτών κι εμπόδιζα το βιλαέτι με χατίρι. Δέκα πέντε χρονών ήμουν τότε. -Εγινα είκοσι χρονών υπανδρεύτηκα και επήρα ενός πρώτου προεστού του Λεονταρίου τον οποίον εχάλασεν ένας πασάς εις το Ανάπλι (πρόκειται για την κόρη του προεστού του -Ακοβου Καρούσου Κατερίνα, την άλλη κόρη του πήρε ο Τουρκόλεκας Σταματέλος και γέννησε τον Νικηταρά, από αυτό και η στενή συγγένεια Κολοκοτρώνη- Νικηταρά, την τρίτη κοπέλα είχε πάρει ο Θανάσης Μεταξάς, πατέρας του γαμβρού του Αναγνώστη. Ο Καρούσος με "αβανιές" (συκοφαντίες) ότι βρήκε μεγάλο θησαυρό πιάστηκε από τους Τούρκους κι έμεινε επί δεκάδες χρόνια στη φυλακή στο Παλαμϊδι. Κατ'άλλους βγήκε σωστό αγρίμι. Κατά τον Κολοκοτρώνη που ξέρει καλύτερα εκτελέστηκε). - Εστησα σπίτια επήρα προικιά ελιές, αμπέλια, έγινα νοικοκύρης, εφύλαγα και το βιλαέτι (επαρχία). Εστεκόμαστε πάντα με το τουφέκι. Μας εφθόνισαν οι Τούρκοι και ήθελαν να μας σκοτώσουν, δεν ημπορούσαν όμως γιατί ο τόπος ήταν άκρη..

Επήραμε χαμπάρι, εφύγαμε. Οι Τούρκοι αφάνισαν όλα τα αγαθά μας... έδωσαν διαταγή ... να μας χαλάσουν... επήγαμε εις την Μάνην ασφαλίσαμε τες φαμίλιες μας κι έπειτα γυρίσαμεν, εσηκωθήκαμεν φανερά. Εσυνάξαμεν στρατιώτες πότε εξήντα, πότε λιγότερους.

 Εμειναμε δυό χρόνους κλέφτες. -Επειτα είδαν ότι δεν μπορούν να μας κάνουν τίποτε και μας έβαλαν πάλε αρματωλούς. Είχα το Λεοντάρι και την Καρύταινα.-Εκανα τέσερις πέντε χρόνους αρματωλός (Ο Αναγ.Κολοκοτρώνης δίδεται εις μέθην δια να λησμονήσει τα συμβάντα {την οικονομική τους καταστροφή)). Το μεγαλύτερο του πατρός μου αδελφό (Αναγνώστη), τον εσκότωσαν εις Λεοντάρι έπειτα και του επείραν το κεφάλι (χέρι κομμένο εις τη νεότητα του). Από άλλο τμήμα της αφήγησης του Κ.σελ.50 πληροφορούμεθα ότι ο Κ. ήρθε στην επαρχία Λεονταρϊου το 1785 και παρέμεινε μέχρις το 1797. Στην περιοχή Σαμπάγικα κατέφυγε και ο Δημήτριος Πλαπούτας όταν φεύγοντας την οργή του πατέρα του Κόλια πήγε στον Αναγνώστη Κολοκοτρώνη. Αργότερα στη Στεμνίτσα όπου κατέφυγαν οι Κολοκοτρωναΐοι αγάπησε και παντρεύτηκε την πρώτη εξαδέλφη του Κολοκοτρώνη τη Στικούλα και συγγένεψαν στενά. Οι Κολοκοτρωναΐοι - Πλαπούτας είχαν στενότατους καθώς βλέπουμε δεσμούς με την περιοχή του Λεονταρϊου. Η δε οικογένεια Μεταξάδων στον -Ακοβο εξακολούθησε τους δεσμούς της και με τους στρατηγούς θ. και Λ.Μανέτα (αφήγηση του ίδιου για εκλογές).

Η εκλογή της Επαρχίας Λεονταρϊου για καταφύγιο της πλέον επικίνδυνης οικογένειας κλεφτών στο Μοριά δεν ήταν τυχαία. Η γεωγραφική της θέση και γειτνίαση προς τον Ταύγετο-Μάνη και η ύπαρξη πολλών ανθρώπων του τουφεκιού που δεν επέτρεπαν τούρκικη εξουσία, το φιλικό περιβάλλον γενικά ήταν οι λόγοι της εκλογής.

ΚΑΠΟΙ – ΚΑΠΟΜΠΟΣΗΔΕΣ

Είναι ίσως χρήσιμο να διευκρινισθεί ότι στο Μοριά δεν υπήρξε αρματωλισμός σαν θεσμός όπως στη Ρούμελη και άλλη Ελλάδα. Από το 1479 με τη συνθήκη της Κωνσταντινουπόλεως μεταξύ Ενετών - Τούρκων είχαν καταργηθεί τα αρματολίκια πλην της αρματολικής δημοκρατίας της Μάνης, (Βραχίωντης Μάνης). Η παραχώρηση όπλων στον κατεχόμενο είναι εκδήλωση αδυναμίας αλλά και πολιτική πράξη όταν μπορείς να την ελέγχεις. Το καθεστώς που επιβλήθη στην Ελλάδα με την τούρκικη κατάκτηση ήταν ένας ημιάγριος στρατιωτικός φεουδαρχισμός. Με τη βία των όπλων και τη σφαγή επεβάλετο η τουρκική αυθεντία.

-Οπου η βία του κυρίαρχου αδυνατούσε να εκδηλωθεί ήταν γιατί συναντούσε την αντίσταση του κατεχόμενου συνεπικουρούμενη από την προστασία του απρόσιτου γεωγραφικού περιβάλλοντος. Τότε αναγκάζετο εκ τωνπραγμάτων να έρχεται σε συνδιαλλαγή διότι ούτε ο Οθωμανός ήταν δυνατό να επιβληθεί απόλυτα ούτε ο κατεχόμενος να απελευθερωθεί. Παρεχώρη λοιπόν ειδικές προνομίες ο κατακτητής συνεχίζοντας σε τούτο και την προηγούμενη πείρα του βυζαντινού κράτους κι όλων των στρατιωτικών φεουδαρχικών καθεστώτων που κατέβαλαν και κυβέρνησαν λίγο ή πολύ τα Βαλκάνια. Οι προνομίες αυτές εδίδοντο κυρίως σε ορεινές περιοχές "αρματολίκια" και για ορισμένα περάσματα. Τα "ντερβένια". Μία ιδιόμορφη χρήσιμη μα και επικίνδυνη για τον κυρίαρχο συνεργασία εδημιουργήτο έτσι. Ο θεσμός του αρματωλού που εξασφάλιζε την τάξη που συνεργάζετο με την τουρκική εξουσία και τους χριστιανούς προύχοντας εναντίον των κλεφτών και των πειρατών. Πρέπει να γίνει σαφής διάκριση μεταξύ αρματολών και κλεφτών. Οι πρώτοι ήταν θεσμός αναγνωρισμένος από την τουρκική εξουσία, κληρονομικός συνήθως και ο διορισμός του αρματωλού εγίνετο από τον Τούρκο Πασά. Οι δεύτεροι, οι κλέφτες, ήσαν οι "άγριοι", οι ρέμπελοι, οι εναντιούμενοι στην εξουσία. Για την εξόντωση τους συνεργάζονταν Τούρκοι και αρματωλοί. Είναι αλήθεια ότι δια μέσου των αιώνων οι αγώνες αυτοί της ενστικτώδους ελευθερίας και εθνικής εξεγέρσεως ενοθεύοντο. Πολλοί κλέφτες κατόρθωναν να γίνονται αρματωλοί και οι Τούρκοι με ευφυία χρησιμοποιούσαν τα "αρματολίκια" για να αλληλοεξοντώσουν το πολεμικό στοιχείο των Ελλήνων. Το ίδιο και πολλοί αρματωλοί που χάναν την εξουσία τους το γύριζαν στο κλέφτικο.-Ετσι ενισχυμένη και σκόπιμα μεταπελευθερωτικά δημιουργήθηκε η ανακριβής ιστορική συνείδηση της ταυτότητας μεταξύ αρματωλού και κλέφτη. Στο Μοριά δεν υπήρχαν αρματολίκια και δε χάνει σε μεγαλείο η αντίσταση του λαού της Πελοποννήσου από αυτήν την έλλειψη. Οι Βενετοί προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν ελεγχόμενο, ένα τμήμα των υποδούλων δημιουργώντας τους Μεϊντάνηδες όπως είδαμε παρπάνω. Σύντομα τους διέλυσαν γιατί κατάλαβαν τον κίνδυνο, δοθέντος ότι οι Βενετοί, λαός εμπορικός και θαλασσινός αντίθετα προς τους Τούρκους, δεν επιδίδετο στη στρατιωτική τέχνη της ξηράς. Εξουσίαζε με μισθοφόρους. Στη δεύτερη τουρκική κατάκτηση οι Οθωμανοί μετέφεραν ισλαμικούς πληθυσμούς, εξισλάμησαν ντόπιους και δημιούργησαν ισχυρές δυνάμεις με τη μετοικεσία και την παραχώρηση εύφορων εκτάσεων έναντι υποχρεωτικής στρατολογίας καθώς και δυνάμεις από εκτουρκισθέντες χριστιανούς. Με την πάροδο του χρόνου και την παρακμή της τούρκικης στρατιωτικής ισχύος, οι Τούρκοι χρησιμοποίησαν στο Μοριά για την εξασφάλιση της τάξης, της φορολογίας κλπ. Τους περίφημους τουρκαλβανούς που ζούσαν κυρίως στου Πάλα και στη Μπαρδώνια (Παλιώτες Μπαρδουνιώτες) όπως επίσης και μισθοφόρους τουρκαλβανούς από την Αλβανία. Οι Τούρκοι Λεονταρίτες από ένα χαρακτηριστικόεπεισόδιοπου έγινε στις παραμονές της επανάστασης, οπότε τους διάλεγαν για κινητό απόσπασμα όπως θα δούμε παρακάτω, φαίνεται πως διατηρούσαν τη στρατιωτική τους ετοιμότητα. -Αλλωστε ήταν και από ανάγκη γιατί θα τους έπνιγε η γύρω κλεφτουριά. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολεμικοί Τούρκοι είναι εκεί που γειτονεύουν με Ρωμιούς πολεμικούς. Οι Μπαρδουνιώτες συνορεύουν προς τη Μάνη, οι Παλαιοί προς τους Φαναρίτες και Γορτύνιους. Οι Ανδρουσιάνοι γειτονιά με τους Ντρέδες των Σουλιμοχωρίων και οι Λεονταρίτες με τους άγριους του Ταύγετου και του Τετραζίου. Οι Καλαβρυτινοί με τους Πετιμεγαϊους. Η πρόκληση υποχρεώνει σε απάντηση, είναι νόμος κοινωνικός. Με τη χαλάρωση της τουρκικής δύναμης και την αύξηση της τοπικής αντίστασης ειδικά σε ορεινές περιοχές, αντίσταση που εκδηλώθηκε με την άρνηση της πληρωμής των φόρων, τη λαφυραγωγή, τη ζωοκλοπή, δημιουργήθηκε ο θεσμός των Κάπων.-Ησαν δε οι κάποι χριστιανοί ένοπλοι που εξασφάλιζαν την ασφάλεια και την τάξη και την είσπραξη των φόρων. -Ησαν ένα είδος τοπικής αστυνομίας και αγροφυλακής και εδιορίζοντο οι καπομπασήδες από τις κατά τόπους δημογεροντίες. Επληρόνοντο από τις ίδιες τις κοινότητες και φαίνεται πως υπήρχε ένα είδος ποιμενικής και αγροτικής φορολογίας εισπρατόμενο από τους ίδιους. (Σταματόπουλος Α.σελ.25). -Οπως αποδεικνύεται από το χρονικό της οικογενείας Πετιμεγαίων όπου στη διήγηση για τη δολοφονία του Θανάση Πετιμεγά, αναφέρεται πως ήταν μόνος γιατί οι άνθρωποι του είχαν πάει για να εισπράξουν το "ποιμενικό". Επίσης τους εδίδοντο και "μισθοί", χαρτζιά, ανάλογα προς τον αριθμό τους. Επικεφαλής ήταν ο Καπόμπασης. Τέτοιοι καπομπασήδες ήσαν ο Κολοκοτρώνης για το Λεοντάρι, Καρύταινα ο Κόλιας, Πλαπούτας για τη Λιαδώρα. Οι Πετιμεγαίοι, ο Γιώργος από τον.  Επίσης καπόμπασης διετέλεσε και ο Αναγνωσταράς στην περιοχή Λεονταρίου. Δερβέν Ζαπίκης, αρχηγός πολλών έγινε ο Ζαχαρίας η μεγαλύτερη προεπαναστατική φυσιογνωμία του Μοριά. Είναι φυσικό πως κάποι και καπομπασήδες θα ανευρίσκοντο ανάμεσα στους ικανούς και τους πολεμικούς ενός τόπου και τέτοιοι ήσαν οι κλέφτες και οι Ζορμπάδες των χωριών. Στην εποχή μας είναι δύσκολο να κατανοήσουμε τη σημασία του παλικαρά για ένα χωριό. Την εποχή που ιστορούμε ήταν πολύτιμος. Και απέναντι των Τούρκων αλλά και απέναντι στους χριστιανούς άλλων χωριών. Οι Τούρκοι εφαρμόζοντας ένα είδος "κρυπτίας" φρόντιζαν να εξοντώνουν τα παλικάρια των χωριών ή να τα υποτάσσουν. Το ίδιο και οι κοτσαμπάσηδες. Για το Νικηταρά λένε πως πήγαν οι Τούρκοι να τον σκοτώσουν μικρό παιδί, γιατί ήταν άξιος στο πήδημα και οι Τουρκολεκαίοι δείχναν με περηφάνεια το μέρος του πηδήματος και διηγούνται το επεισόδιο. Γύρω από το θέμα των κάπων και των αρματολών έχει ξεσπάσει από την εποχή κυρίως του Γιάννη Βλαχογιάννη ένας χαρτοπόλεμος μικροφιλοτιμίας, εθνικά επιζήμιος και ιστορικά κενολόγος, ανάμεσα σε Μοραΐτες και Ρουμελιώτες. Υποστηρίζεται από τους μεν (Βλαχογιάννη, Ρουμελιώτη) ότι στο Μοριά δεν υπήρχαν αρματωλοί και κλέφτες του ύψους των ρουμελιωτών, αλλά ζωοκλέφτες και ληστές και κάποι. Από τους Μοραΐτες υποστηρίζεται άτι και κλέφτες ήσαν ισάξιοι και αρματωλοί, αποσιωπούν το όνομα κάπος, θεωρόντας το υποτημιτικό ενώ το έφερε πρώτος ένας μεγάλος τοπάρχης και αρματωλός ο Κροκόδειλος Κλαδάς λέει το έγγραφο του διορισμού του από τους Βενετούς. Τα ονόματα δεν έχουν σημασία ούτε ο διορισμός του αρματωλού από τον Πασά ή του καπόμπαση από τον κοτσαμπάση. Ο διορισμός είναι είδος υποταγής, ένας συμβιβασμός και δεν τιμάει εκείνον που τον παίρνει.-Ομως η ζωή δεν εκτιμάται από το τι φαίνεται αλλά το τι πραγματικά αντιπροσωπεύει.

Ως προς τους κλέφτες και την άρνηση τους, για το Μοριά μια τέτοια άρνηση παραγνωρίζει τις κοινωνικές και εθνικές αιτίες που τους εδημιούργησαν. -Ηταν ποιοτικά οι ίδιες και στο Μοριά και στη Ρούμελη. Ποσοτικά μπορεί να διέφεραν. Η ζωοκλοπη, ή λαφυραγώγηση, η ληστεία, ο φόνος του Τούρκου ή του χριστιανού δυνάστη ήσαν σε όλες τις κατεχόμενες περιοχές. -Ολα αυτά δεν θα μετρηθούν με τα σημερινά μέτρα. Αυτός ο Μακρυγιάννης χαρακτηρίζει τους ξακουστούς κλέφτες Κατσαντωναίους σαν ληστές. "Τέτο ι ον τυραγνισμόν δεν τον ξαίραν να τον κάνουν μήτε οι Κατσαντωναίοι που ήταν ληστές". Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι οι κλέφτες, οι αρματολοί, οι κάποι, οι δυό τελευταίοι παρά τους συμβιβασμούς τους υπήρξαν "εν δυνάμη" η ένοπλη στρατιωτική φρουρά του λαού μας. Κάθε συγκριτικός τοπικισμός παραγνωρισμός δεν είναι ιστορία και βλάπτει. Η παρουσία των Κολοκοτρωναϊων, του Ζαχαρία και η θρυλική διάβαση της Πελοποννήσου από τον Ανδρούτσο με την βοήθεια των κλεφτών δείχνει πόσο μικρά και επιρρεαμένα είναι τα αντίθετα. Το καπομπασιλίκι όπως και το αρματολίκι επιδίωκαν να πάρουν και έπαιρναν πολύ σημαίνοντες κλέφτες, εκμεταλευόμενοι τις αδυναμίες του τουρκικού καθεστώτος που τούτη ακριβώς την περίοδο έχει παραδώσει όλη την αστυνομική εξουσία στους τουρκαλβανούς κυρίως, που ως "μπουλουμπαζήδες" είναι η κινητή χωροφυλακή της εποχής. Βρίσκονται σε πόλεμο και με τους κλέφτες και με τους κόπους λόγω αντιζηλίας γιατί σε πολλά μέρη οι κάποι χρησιμοποιούνται και απο τους χριστιανούς και από τους Τούρκους (π.χ. ο Κόλιας Πλαπούτας στη Λιοδώρα ήταν καπόμπασης στο Βιλαέτι για Τούρκους και Ρωμιούς ο δε Σέίντ Αγάς ο Παλιώτης ήταν ζαπίτης (αστυνόμος) χριστιανών και Τούρκων για την περιοχή της πεδινής Ολυμπίας.

Το Λεοντάρι τούτη την περίοδο είναι, σαν πρωτεύουσα επαρχίας κλεφτοκρατούμενης, το κέντρο της τουρκικής εξουσίας που προσπαθεί να υποτάξει τους κλέφτες. Σε περιόδους συμβιβασμών γίνεται η περιοχή "καπιλίκΓ του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη καθώς και του Αναγνωσταρά που έδρασε στην περιοχή του Λεονταρίου από το 1781 μέχρις το 1803 οπότε κατέφυγε στα επτάνησα αφού σκότωσε τον προύχοντα Λεονταρίου Δίκαιο, που τον είχε "αβανιάσει" στους Τούρκους για να τον εξοντώσουν. Μετά το θάνατο του Δικαίου οι Τούρκοι σκότωσαν 7 συγγενείς του Αναγνωσταρά στο Λεοντάρι και κατέστρεψαν την πειρουσϊα του. Αυτή την περίοδο ο Καζάς Λεονταρίου παρουσιάζει την εξής κατάσταση. Στο Λεοντάρι μια ισχυρή και περήφανη ολιγαρχία Τούρκων γεωκτημόνων σκληρών και αναλέητων. Δίπλα της μια αναπτυγμένη οικονομικά και πολιτιστικά χριστιανική κοινότητα "Παγαριτών" πραματευτάδων, παραλήδων και βιοτεχνών με ασήμαντη σχετικά περιουσία, ισχυρών κοτσαμπάσηδων. Διεσώθησαν από αυτούς τα ονόματα δύο μόνον του Κ,Δικαίου που σκότωσε ο Αναγνωσταράς και του Πέτρου Σαλομόνον. Ο δεύτερος άφηκε φήμη αγαθή, υπήρξε φιλικός και πρόσφερε αρκετά στην επανάσταση. Απόγονοι του είναι σήμερα "εκ θηλυγονίας", οι Ντουρεκαίοι, οι Τσονέοι, οι Καρυωταίοι. Στην ύπαιθρο της επαρχίας Τετράζι-Ταϋγετου- Τσεμπερού, μια πλειάδα κλεφτών και ρέμπελων δημιουργεί ισχυρές συνειδητές , εθνικές εστίες, που παρακινούσαν το ραγιά να "ξεφοβίσει" και να ζητήσει την ελευθερία του. Χαρακτηριστικό τούτων των ανυπότακτων είναι ότι ξεπερνούν το στάδιο των μεμονομένων ομάδων έρχονται σε επαφή μεταξύ τους και οργανώνονται. Γίνονται συσκέψεις συνδιασμένες με γλέντια και αγώνες που θυμίζουν ομηρική εποχή όπως η σύναξη στο Δραγόϊ την οποία διέσωσε η παράδοση. Φαίνεται πως η συγκέντρωση αυτή ήταν οργανωμένη από τους Γάλλους μέσω του Ζαχαρία της μεγάλης αυτής προεπαναστατικής φυσιογνωμίας. Είχε σκοπό μια γενική επίθεση κατά των Τούρκων με τη βοήθεια των Γάλλων που βρίσκονταν στα Εφτάνησα. Η πριν λίγα χρόνια ηρωική διάβαση του Μοριά από τον Ανδρούτσο-Ζαχαρία είχε δείξει τη δύναμη των ένοπλων χριστιανικών στοιχείων και την αδυναμία της τούρκικης εξουσίας. Ο Ζαχαρίας - η κότα που έκανε το αυγό - κατά την παροιμιώδηφράση του Κολοκοτρώνη, είχε στρατιωτικές και πολιτικές ικανότητες. Κατόρθωσε να συνενώσει τους κλέφτες. 24 καπιλίκια ήταν στη δικαιοδοσία του. Οι Τούρκοι τον ανεγνώρισαν  Δερβέν  Ζαπίτη,   Ονόμαζε   εαυτόν  αρχιστράτηγο  του   Μοριά.Δεν  ήταν αυθόρμητος και είχε συνείδηση του σκοπού του. -Ηρθε σε συνενόηση με τους Γάλλους και απεκατεστησε την τάξη απέναντι στα μπουλούκια των τουρκαλβανών και στάθηκε το φόβητρο Τούρκων και Ρωμιών καταπιεστών. Με βάση Πάρνωνα, Ταΰγετο, Μάνη, συναγροικημένος και με τους κλέφτες των άλλων περιοχών είχε κατορθώσει να επιβληθεί. Ο θρύλος για τα κατορθώματα του, τους έρωτες του, τις εκδικήσεις του, παραμένει μέχρι σήμερα. "Τόχει ο Ζαχαρίας ξακόνι άσπρα πόστα να σηκώνει". Δεν φοβήθηκε.

Τα σχέδια του Ζαχαρία ματαιώθηκαν με τη δολοφονία του και τη γενική εξόντωση κατά των κλεφτών, που συνέπεσε να γίνει την περίοδο της Ρωσοτουρκικής προσεγγίσεως, και το φουντωμα των επαναστατικών ιδεών. Μπρος στο διαφαινόμενο κίνδυνο κοινωνικής αναταραχής από τα κυρήγματα της ισότητος και αδελφοσύνης των Γάλλων ενώθηκαν Τούρκοι, κοτζαμπάσηδες, κλήρος για να χτυπήσουν τους κλέφτες. Το 1802 η Τουρκία έστειλε το Σερμέτ Βέη υπαρχηγό του ναυάρχου Κατήρ που μαζί με το Ρώσο ναύαρχο Ουσακώφ, είχαν πάρει τα Επτάνησα από τους Γάλλους. Ο Σερμέτ με τον Υδραίο Βούλγαρη και τον Αντώνη Γρηγοράκη που ήταν με τους Γάλλους, το παιδί του ήταν αξιωματικός του Ναπολέοντα, καθώς και τους Κωμαντουράκηδες συμμάχους του. Μαυρομιχαλαίοι, Καβαλιέρος, Κοσσονάκηδες και Χριστεϊας ήταν μαζί με τους πρώτους. Τελικά οι Τούρκοι επιβάλουν Μπέη τον Αντώνη Γρηγοράκη. Σημειώνουμε εδώ ότι οι τοπικές αντιζηλίες και τα μίση μεταξύ των μανιάτικων οικογενειών συνοδευόμενες από άγριες βεντέτες είχαν χωρίσει την Πελοπόννησο στα δύο και ιδίως τους κλέφτες. Για μια περίοδο ο Ζαχαρίας ήταν με τους Τρουπάκηδες π.χ. και ο Κολοκοτρώνης με τους Κωμαντουράκηδες. Γράφει σχετικά ο Γέρος "Εις την Μάνην πάντοτε επηγαίναμεν βοήθεια εις τον Μπέη Κουμουντουράκη εις τας χρείας των και εβοηθούσαμε το μέρος τους. Ο Ζαχαρίας βοηθούσε τους άλλους. Επολεμούσαμε και έπειτα σμίγαμε έξω..."

Στα τελευταία προ της επαναστάσεως χρόνια η Φιλική Εταιρεία μέσα στα δύσκολα καθήκοντα που έφερε σε πέρας ήταν και η συμφιλίωση των μανιατών. Τούτη την περίοδο στη περιοχή Κάζα Λεονταρίου Γιαννσκάμαρα Σαμπάζικα γράφεται και η ιδιόρρυθμη μονομαχία του Κολοκοτρώνη με τον περίφημιο τουρκαλβανό Ντελή Αχμέτ που' χε καταφύγει στην Πελοπόννησο κυνηγημένος από τον Αλή. Ο Κολοκοτρώνης φοβούμενος τους Δεληγιανναίους γιατί έμαθε ότι απεφάσισαν την εξόντωση του σε συνενόηση με τους Τούρκους, φεύγει από τη Στεμνίτσα που είχε εγκατασταθεί οικογενειακά και καταφεύγει στην περιοχή Λεονταρίου όπου ήταν παλιό καπιλίκι του και είχε συγγενείς (-Ακοβο-Τουρκολέκα). Οι τουρκολεονταρίτες πήραν στην υπηρεσία τους τον Αχμέτ για να εξοντώσει τον Κολοκοτρώνη. Στην πρώτη σύγκρουση τους στη θέση Μάνεσι πλησίον του Δυραχίου, οι τουρκαλβανοί πάθαν ζημιές και πανικό και ο Αχμέτ τόβαλε στα πόδια προκαλώντας την ειρωνίσ ενός παληκαρά ανηψιού του -τότε τούπε ο Αχμέτ · Μη σου κάνει ο θεός καμέτι και πολεμήσεις μ'αυτούς και τότε βλέπεις ·. Σε λίγο στο μοναστήρι της Βαλανιδιάς (Αλαγωνιά) νέα μάχη και πανωλεθρία των τουρκαλβανών έμαθε κι ο ανηψιός τι θα πει κλέφτικο ντουφέκι. Τελικά ο Ντελή Αχμέτ έγινε φίλος με τον Κολοκοτρώνη και έληξε η μονομαχία τους. Η Ρωσία ήταν σύμμαχος των Τούρκων.

Το 1806 το χτύπημα της κλεφτουριάς είχε συμπληρωθεί με τον αφανισμό των
Κολοκοτρωναίων. Γράφει ο Σάβας σελ.566."Τα προς τους λαούς φλογερά των δημοκρατικών κηρύγματα ισχυρά συγκίνησαν και την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα ήτις επιλήσμων των χθεσινών παθημάτων (1770) ήρξατο μελετώσα νέαν αποτίναξιντου τουρκικού ζυγού. Αλλ' ενώ τοιαύτα οι -Ελληνες διενοούντο έκπληκτοι είδον την ομόθρησκον δύναμιν υπέρ ής προ μικρού χείμαρρους αιμάτων έχυσαν (Ρωσίαν) συνομολογούσαν την κατάπλη στον εκείνη ν συμμαχία εις η ο σταυρός και η ημισέληνος ηδελφώθησαν προς αποδίωξιν των κακοποιών αθέων και απίστων φραντξέζων..."

Ο Χαλασμός των κλεφτών

Η εποχή μετά τη Γαλλική επανάσταση και ιδίως μετά την εμφάνιση των Γάλλων στα Εφτάνησα προκάλεσε ισχυρή συγκίνηση στους ραγιάδες. Η απελευθέρωση τους από τον Τούρκο έπαιρνε ουσιαστικό περιεχόμενο γιατί ήταν συνδιασμένο και με τη δική τους βελτίωση. Το όραμα της ισότητας και της αδελφοσύνης πάντοτε θα συγκινεί τους ανθρώπους. Ο Φωτάκος υπασπιστής του Κολοκοτρώνη και από τις ειλικρινέστερες πηγές ιστορίας γράφει τόμος Α. "Μετά την επανάσταση όμως της Γαλλίας εν γένει τα πνεύματα του κόσμου εξύπνησαν και η φυλή η ελληνική περισσότερον εφωτίσθη. Πολλοί δε των Ελλήνων οι οποίοι ήσαν τότε εις την Γαλλίαν τυφλωμένοι όντες από την ελευθερίαν της πατρίδος των έγιναν στρατιώτες εθελονταί της δημοκρατίας..." Και ο γέρων, Κολοκοτρώνης αποφαίνεται "η Γαλλική επανάσταση και ο Βοναπάρτης έκαναν και άνοιξαν τα μάτια τους καλύτερα οι άνθρωποι... εγνωρίσθησαν τα όρια της εξουσίας και της υποταγής..." Ο Ρήγας Φεραίος θα είναι ο μέγας ευεργέτης της φυλής μας, το μελάνι του^Λ πολύτιμο, όσο το αίμα του~άγιο... έγραψε τροπάρια άλλο σόί..."

Υπό την επίδραση των ιδεών της γαλλικής επανάστασης που τις φέρνουν οι άνεμοι του Ρήγα στον Μοριά όπως και σ'ολόκληρη τη βαλκανική, είχε δημιουργηθεί μια επαναστατική κατάσταση που απειλούσε την τουρκική εξουσία μα μαζί και το κοινωνικό καθεστώς της φεουδαρχίας. Μπρος στον κίνδυνο της ατομικής ανατροπής ναρκώνεται το εθνικό συμφέρον. Τούρκοι, προεστοί, κλήρος, με επικεφαλής τον πατριάρχη αρχίζουν την επίθεση κατά των "αθέων". Ο Ρήγας και τα κηρύγματα του αφορίζονται από τον πατριάρχη και είς τον αφορισμόν αυτόν και την πατριαρχική εγκύκλιο υπάρχει σαν υπόστρωμα μια ιστορία που αξίζει να την επαναλάβουμε. Ο οργανωτής της εκστρατείας εναντίον των νέων ιδεών της γαλλικής επανάστασης και του Ρήγα, ήταν ο πατριάρχης Γρηγόριος ο Εος ο ομοτράπεζος του είς την μαρμάρινην δόξαν προ των πυλών του Πανεπιστημίου. Αφόρισε τα έργα του Ρήγα διατάσουν σφοδρώς τον μητροπολίτην Σμύρνης να κατάσχει τα εντυπά του "διότι πλήρης υπάρχει (το άνοιγμα του Ρήγα) σαθρότητος εκ των δολερών αυτού ευνοιών του δόγματος της ορθοδόξου ημών πίστεως..." Το κατάπτιστο και αντεθνικό κείμενο δεν ετόλμησε ο Γρηγόριος να το φέρει στη δημοσιότητα με την υπογραφή του και το κυκλοφόρησε υπό το χριστεπώνυμον τύπον πατριαρχική διδασκαλία με το όνομα του Πατριάρχη Ανθίμου των Ιεροσολύμων που ήταν ετοιμοθάνατος και δεν υπήρχε ελπίδα να επιζήσει. Ο Καλλίνικος όμως επέζησε και απεκαλύφθη η πλαστογραφία. Σ'αυτσ απάντησε με σφοδρότητα ο Κοραής με την "αδελφική διδασκαλία". Τώρα γιατί ο Γρηγόριος ο Εος πρέπει να βρίσκεται δίπλα στο βάρδο της ελευθερίας μας όταν μάλιστα έχει σαν παθητικό των εθνικών ενεργειών του τον αφορισμό της επανάστασης και του Υψηλάντη, είναι άλλη ιστορία. Η περιοριστική εκτέλεσις τους το πολύ να εσίγαγεν τις κατάρες του έθνους εναντίον τους, όχι όμως να τον οδηγήσει στο πάνθεον της ελληνικής δόξας. Και πιο κάτω να είναι ο Κοραής δια τον οποίο ο πατριάρχης Αγαθάγγελσς, άξιος διάδοχος, όταν πέθανε αρνήθηκε να γίνει μνημόσυνο του. Και απήλεισε με αφορισμό εκείνους που θα το αποτολμούσαν. Δεν συγχώρησαν στον Κοραή την απάντηση στην "αδελφική διδασκαλία."

Ζωντανή διδασκαλία και κίνδυνος από τις ανατρεπτικές ιδέες είναι οι κλέφτες. -Ενα μέρος από αυτούς έχουν περάσει στα Επτάνησα στρατολογημένοι από τον Αναγνωσταρά Παπαδόπουλο που ενεργούσε κατ'εντολή των Ρώσων που υπό τον χιλίαρχο Αρσένιεφ, δημιουργούσε τάγματα μισθοφόρων για να χρησιμοποιηθούν εναντίον των Γάλλων. Την ίδια εποχή και αργότερα τόσο οι -Αγγλοι όσο και οι Γάλλοι δημιουργούν και αυτοί μισθοφωρικά σώματα και σημειώνοντας μάλιστα μάχες Ελλήνων με -Ελληνες. Το πιό αξιόμαχο στοιχείο του λαού μας κινδυνεύει να μεταβληθεί σε αγορασμένους κοντοτιέρους. -Εχει μεγάλο ενδιαφέρον για την ανάπτυξη της πολεμικής αρετής του λαού μας και της γνωριμίας του με τη διεθνή πολιτική η περίοδος αυτή, όπως ενδιαφέρει και σημαντικά διότι οι αντιζηλίες και τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων συναντήθηκαν με σφοδρότητα στη μικρή γωνία της γής μας και έκτοτε μας δυναστεύουν μέχρι σήμερα. Η κατανόηση των προβλημάτων του έθνους μας γίνεται ευκολότερη όταν η  γνωριμία της εσωτερικής μας  κατάστασης συνοδεύεται και από τη γνώση των επιρροών, μηχανογραφιών των λεγόμενων προστάτιδων δυνάμεων συμπεριλαμβανομένης και της Αυστρίας. Τούτη την προεπεναστατική περίοδο κέντρο πάσης φύσεως ζυμώσεων ήταν τα Επτάνησα και η έδρα του Αλή Πασά. Για μεγάλη περίοδο βάση της εξωτερικής πολιτικής της Γαλλίας ήταν ο Αλή Πασάς που ανάλογα με τις συνθήκες άλλαξε και φιλίες. Ο δε διορισμός του Βελή Πασά Μωρά Βαλεσή (διοικητού Πελοποννήσου) και του Μουχτάρ στη Θεσσαλία διευκόληνε αυτά τα σχέδια που ήσαν εναρμονισμένα με τη γενικότερη πολιτική της Τουρκίας για την αντιμετώπιση της Ρωσικής επιρροής, και η εκκαθάριση του εσωτερικού Μοριά- Ρούμελη και -Ηπειρο - Θεσσαλία από τους κλέφτες αρματωλούς και Σουλιώτες πέρα απ'την σύμπτωση του συμφέροντος της εξασφαλίσεως της τάξεως υποβοηθούσε και τα σχέδια Πύλης και Γαλλίας γιατί οι κλεφταρματωλοί και σουλιώτες επιρρεάζονταν από τους Ρώσους, με το μεγάλο όπλο της ορθοδοξίας, με υλικές ενισχύσεις και με τις αποφασιστικής επιρροής ελληνικές παροικίες στη Ρωσία και Ρουμανία. Η εξόντωση του Ζαχαρία όμως συμπίπτει με άλλη περίοδο της εντάσεως των τούρκο γαλλικών σχέσεων και της φιλίας με τους Ρώσους. Εξοντωθη διότι εθεωρείτο γαλλόφιλος. Το ίδιο και ο Τζανέτος Γρηγοράκης. Και ήσαν πρόσφατοι ακόμη οι φόβοι και επιδράσεις απ'τη γαλλική επανάσταση. Ο πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε~ εξέδωκε και σχετική εγκύκλιο κατά των Γάλλων. (Βλέπε σελ.21 αυτοβιογραφία Καποδίστρια έκδοση Γαλαξία Α-τόμος σελ.201 Γ.Π.Αγγελόπουλου το κατά απόδημον Πατριάρχην Γρηγόριον.) Στα Επτάνησα λοιπόν που άλλαζαν κυρίαρχους σε πολύ σύντομα χρονικά διαστήματα και που παιζόταν το τότε διεθνές παιχνίδι για το ανατολικό ζήτημα, πρώτοι οι Γάλλοι έβαλαν σε εφαρμογή να δημιουργήσουν τάγματα ντόπιων καθώς και από την ηπειρωτική Ελλάδα για πολιτοφυλακή.

Με την κατάληψη των Επτανήσων από τους Ρώσους (1798 ναύαρχος Ουσακώφ) συνεχίστηκε η στρατολογία με τον Αναγνωσταρά και Παπαδόπουλο. Δημιουργήθηκαν τάγματα, - Ηπειρο των Σουλιωτών και πελοποννησίων που σκοπός ήταν να χρησιμοποιηθούν κατά των Γάλλων στην Ιταλία. Και πραγματικά αρκετοί -Ελληνες σκοτώθηκαν εκεί και πολλοί πέθαναν γυρίζοντας ή έγιναν ανάπηρο ι "προσβληθέντες από θαλάσσιο λιμάνι". Για τους φίλους της κοντσίνας ή της κσλιτσίνας, ας γίνει γνωστό ότι τότε πέρασε και στην Ελλάδα το παιχνίδι αυτό με τα χαρτιά. Φανατικός δε παίχτης ήταν ο Κ,Μπότσαρης που τον έλεγαν και κοντσίνα γιατί είχε την τράπουλα στο σελάχι του. Πολλοί από την περιοχή του Καζά Λεονταρίου είχαν περάοεο τότε στα Επτάνησα και γιατί η περιοχή είχε πολυάριθμους κατάλληλους για όπλα και γιατί ο Αναγνωσταράς ήταν από την επαρχία Λεονταρίου. Πολλοί χάθηκαν μα και αρκετοί διασώθηκαν, για να αποτελέσουν την πολύτιμη στελέχωση του λαϊκού στρατού του 1821.

Μετά τη διάσωση του Κολοκοτρώνη στη Ζάκυνθο, βλέπουμε επίσης μια έντονη κίνηση σε συννενόηση με -Αγγλους και Ρώσους για την απελευθέρωση της Πελοποννήσου με απόβαση. Τελικά προτιμήθηκε η είσοδος του στόλου εις τον Βόσπορον για να τρομοκρατηθεί ο Σουλτάνος. Τότε ο πατριάρχης Γρηγόριος ο Εος, επικεφαλής των ραγιάδων της πόλης βοηθούσε με προσωπικό του έργο εις την οχύρωση των στενών.

Η συνθήκη του Τιλόιτ ( ), έδωσε τα Επτάνησα στους Γάλλους. Τούτη την περίοδο με εμπνευστές Κολοκοτρώνη και Αλή Φαρμάκη του Λάλα, σε συννενόηση και με το στρατηγό Ντουζελώ, Γάλλο διοικητή των Επτανήσων, σκαρώνεται η απόφαση για τη δημιουργία Ελληνο-Αλβανικού κράτους, υπό την προστασία Γαλλίας, συμπεριλαμβανομένων και των επτανήσων. Οι συννενοήσεις είχαν προχωρήσει μέχρι και τις λεπτομέρειες διακυβερνήσεως. Δυαδικό προτεκτοράτο Ελλήνων και Αλβανών. Κυβέρνηση δημοκρατική, πλήρης, ισοπολιτεία ανάλογη προς τον πληθυσμό, χριστιανικό ή μουσουλμανικό, συμμετοχή στη διοίκηση. -Ετοιμη και η νομοθεσία στην Κέρκυρα. Η σημαία θα είχε σταυρό από το ένα μέρος μισοφέγγαρο από το άλλο. Είχαν αρχίσει και οι πολεμικές προετοιμασίες 5 χιλ. τα τάγματα, 500 Γάλλοι και 15 χιλ. από τη ντόπια επιστράτευση. Το μεγαλεπήβολο αυτό σχέδιο που η πραγματοποίηση του θα άλλαζε τελείως την εξέλιξη της βαλκανικής και θα πρόσθετε εξ'αρχής το ρωμαλαίο ανώτερο

πολιτισμό των Επτανησων, στη δημιουργία μιας εθνικής εστίας απηλλαγμένης από φυλετικά και θρησκευτικά μίση, ματαιώθηκε από επέμβαση των -Αγγλων. Οι ολιγαρχικοί της Ζακύνθου με εναφορες τους, κατήγγειλαν τα προετοιμαζόμενα στον -Αγγλο στρατηγό Στούαρτ στη Μάλτα να σώσει τα Επτάνησα από τους άθεους και ολετήρας της "πατρίδος". Και το Φεβρουάριο του 1809 ο -Αγγλος ναύαρχος -Οσβαλντ, κάνει απόβαση στη Ζάκυνθο και Κεφαλλονιά και εν συνέχεια, επεκτείνει τις επιχειρήσεις του στη Λευκάδα και τους Παξούς. Για μια ακόμη φορά -Ελληνες πολεμούν -Ελληνες στη Λευκάδα και τελικά καταλαμβάνεται - Απρίλιος 1811- από τους-Αγγλους, οι δε -Ελληνες που πολεμούσαν με τους Γάλλους αυτομολούν στους~Αγγλους που έκτοτε τους χρησιμοποιούν για τις επιδιώξεις τους. Με την ήττα όμως του Ναπολέοντα τελειώνουν οι αγάπες -Αγγλων και Ρωμιών. Η συνθήκη των Παρισίων (1815), δίνει τα Επτάνησα στους -Αγγλους που κυριαρχούνται από την πολιτική της διασώσεως του μεγάλου ασθενούς της Τουρκίας. Διαλύονται τα τάγματα των Ελλήνων και η κατάσταση που δημιουργείται είναι τραγική, γιατί υποχρεώνονται να γυρίσουν στις πατρίδες τους όπου όμως είχαν εκκρεμείς λογαριασμούς με την τούρκικη εξουσία και τον Αλή Πασά. Χαρακτηριστικά είναι τα όσα γράφει στην αυτοβιογραφία του ο Καποδίστριας σελ,92-94. Όι οπλαρχηγοί αυτοί και μετ'αυτών οι ανδρειώτεροι των Ελλήνων, ευρίσκοντο το 1818 εις κρίσιμον και απελπιστικήν κατάστασιν, συνέπεια του συστήματος όπερ ηκολούθουν οι -Αγγλοι εις τας Ιονίους Νήσους". Τότε έγινε η σκέψη να φύγουν για τις νέες χώρες και να δημιουργήσουν αποικίες. Το φωτεινό μυαλό του Αναγνωσταρά ματαίωσε τη λήψη αυτής της απόφασης. [ Εδώ του Νικηταρά 138 σελ]

Για να βελτιώσουν τη θέση τους, οι Αναγνωσταράς, Χρυσοσπάθης, Π.Δημητρακόπουλος, Ι.Φαρμάκης και άλλοι οπλαρχηγοί της Ρούμελης πήγαν στη Μόσχα για να ζητήσουν οφειλόμενους μισθούς και βοήθεια. Η ρώσικη κυβέρνηση επεδίωξε να τους ξεφορτωθεί μισθονοντάς τους εις το βασιλιά της Νεαπόλεως. Και οι σχετικές διαπραγματεύσεις γίνονται μετά του Δούκα Σερρακαπιόλα, πρεσβευτή της Νεαπόλεως στη Μόσχα. Με επέμβαση όμως των -Αγγλων ματαιώθηκε η μισθοφορία (94-95 σελ. αυτοβιογραφία Καποδίστρια). Αυτό μαζί με την ευγενή ανθελληνική πολιτική του Μαίτλανδ στα Επτάνησα και έμμεσα στην ηπειρωτική Ελλάδα, θα δώσει την ευκαιρία στον Καποδίστρια για δριμύτατο κατηγορώ κατά της' αγγλικής πολιτικής."... Η πατρίς μου πιεζόμενη από την τυραννική εξουσία ήν εξήσκει εν αυτή ο στρατηγός Μαίτλανδ (-Αγγλος ύπατος, αρμοστής των Επτανησων 1816-1824) εθρήνει επί πλέον τας συμφοράς ας υφίστανται οι γείτονες της, οι κάτοικοι της Πάργας, ως και οι Σουλιώται και Ρουμελιώται και οι άλλοτε εν ρώσικη υπηρεσία, οίτινες υφίστανται τον πλέον απηνή και παράλογον διωγμόν". (σελ. 112 αυτοβιογραφία Καποδίστρια). Και συνέχεια προσδιορίζοντας τους σκοπούς της αγγλικής πολιτικής "Διαγραφή εκ του πνεύματος των επτανησίων των αναμνήσεων του παρελθόντος, διωγμός και κατασυκοφάντισης των ανδρών εκείνων οι οποίοι ήσαν ζωντανοί μάρτυρες των ευεργετημάτων, οίτινα είχεν επιτύχει η επτάνησος χάρις εις την προστασίαν της Ρωσίας. Εκρίγωσις παντός εθνικού και πατριωτικού αισθήματος δια της απομονώσεως εκ των γειτόνων των Ελλήνων. Εξαναγκασμός των τελευταίων όπως ζήσουν υπό την σπάθην του Αλή Πασά και ούτω οι πυρσοί του πατριωτισμού και τη ισχύος των Ελλήνων..." {σελ. 113 όπου ανωτέρω). Και περιγράφων την απόγνωσιν, ο διπλωμάτης και πολιτικός των καπεταναίων και παλικαριών, παρ'όλην την ψυχράν προσοχήν της εκφράσεως δίνει τον υψηλό τόνο της αναφέροντας την απάντηση που του έδωσαν στην περίφημη σύναξη της Αγίας Μαύρας το 1818.

" Εμείς δεν έχουμε ψωμί να κάνουμε Πάσχα και μας μιλάς για το μέλλον και την ανατροφή των παιδιών μας. Οι δυνατοί της γής μας βάζουν να διαλέγουμε ανάμεσα στον αφανισμό με την πείνα και τον θάνατο ή την ελευθερία με το σπαθί στο χέρι. θα κάνουμε το δεύτερο..." σελ.114. Και με το έγγραφο του προς τον υπουργό των αποικιών της Αγγλίας γράφει μεταξύ των άλλων ο Καποδίστριας,"... ο στρατηγός Μαίτλανδ μεταχειρίζεται τους πατριώτες μου ως Ινδούς. "(123)..." Οι Επτανήσιοι και γενικότερον οι -Ελληνες είχον σχηματίσει ολέθριαν ιδέαν έκ της αγγλικής πολιτικής..."

(Αντιπαραβολή και εκ της αυτοβιογραφίας Νικηταρά)

Αυτή ήταν η μία μερίδα των κλεφτών και των εμπείρων στα όπλα, στην οποία τελικά προσχώρησαν από ανάγκη όλοι. Μα εκτός από αυτούς μια σημαντική μερίδα ήταν εναντίον της μισθοφορίας. Ιδίως Πελοποννήσιοι ορεισίβιοι που με το ένστικτο τους, διέκριναν τους κινδύνους του πολεμικού ρογιάσματος.

-Εκφραση αυτής της δυσπιστίας είναι η περίφημη απάντηση του Γιάννη Ζορμπά Κολοκοτρώνη, στην πρόταση να φύγουν για τη Ζάκυνθο. "Προτιμάω να με φάν τα όρνια του τόπου μου". Και τον έφαγαν. Από αυτή την πικρή εμπειρία ξεκινώντας διηγείται ο Κολοκοτρώνης, ότι δεν έβαλε ξένη φούντα στο σπαθί του. Γιαυτούς που παρέμειναν στην Ηπειρωτική Ελλάδα αποφασίζεται η εξόντωσις και γράφεται η αιματηρή ιστορία του αφανισμού των κλεφτών, οργανωμένα και ολοκληρωτικά. Είχε προηγηθεί η εξόντωση πολλών με δολοφονίες. Στην περιοχή μας μνημονεύουμε το φόνο του Γ.Μανιά, προσπάθεια εξοντώσεως του Αναγνωσταρά, τη δολοφονία του Δημητρίου Πλιάκα Κατριμπάνου στου -Ισαρι από τους μπέηδες του Λεονταρίου, που στέρησε την περιοχή από έναν παλίο πολεμιστή και ηγήτορα. Ο Ζαχαρίας, ο σκύλος των κλεφτών κατά του Νικηταρά, με προδοσία από τους δωρσδοκηθέντες κουμπάρους του. Η δολοφονία του Θ.Πετιμεζά στα 1804, επιβεβαιώνει το σχέδιο της σταδιακής και μεθοδικής εξόντωσης τους. Το Δημοτικό για τον Πετιμεζά είναι αποκαλυπτικό. "Τα παλικάρια θανάσημου το καλά σύντροφοι τα σκοτώνουν".

Σ'αυτήν την προαποφασισμένη εξόντωση πρέπει να διαπιστώσουμε ότι βοήθησαν με τη συμπεριφορά τους και οι ίδιοι οι κλέφτες που χωρίς πολιτική, πείρα, χωρίς ικανότητες προοπτικής, ενστικτωδώς και βίαια, αντέδρασαν και έδωσαν λαβή για νόμιμη κινητοποίηση όλου του πληθυσμού προς εξόντωση τους.

-Εμειναν όμως κλέφτες του Ταύγετου, του Τετραζίου, των Σουλιμοχωρίων. -Εμειναν οι Κολοκοτρωναίοι. Οι κλέφτες κυριαρχούσαν από τον Ταύγετο εως το Λύκαιο, είχαν γερά γιατάκια (καταφύγια) στο Γεωργίτσι, -Ισαρι, Λογκάνικα, Αλαγωνϊα, -Ακοβο, Δυράχι, -Ανω Γαράτζα, Γκραμπορός, Δραγώί, Σουλιμοχώρια.

Ο καπετάν Γιώργας Μπέλιος (κατ'άλλους Γρηγόριος Κοσμάς) από τον Αετό, που είχε μεγάλη εχθρότητα με τον προύχοντα των Γαργαλιάνων Ανδριανόπουλο, πρωτοσύγγελο εκπρόσωπο του πατριαρχείου και εισπράκτορα των εσόδων του, βοηθούμενος από τους Κολοκοτρωναίους, φύλαξε (1805) στο έμπασμα προς τον κάμπο του Σαπολίβαδου επαρχία Λεονταρίου ανάμεσα από Ανεμοδούρι Πάπαρι και τον λήστεψαν. Ζήτησαν δε και λύτρα για την απελευθέρωση του κλείνοντας τον γυμνόν σε μια στέρνα. Ο Πρωτοσύγγελος είχε φύγει από το Λεοντάρι όπου διανυκτέρευσε προερχόμενος από την επαρχία του και τραβούσε για την Τριπολιτσά. Η σύλληψη και γύμνωση του Ανδριανόπουλου σε απόσταση δύο ωρών από το Λεοντάρι προκάλεσε γενική συγκίνηση γιατί ο συλληφθής ήταν και μοραγιάννης φίλος του Πασά και έμπιστος του πατριαρχείου. -Εδωσε η ανόητη και βάρβαρη αυτή ενέργεια την δικαιολογία για το χτύπημα της κλεφτουριάς την "κατ'ουσίαν πρόφασιν" όπως αναφέρει ο Κανδηλώρος.

Ο Πατριάρχης (Γρηγόριος ο Ε~) έστειλε συνοδικό αφοριστικό στην Τριπολιτσά υπογεγραμμένο και από τους 12 δεσποτάδες "Καθ'ό κληρικοί τε και λαός έδει να τεθώσιν αμέσως και απροφασίστως ειςτας διαταγάςτου Μορά-Βαλεσή..." Το συνοδικό αφοριστικό "που ρά'ιζε και τις πέτρες" στάλθηκε και στο Μορά Βαλεσή Οσμάν Πασά τέλη Δεκεμβρίου 1805.

Την ίδια εποχή λόγω προσεγγίσεως της Γαλλίας προς την Τουρκία, συμπίπτει να υπάρχει ρωσική δραστηριότητα εναντίον της Τουρκίας. Γράφει ο Πιπινέλης σελ.47 στην πολιτική ιστορία της ελληνικής επαναστάσεως "...Τω 1806 ότε η Πύλη ηγωνίζετο να καταστείλει την εν Πελοποννήσου εξαψιν των πνευμάτων, ο Πατριάρχης (Γρηγόριος ο Ε-) εκδίδει σφοδράν εγκύκλιον προς πάντας τους Μητροπολίτας Πελοποννήσου συνιστών υποταγήν τυφλήν εις τον Σουλτάνον. Τότε εγένετο εν Τρίπολη, σύσκεψις προκρίτων και αρχιερέων Πελοποννήσου εν ή απεφασίσθη να διατρανωθή η προς τον Σουλτάνον πίστης αυτών καταδιωκομένων μέχρις εξοντώσεως των οπλαρχηγών". Διεσώθη η εγκύκλιος του Δεσπότη Μονεμβασίας Χρύσανθου Παγώνη, για την εφαρμογή της απάντων υποταγής. Οι Τούρκοι σημειωτέο ενδιαφέροντο για την εξόντωση των Πελοποννήσιων ενόπλων για να μην πηγαίνουν και στα Επτάνησα και κατατάσσονται στα άτακτα σώματα των Γάλλων κατ'αρχάς, των Ρώσων ύστερα. Πολλοί ιδίως από το Τετράζιον είχαν φύγει (Σταματέλος, Σιώρης, Κατριμπάνος) και έτσι γλύτωσαν. Η δε συμφιλίωση με τον Αναγνωσταρά ματαίωσε τη φυγή σε αποικίες.

Ο Σείτ Οσμάν Πασάς δραστήριος τουρκαλβανός, ετοιμάστηκε να χτυπήσει. Οι κλέφτες έδωσαν καινούργια όπλα με τη συμπεριφορά τους . Ο Κουντάνης Κολοκοτρώνης έκλεψε την κόρη του Γορτυνίου προύχοντα Βελέντζα και οι Κολοκοτρωναίοι με τον πρωτοκλέφτη Μπέλια Γιώργα, καιγανε τα Βέρβανια γιατί αρνήθηκαν να τους δώσουν τρόφιμα και αιχμαλώτισαν τους οικείους του προεστού Αδραχιά και του Παπά του χωριού "πήραν και μια νιόνυφη από το νυφοστόλι μπροστά^Λ την πάνε δεν περπατεί, γιατί είναι γκαστρωμένη".

Ο Κεχαγιάμπεης (πρώτος εκπρόσωπος) του Πασά με πολύ στρατό, κρεμάλες, σούβλες, τσεκούρια, σφυριά και παλούκια, ξεκίνησε κατά των κλεφτών. Μαζί του Τούρκοι και Ρωμιοί με επικεφαλής τους προεστούς και παπάδες.

Γενάρη 1806 άρχισε το φοβερό κυνηγητό και κράτησε τρεις μήνες. Ο Θ.Κολοκοτρώνης, αντελήφθη τον κίνδυνο και πρότεινε όσο είναι καιρός να φύγουν για τα Επτάνησα. Οι κλέφτες με επικεφαλής τον Γιάννη Κολοκοτρώνη τον Ζορμπά, αρνήθηκαν γιατί δεν ήθελαν να πάνε μισθοφόροι να πολεμήσουν με τους Ρώσους εναντίον των Γάλλων στην Ιταλία. "Κάλλιο τόχω να με φάνε τα όρνια του τόπου μου" ήταν η απάντηση του Ζορμπά στη συνετή υπόδειξη του Κολοκοτρώνη. Και σε λίγο τον έφαγαν. Ο βαρύς χειμώνας της χρονιάς εκείνης διευκόλυνε το έργο της εξοντώσεως. Τότε το Λεοντάρι υπήρξε η βάση της εκστρατείας για την εξόντωση των κλεφτών. Εκεί όπου σήμερα γίνεται το πανηγύρι του Αγίου Γεράσιμου, στο πλάτωμα στήθηκαν κοντά, σύνεργα του βασανισμού και του θανάτου. Κλέφτες που πιάνονταν, συγγενείς, φίλοι τους, κουμπάροι τους, τα γιατάκια τους, μεγάλος αριθμός αθώων πότισαν τον τόπο αυτό που έκτοτε διετήρησε την ανάμνηση των όσων έγιναν στο ονομά του. Ονομάστηκε και ονομάζεται Παλουκόραχη (παλκόραχη). Διότι εκεί επί μήνες κατά δεκάδες παλουκώνονταν κάθε συλλαμβανόμενος κλέφτης ή ύποπτος, κι ύστερα τα κεφάλια τους παίρνουν το δρόμο για την Τριπολιτσά για να πάρουν το μπαξίσι από τον Πασά. Πέντε γρόσια το κεφάλι. Οι τοπικές εχθρότητες βρήκαν ευκαιρία να ικανοποιηθούν. Αρκούσε να σε καταγγείλουν ότι ήσουν φίλος των κλεφτών και τότε η Παλουκόραχη σε περίμενε. "Πλήθος αθώων ανθρώπων καταδιώχθησαν και υπέστεισαν τα πάνδενα επί τη καταγγελία ότι υπέθαλπον δήθεν ως κλέφτες". -Ολα τα προσωπικά πάθη ευρόν τότε στάδιον ελευθέρας ενεργείας, αναφέρει ο Καμπούρογλου. Ο δε Οικονόμου (γραμματικός του Κολοκοτρώνη) γράφει στην ιστορία του σελ.49 "... Ο Κεχαγιάμπεης έστησε εις Σινάνον (πρόκειτε για γεωγραφικό λάθος στην τοποθεσία της Παλουκόραχης) τα φονικά του όργανα το της απαγχονίσεως, του ανασκολοπιομού, σφύρας, πελέκεως. -Εχων και ονομαστικόν κατάλογον προγεγγραμένον τίνων ως σχετικότερων φύλων των κλεφτών οίων γιατάκηδων, κατασκόπων, αποκρυπτόντων, τροφοδοτούντων ή εφοδιαζόντων εν προτέραις καταδιώξεσι, διέταξε να προσέλθωσι και εμφανισθώσιν οι τοιούτοι ενώπιον του, εμφανιζομένων δε, τους μεν προγεγραμμένους ανεσκολόπιζεν (παλούκωνε) τινών δε τα οστά ζώντων, ή δια της σφύρας ή του πελέκεως συνέτριψεν ο ίδιος... ούς μεν εκρούργησεν ούς διεώπτησε (έψησε) και άλλας ωμότητας επεδείξατο δια να εμποιήσει τρόμον...". Και προσθέτει ο Φωτάκος τόμος Α σελ.507 "... Η πίστης εχάθη και άρχισεν η απιστία, ούτε οι κουμπάροι, ούτε οι συγγενείς, ούτε οι φίλοι πλέον εδέχοντο κλέφτην ούτε ψωμί έδιδαν διότι όστις εβοήθη ή έκρυπτεν

κλέφτην εφονεϋετο ακρίτως. Τοιουτοτρόπως όλα τα μέσα σωτηρίας των εχάθησαν..."

Σ'αυτό το χαλασμό ανθρώπων και αγαθών μεγάλες καταστροφές έπαθε η περιοχή Τετράζιον και ιδιαίτερα του -Ισαρι, απ'όπου πολλοί παλουκώθηκαν για να μεγαλώσει... το μπαξίσι. Γράφει ο Λυκ τόμος Β- σελ.385 " Ο μπουλούμπασης της Τριπολιτσάς εξόντωσε πολλούς κατοίκους χωριών, τας κεφάλας των οποίων ενεφάνιζε εις τον Βεζύρην του ως κλεπτών και ελάμβανε πληρωμήν διά αυτό..."

Οι Λεονταρίτες όπως και όλος ο πληθυσμός της επαρχίας χριστιανικός και τούρκικος υποχρεώθησαν σε εκστρατεία κατά των κλεπτών και υπέστησαν μεγάλες ζημιές στη μάχη στο Αλειτώργι Μεσσηνίας όπου τους κυνήγησαν οι κλέφτες. "Φτάνοντας στο Αλειτώργι εκεί πλάκωσαν 700 Λεονταρίτες, Ανδρουσιανοί και Τούρκοι. -Εγινε μάχη και οι κλέφτες τους κυνήγησαν και τους έριξαν στο ποτάμι. Πήραν τέσσερα άτια, τρόφιμα και πολεμοφόδια. (Βλαχογιάννης σελ. 164).

Αλλά την ιδέα της καταδιώξεως την δίνει σε αδρές γραμμές στη Βιογραφία του ο Κολοκοτρώνης: "...Οι Τούρκοι μας επήραν από κοντά. Επαίρναμε ψωμί αρπαχτά εις το Ψάρι (Ψάρι-Παλαμάρι Καρύταινας) μας έφθασαν οι Τούρκοι κι επολεμήσαμε όλη την ημέρα. Οι σύντροφοι μου άρχισαν να φεύγουν, αποστάνε επειδή όλες τις ημέρες επολεμούσαν και τη νύχτα επερπατούσαν. Και μας έφυγαν εως 40. Από 100 μείναμε 60. Την άλλη μέρα επήγαμε εις το Λεοντάρι από πάνω και μας βρήκαν και πάλιν εκεί. Εφύγαμε δια τα Σαμπάζικα (-ΑκοΒο). Ευρήκαμε και εκεί καμμία τετρακοσαριά Τούρκους ενώ ενομίζαμε ότι δεν θα εύρωμε. Επολεμήσαμε και εκεί με τους Τούρκους. Ενώσαμε τα φουσέκια, το ψωμί λίγο. Το βράδυ τους είπα ότι δε μπορούμε να ζούμε όλοι μαζί αλλά να διαμοιραστούμε. Κι έτσι εχωριστήκαμε λέγοντας ο ένας στον άλλο "καλήν αντάμωση στον άλλο κόσμο". Από τους 19 συγγενείς μου, δυό πρωτοξαδέλφια μου μην ημπορώντας να βαστάξουν την πείνα και την αποστασίαν, εκρύφθησαν και σε λίγες μέρες τους βρήκαν και τους εσκότωσαν και μείναμε 17. Μην ηξέροντας επήγαμε και ελημεριάσαμε ανάμεσα σε τρεις παγανιές. Μας ευρήκαν. Εαταθήκαμεν υποχρεωμένοι να περάσωμεν ανάμεσα των πολεμώντας και να γλυτώσουμε αυτόν τον κίνδυνον. Τη νύχτα τραβήξαμε κατά τον κάμπο του Λεονταρϊου. Ακούσαμε πολλές μεπαταριές και έπεφταν απ'όλα τα μέρη και δεν ηξεύραμε τι ήταν. Η μπαταρία ήταν σημείν ότι εδώθε πάνε οι κλέφτες. Τη νύχτα επήγαμε εις το ανεμοδούρι για ψωμί. Ευρήκαμε μόνο τις γυναίκες γιατί οι άνδρες των ήταν στα διάσελα κι εφύλαγαν μαζί με τους Τούρκους. Τα σκυλιά που αλύχταζαν έδωσαν υποψία. Οι γυναίκες του χωριού μας γνώρισαν κι ευθύς έδωσαν παντού την είδηση "Εδώθε πάει ο Κολοκοτρώνης" και μας πήραν κυνηγώντας. Το δειλινό εφύγαμεν κι έστρεψα κατά τη Γορτυνία. Για να μη γνωρίσουν τον τορό επαταύσαμε πέτρα σε πέτρα. Επήγαμε σε μιά στάνη και μας είπαν πως ήταν γεμάτη Τούρκους. Επήγαμε στα καλύβια του Χρυσοβιτσίου. Εκεί μας πρόδωσαν. Επήγαμε στους Αραχαμίτες. Ευρήκαμε Τούρκους. Εφύγαμε. Επήγαμε στο μοναστήρι της Καλτεγιάς. Βροντούμε την πόρτα μέσα ήταν 200 Τούρκοι. Μας κατάλαβαν και μας πήραν κυνηγόντας. Φθάσαμε κοντά την Καλαμάτα.." Και συνεχίζοντας ο γέρος περιγράφει την εξόντωση του αδελφού του Γιάννη και του Γιώργα στης Αιμιαλούς το μοναστήρι απ'τους καλόγερους και τους γύρω, όχι τους Τούρκους. Τους τάισαν ψωμιά με ήρα και ζαλίστηκαν. Την εξόντωση όλων, την διάσωση του στη Ζάκυνθο. Ελάχιστοι γλύτωσαν από τον κατατρεγμο και κρυφθηκαν στα Ρουμάνια για πολλά χρόνια. Αναμεοά τους ο Αντώνης Κολοκοτρώνης που κρυβότανε μέχρι το 1821. -Ηταν ο πρώτος συγγενής του που ακολούθησε το γέρο και πρόσφερε εξαιρετικές υπηρεσίες στο μεγάλο αγώνα. Από αυτόν κρατούν οι Κολκοτρωναίοι του Τριλοφου (Μπραίμη). Από την περιοχή Λεονταρϊου η πιό σημαντική ήταν η εξόντωση του Νικήτα και Σωτήρη Τρίγκα. Ο πρώτος αμφισβήτησε τα πρωτεία του Ζαχαρία στο πήδημα. -Ησαν νευρώδεις, έτρεχαν μακριά και φημίζονταν πως είχαν ουρές. Πέρασε από το μοναστήρι της Παναγιάς στη Μάνη όπου κρυβόταν ο Κολοκοτρώνης από το Δουράκη. Είχαν 27 παλικάρια. Τους είπε ο Κολοκοτρώνης να φύγουν για τη Ζάκυνθο. Δε δέχθηκαν και σκοτώθηκαν όλοι πλην ενός που μαρτύρησε ότι κρύβεται ο Κολοκοτρώνης στη Μάνη.

Η εξόντωση των κλεφτών του Μοριά για την οποία βαρύτατη είναι η ευθύνη των προυχόντων και του κλήρου διότι αυτοί την εξώθησαν, αλλά και βαρεία είναι η ευθύνη των κλεφτών γιατί με την και τυχοδιωκτική συμπεριφορά τους, διευκόληναν την εξόντωση τους. Αυτό είχε βαθύτατες συνέπειες την παραπέρα εξέλιξη του έθνους. Εστέρησε το 21 από αγωνιστές ικανούς, έκαμψε το φρόνημα του ραγιά. "Αν εζούσαν οι παλαιοί ηθέλαμεν κυριεύσει την Πελοπόννησο τον πρώτον χρόνο", γράφει ο Κολοκοτρώνης. Δημιούργησε εχθρότητες μέσα στα χωριά και αποτέλεσε το υπόστρωμα όπου σιγόκαιγε η δυσπιστία και το μίσος μεταξύ κλεφτοκαπεταναίων, λαού αφ'ενός, και κοτζαμπάσηδων απ'την άλλη μεριά. Παρ'όλες τις προσπάθειες της φιλικής εταιρείας για να δημιουργήσει την ψυχική ενότητα δεν το πέτυχε παρά πρόσκαιρα.

Μέσα σε 15 χρόνια, τόσα χώριζαν το 21 από το 1806, η ίδια γενιά που χωρίστηκε από τόσο αίμα και μίσος, δύσκολο ήταν να αλληλοεμπιστευθεϊ. Η κληρονομιά του μίσους υπεβοήθησε τους πολιτικούςκαι κοινωνικούς ανταγωνισμούς στην περίοδο της επανάστασης και ζημίωσε το έθνος. Πάνω σ'αυτήν, σαν πλούσιο λίπασμα, ήρθαν οι ξένοι να σπείρουν τους σπόρους τους και να διαιρέσουν έκτοτε το λαό μας.

Και όμως η ανάγκη, ο κοινός εχθρός, ο συν τώ χρόνω αποκαλυπτόμενος εθνικός στόχος στο στέραιο βάθρο των κοινών συμφερόντων, των κοινών ηθών και εθίμων, της κοινής πρόσφατης ιστορίας, της γιομάτης από δεινά και αίματα. Η κοινότητα της θρησκείας και γλώσσας, η αναφορά σ'ένα μακρινό προγονικό παρελθόν, που τόσο συγκινούσε σε παγκόσμια κλίμακα με την πανανθρώπινη πνευματική και ηθική προσφορά του. Η σκληρότητα της τουρκικής διοίκησης για τη στοιχειώδη εξασφάλιση στην ελύθερη ανάπτυξη της οικονομίας όπου ο καθένας θα εξασφάλιζε "το βιός του", είτε από το κράτος, είτε από τους τοπικούς δυνάστες, είτε από τους ληστές ή πειρατές, θα αφυπνίσει τις ναρκωμένες δυνάμεις του έθνους, θα δημιουργήσει καινούργιες. Το γένος των Γραικών θα εξελίσονταν σε έθνος των Ελλήνων.

Στη συναίσθηση του κοινού σκοπού, του κοινού κινδύνου, όλες οι ατομικές συνειδήσεις, τα επιμέρους διάχυτα και αντιμαχόμενα συμφέροντα, τα από τη μακραίονα άσκηση δουλείας (ραγιάς) και συνεργασίας με τον Τούρκο (κοτζαμπάσηδες), τ'αγριεμένα και απείθαρχα αλλά πολύτιμα στο ελευθερόφρον του φρονήματος (κλέφτες), θ'αναταραχθεί και θα υποχρεωθούν να συνενωθούν στη γραμμή της εθνικής αφυπνίσεως, θα δημιουργήσουν την εθνική υπερηφάνεια του ρωμιού, θα γεννήσουν ένα κλίμα δημόσιας ατομικής ευθύνης, που οδήγησε σε τόσα ένδοξα κατορθώματα το 1821, οσάκις η ένταση των παθών και οι βαθειές κοινωνικές αντιθέσεις και οι επεμβάσεις των ξένων δεν τους οδήγησαν σε εμφύλιο πόλεμο.

Το Λεοντάρι και ο Καζάς του έχει το τιμητικό προνόμιο, να μην αναφέρεται με τους προεστούς του στο μαυροπίνακα των κοτσαμπάσηδων που κυνήγησαν τους κλέφτες. Επί 12 χρόνους ο Θ.Κολοκοτρώνης, έζησε στην περιοχή και διετέλεσε και καπόμπασης. Μοναδική εξαίρεση στάθηκε ο Κ.Δικαίος επιβεβαιώνοντας τον κανόνα. Ακριβώς και γι'αυτό το λόγο οι εσωτερικές διαμάχες και οι εμφύλιοι πόλεμοι ή δεν υπήρξαν στην περιοχή ή ήταν περιορισμένης έκτασης. Η εξήγηση του φαινόμενου είναι η κοινωνική σύνθεση της επαρχίας. Μέσα στο Λεοντάρι κυριαρχούν οι παγαρϊτες, οι πραματευτάδες, οι έμποροι βιοτέχνες και οι κολυβιστές."τοκογλύφοι". Μια φοβισμένη αστική τάξη χωρίς τρανούς κοτζαμπάσηδες. Συντελεί σε αυτό και η παρουσία ισχυρών τουρκικών οικογενειών που έχουν τη γή στα χέρια τους, Στον περίγυρο του Καζά Λεονταρίου, επικρατεί ένα ελευθερόφρων δημοκρατικό πνεύμα, δεμένο με άιμα για τους κατοίκους του που υπήρξαν η αστείρευτη πηγή τροφοδοσίας της κλεφτουριάς. Και το ορεινό της επαρχίας υποβοηθεϊ. Τα Ακοβοδύραχα, Τουρκολέκα, -Ισαρι, Κραμποβός, είναι εστίες κλεφτομάνες.

1821

Μπαίνοντας το 1821 Βρίσκει τον Καζά του Λεονταρίου σε γενικό συναγερμό. Ο Αναγνωσταράς ύστερα από χρόνια πολλά εξορίας έχει ξαναγυρίσει και μένει στα πισινά χωριά (-Αγριλος). Ο Νικηταράς το ίδιο. Ο Κολοκοτρώνης γράφει σχετικά σελ.57. "-Εστειλα και εις τας επαρχίας Μεσσηνίας, Μυστρός, Καρύταινας, Φαναριού, Λεονταρίου, Αρκαδίας της Τριπολιτσάς και ήλθαν εκεί όπου ευρισκόμουν και του έλεγα την ημέρα του Ευαγγελισμού να είσθε έτοιμοι". Ο Παπαφλέσσας επίσης. Στο Δυράχι οι Κεφαλαίοι, στου Τουρκολέκα ο Κουλόχερας, πιο κάτω οτα Γιαννοκάμαρα, οι Μουραίοι και ο Ζαχαρόπουλος. Στο Λεοντάρι ο Σολομόνος, ο Παπαηλιόπουλος, ο Λαγύς, ο Θεοφάνης Ντέλος, ο Σελέτος, ο Ντουρέκας. Στου Σκορτσινού περιμένει ένα τσοπανόπουλο όπου θα πάρει εξαιρετική θέση σαν σημαιοφόρος του Νικηταρά και θα γίνει γενάρχης της μεγάλης οικογένειας των Μανιατέων (Μπούρα). Ο Σεφέρος, ο Σιώρης, οι Κατριβαναίοι, στου-Ισαρι ο Γιωράκος, ο Αλεξόπουλος στο Κρόμποβο, ο Β.Μποϋτουνας όλη αυτή η αθάνατη σήμερα αλλά άγνωστη μέχρι τότε γενιά των αγωνιστών του 21 περιμένει το σύνθημα του ξεσηκωμού. Είναι τόσο γνωστά τα προηγηθέντα με τον Παπαφλέσσα και τους προκρίτους της Αχαίας ώστε το μόνο που υποχρεώνεται ιστορικά να επαναλάβει κανείς τούτο μόνο: Ολόκληρη η θρυλοπσιημενη εξέγερση στο μοναστήρι της Αγίας Λαύρας είναι παραμύθι που φτιάχτηκε αργότερα για πολιτικούς σκοπούς. Το μοναστήρι της Αγίας Λαύρας ποτέ δε στάθηκε κιβωτός της εθνικής ανεξαρτησίας. Ουδέποτε μαζεύτηκαν καπεταναίοι και προεστοί και Παλαιών Πατρών Γερμανός για να σηκώσουν το λάβαρο του 21 που είναι και αυτό ένας "μύθος". Μιά σύναξη λακημένων ανθρώπων έγινε στην Αγία Λαύρα στις 7 Μάρτη για να κανονίσουν πως θα φύγουν για τα νησιά. Οι δε καλόγεροι του μοναστηρίου σε αντίθεση με τους πατριώτες καλόγερους του Μεγάλου Σπηλαίου αντετάχθησαν στην επανάσταση και προκάλεσαν και τη δίκαιη αποδοκιμασία της επαναστατικής κυβέρνησης που τους έστειλε και επιτιμητικό έγγραφο. Και το "λάβαρο" της Αγίας Λαύρας είναι μεταγενέστερο κατασκεύασμα και δεν ανήκει στο μοναστήρι (Αχαϊκά, τόμος 13ος, 1938 σελ.9-11, το αποδεικνύει με έγγραφα ο Πρωτοψάλτης). "...Και ουσκεφθέντες (7-3-21 στην Αγία Λαύρα) απεφάσισαν να μη δώσουν αιτία τινά άλλ'ως πεφοβισμένοι να παραμερίσουν εις μέρη ασφαλή και μόνον εάν η διοίκησις (Τουρκία) μεταχειρισθεί όπλα και βίαν... τότε εξ'ανάγκης να λάβωσιντα όπλα". Απομνημονεύματα Παλαιών Πατρών Γερμανού. Επίσης δια τον αναγνώστη ας διατηρήσει στη μνήμη του και τούτα τα αποσπάσματα από τα απομνημονεύματα του ίδιου Τρηγόριος Δίκαιος λεγόμενος... απατεών, αλητήριος, εξωλέστατος και ασυνείδητος περί μηδειός άλλον φροντίζων ειμή τίνι τρόπω να ερεθίσει την ταραχήν του έθνους δια να πλουτίσει εκ των αρπαγώ" και"... με τα παίγνια της φαντασίας του οι άπειροι, οι απαίδευτοι, οι χυδαίοι, κατήντησαν εις αχαλίνωτον ενθουσιασμόν..." σελ.22-23.

Στις αρχές Φεβρουαρίου 1821 οι επαρχίες Καρύταινας και Λεονταρίου πέρασαν σοβαρή κρίση εξ'αιτίας του παρακάτω περιστατικού που δανειζόμαστε την διήγηση από τον ίδιο τον Φωτάκο."... Οι Τούρκοι λοιπόν δια να προφυλάξουν την επαρχίαν και να εμποδίσουν κίνημα επαναστατικό του Κολοκοτρώνη (είχε μαθευτεί ότι έφθασε στη Μάνη), απεφάσισαν να στείλουν δύναμιν στρατιωτικήν εις την Μητρόπολιν της επαρχίας συγκειμένην από 500 καβαλαραίους Τούρκους Λεονταρίτας, διότι οι Λεονταρίται Τούρκοι ήσαν ανάποδοι και χριστιανομάχοι, και από 500 πεζούς υπό την αρχηγίαν του Τράστα του κακού Τούρκου, ο οποίος είχε την παραγγελίαν να εισακούεται και με τους Παλαιούς και ομού να περιφέρονται εις όλα τα χωριά μεταξύ Λάλα Καρύταινας, να γυρίζουν και εις τας λοιπάς επαρχίας και να μην αφήσουν πιθαμή τόπου αφύλαγον..." σελ.49 Α-τόμος. Ο κίνδυνος από μια τέτοια ενέργεια των Τούρκων ήταν μεγάλος γιατί οι δύο βασικές επαρχίες Λεονταρίου και Καρύταινας πέρναγαν κάτω από την πιό σκληρή αστυνόμευση οργανωμένων ευκίνητων τουρκικών αποσπασμάτων. Ευτυχώς χαράς στην έξυπνη υπόδειξη των φιλικών, Γεωργίου Δημητρακόπουλου, Αλανιστιώτη και Προκοπίου Παπαδόπουλου από τη Νεμνίτσα, αντιμετωπίσθηκε ο κίνδυνος με τον εξής τρόπο: Χωρίς να ξέρουν οι περισσότεροι, όπως επιβεβαιώνεται ιδίως από την κατοπινή συμπεριφορά των προεστών Καρύταινας, Κουλά και Μιχελή, προσκλήθηκαν οι πρόκριτοι των επαρχιών να παίξουν τον μποξιάνη και να ρίξουν χαράτσια. Δηλαδή να καθωρίσουν τους τούρκικους φόρους στους ραγιάδες. Μια τέτοια συνέλευση όπως έχει αναφερθεί προστατεύονταν από τους Τούρκους. Αυτό εξεμετελεΰθησαν και οι ρωμιοί και με την ευκαιρίατης φορολογίας συζήτησαν και το ζήτημα των τουρκολεονταριτών. Απεφάσισαν να εγγυηθούν προσωπικά όλοι τους και να ζητήσουν να διορισθούν χριστιανοί φύλακες (κόποι) που θα εμπόδιζαν κάθε προσέλευση του Κολοκοτρώνη. Και με απόφαση της συνέλευσης διορίστηκαν οι Κολιαίοι, Δημήτριος και Γιώργος για την περιοχή Λιοδώρας και για τον κάμπο της Μεγαλοπόλεως. Οι Παυλόγιαννης, Ντρούκας και Βασίλειος Μπουτούνας από τις Καρνές Λυκοσούρας. -Ετσι ματαιώθηκε το επικίνδυνο τουρκικό σχέδιο. Και οι παραπάνω "φύλακες" ήταν από τα πρώτα παλικάρια του ξεσηκωμού.

Μπαίνοντας ο Μάρτης 1821, ο Καζάς Λεονταρίου βρίσκεται σε ξεσηκωμό. -Εχουν συγκεντρωθεί, ο Παπαφλέσσας, ο Αναγνωσταράς, ο Νικηταράς κα στρατολογούν .-Ολοι ξέρουν ότι πολύ σύντομα θα γίνει η εξέγερση και είναι έτοιμα ισχυρά σώματα για να χτυπήσουν την Καλαμάτα που αποφασίζεται να είναι ο πρώτος αντικειμενικός σκοπός της επανάστασης. Η επιλογή της Καλαμάτας δεν είναι τυχαία. Προσφέρεται και σαν σημαντική πόλη και σαν λιμάνι. -Επειτα βρίσκεται πολύ κοντά στην επαρχία Λεονταρίου και πάνω Μεσσηνίας όπου υπάρχουν συγκεντρωμένες επίλεκτες επαναστατικές δυνάμεις. Στις 22/3/21 γίνεται η εισβολή στην Καλαμάτα που απελευθερώνεται. Είναι το πρώτο οργανωμένο επαναστατικό γεγονός που συνοδεύεται και με τη γνωστή διακύρηξη του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Ο πρόσφατος καυγάς για τα πρωτεία με τους Καλαβρυτοπατρινούς δίνει την ευκαιρία για να καθιερωθεί τούτο στη συνείδηση του ελληνικού λαού. Γιατί πάλι για λόγους πολιτικού γοήτρου και σ'αυτό το σημείο υπήρχε διαστρέβλωση. Αποτελεί ιδιαίτερη τιμή για την επαρχία Λεονταρίου το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος των απελευθερωτών της Καλαμάτας ήταν απ'την περιοχή της. Αναγνωσταράς, Παπαφλέσσας, Νικηταράς, Μπούρας,{από τα Γιαννοκάμαρα), Κεφαλαίοι, ο Μητροπέτροβας με το γαμπρό του Παναγιώτη Κατριβάνο και τους Ισαραίους, επικεφαλής συμπατριωτών τους μαζί με τους Μανιάτες του Μούρτζικου, Μαυρομιχαλαίων, Καπετανάκη και του Κολοκοτρώνη κατέλαβαν την πρώτη πρωτεύουσα επαρχίας και ξεσήκωσαν τη σημαία της επανάστασης. Τα γεγονότα της Καλαμάτας επηρρέασαν άμεσα την τύχη του Λεονταρίου. Οι ανάποδοι και χριστιανομάχοι τουρκολεονταρίτες, βλέποντας ότι είναι αδύνατον να κρατήσουν το Λεοντάρι, αφού μάλιστα το κάστρο του έχει ερειπωθεί, παίρνουν στις 24/3 τις οικογένειες τους και ότι κινητά μπορούν και φεύγουν για την Τρίπολη γιατί στο μεταξύ είχαν πληροφορηθεί, ότι ο Κολοκοτρώνης με ισχυρή δύναμη Μανιατών έρχεται εναντίον του Λεονταρίου. Και πραγματικά οι Καλαματιανοί επαναστάτες αποβλέπουν προς το Λεοντάρι και με την ελπίδα πλούσιας λείας. Γιατί το Λεοντάρι είχε πολύ πλούσιους Τούρκους που φημίζονταν και για την πλούσια οικοσκευή τους (χαλκώματα). Αυτός ο πειρασμός μάλιστα, προκάλεσε και διαφωνίες ανάμεσα στον Κολοκοτρώνη και τους Μανιάτες μετά την κατάληψη της Καλαμάτας, διότι οι δεύτεροι βιάζονται για το Λεοντάρι. Καυστικός ο Γέρος, τους παρατήρησε" "Θα πάμε για Τούρκους ή για χαλκώματα στο Λεοντάρι". Στις 25 Μαρτίου το Λεοντάρι ελευθερώνεται από σώμα Μανιατών υπό τον Ηλία Μαυρομιχάλη (Μπε'ιζαντή) και τον γαμπρό του Π.Κοσονάκο Φωκά που βρίσκει και άφθονα λάφυρα γιατί οι Τουρκολεονταρίτες κλείδωσαν τα σπίτια τους και άφηκαν εντολή να μην τους πειράξουν τίποτα γιατί θα ξαναγυρνούσαν.-Οπως και το έκαναν με μια ομάδα καβαλαραίων. Τόσο φόβο δε είχαν προκαλέσει, ώστε πολλοί ντόπιοι τους βοήθησαν και με τα ζώα τους για να μετακομίσουν. Αναφέρει ο Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματα του σελ.59. Έμαθαν εις το Λεοντάρι ότι εβγήκα με τόσες χιλιάδες Μανιάτες. Παίρνουν τα ζώα των ραγιάδων και ανεχώρησαν για Τριπολιτσά...Εκίνησα να βγώ εις το Δερβένι Λεονταρίου. Απαντάω ένα μεζίλι (ταχυδρόμο) από τους - Ελληνες και μου λέει ότι οι Λεονταρίτες (Τούρκοι) έφυγαν και επήγαν ίσια Φραγκόβρυση (Ασέα) κι έπειτα γύρισαν πίσω κι έκοψαν δύο τρεις -Ελληνες εβδομήντα καβαλαραίοι ήσαν. Είπα τρέξατε να τους κλείσετε κι έφθασα πίσω εις Λεοντάριο...". Δεν χρειάστηκε όμως γιατί τον πρόλαβε ο Ηλίας Μαυρομιχάλης που το απελευθέρωσε. -Ετσι το Λεοντάρι είναι η τρίτη πρωτεύουσα επαρχία που απελευθερώνεται μετά την Καλαμάτα και Καλάβρυτα. Στις 25/3/1821 μετά από 363 χρόνια σκλαβιά οι Λεονταρίτες με επικεφαλής τον -Αγιο ιερέα τους Παπαηλιόπουλο εορτάζουν ελεύθεροι και ο Ηλίας Μαυρομιχάλης αποθεώνεται. Οι δεσμοί του Λεονταριου με τους Μανιάτες θα γίνουν στενότεροι μετά την απελευθέρωση, όταν ο ανεψιός του Ηλία Μαυρομιχάλη, Ηλίας Κοσονάκος, παίρνοντας κόρη του προύχοντα Λεονταριου Πλατάνα Μάνουσόπουλου, εγκατεστάθει οριστικά σ'αυτό και από αυτόν κρατάν αρκετοί απόγονοι του Λεονταρίτες οήμερα.

Στο μεταξύ ο Κολοκοτρώνης φεύγει με τον Μουρτζίνο για την περιοχή Λεονταριου Καρύταινας, ενώ ο Αναγνωσταράς και Παπαφλέσσας με Λεονταρίτικες δυνάμεις, τραβάν για την πολιορκία των κάστρων, Ναυαρίνου, Μεθώνης, Κορώνης. Ο δε Νικηταράς με 100 για τη Φραγκόβρυση να χτυπήσει τους Καβαλαραίους τουρκολεονταρίτες για να μην κατέβουν προς το Λεοντάρι. Τους χτύπησε και τους πήρε αρκετά γιδοπρόΒατα λάφυρα. Στο Κούρταγα ο Κολοκοτρώνης μαθαίνει ότι στο Λεοντάρι βρίσκεται ο Μαυρομιχάλης και προχωρεί προς την Καρύταινα. Στις 25/3 βρίσκεται στο χωριό Δεδέμπεη (τριπόταμο) μιά ώρα από το Λεοντάρι, όπου ένας από τους πιο άξιους πολεμιστές και ιερωμένους, ο φιλικός Παπαδημήτρης τον φιλοξενεί. Γι αυτόν τον άξιο παπά και αγωνιστή του οποίου απόγονοι είναι αρκετοί σήμερα στη ζωή, θα βρούμε κατ'επανάληψη ευκαιρία ν'ασχοληθούμε. Μαζί με τον Παπαηλιόπουλο του Λεονταριου στάθηκαν από τους πιό επιφανείς της επαρχίας. Ο πρώτος υπήρξε και ατρόμητος πολεμιστής. Στου Δεδέμπεη πρόσταξε ο Κολοκοτρώνης να ρίξουν χιλιάδες τουφεκιές για να ψυχωθεί ο κόσμος. Εκεί τον βρήκε και γράμμα του "κάπου" Βασίλη Μπούτουνα απ'τις Καρυές που τον πληροφορούσε να βιασθεί γιατί οι Τούρκοι του Φαναριού θα περνούσαν για τη Ντροπολιτσά και ότι οι κοτζαμπάσηδες της Καρύταινας, Σπήλιος Κουλός και Μιχάλης, βοηθούσαν τους Τούρκους και ότι ο κάμπος της Καρύταινας δεν ήθελε "να πιάσει τ'άρματα". θυμάται ο Κολοκοτρώνης (σελ. 60-61). "... Απάντησα έναν πεζοδρόμο σταλμένο από το Βασίλη Μπούτουνα Καρυώτη και μου έγραφε ότι "Οι Τούρκοι της Καρύταινας και ο Βοϊβόδας του Ιμπλακίου Μουσταφής Ριγιώτης και οι δύο προεστοί της Καρύταινας ο Σπήλιος ο Κουλάς και ο Μιχελής " δεν ήταν εις την εταιρείαν μπασμένοι και δεν ήξευραν τι εγίνετο και επαρεκίνησαν τους Τούρκους να μη φύγουν, αλλά να μείνουν εις το κάστρο. Ο Κάμπος της Καρύταινας δεν ήθελε να πιάσει τ'άρματα. -Ετσι μ'έγραψεν αυτός. Εγώ δεν έλειψα να κάνω μια προσταγή και επάτησα τη βούλα μου." -Οποιο χωριό δεν ήθελε να ακολουθήσει τη φωνή της πατρίδος τσεκούρι και φωτιά". ...Επήγα σ'ένα χωριό Τετέμπεη ανάμεσα Λεοντάρι, Καρύταινα. Οι Μανιάτες (Μούρτζινος) μου είπαν" Να πάμε εις το Λιοντάρι" τους είπα "Να πάρουμε χαλκώματα;". Την αυγή ξημέρωσε 26. -Εριξα χίλια ντουφέκια. Στο δρόμο απάντησα ένα γράμμα του Βασίλη Μπούτουνα που μου έλεγε "δες το γράμμα των Φαναριωτών..."

Κι έγραφε το γράμμα ότι αύριο περνάμε δια Τριπολιτσά, είμεθα τόσοι κι ετοιμασθήτε να ενωθούμε. Την αυτήν ημέραν που εκίνησα ήμουν 27 με έφθασε ένας ντεσκερές (επιστολή) του μακαρίτη του Μπεϊζεντέ Ηλία ότι έφθασε με 200 στο Λεοντάρι και του έγραψα να φθάσει γρήγορα γιατί σήμερα έχουμε τουφέκι... Από κει που του έγραψα (ήταν κοντά πλέον Καρύταινα) εις το Λιοντάρι, είταν τέσσερις ώρες τραβηχτές και κατά τύχη έπεσε παλκαθρωπός ο πεζός και δεν επήγε..."

Ο Βασίλης Μπούτουνας φυλάγοντας στο γεφύρι της Καρύταινας σκότωσε τον Τούρκο απεσταλμένο και του πήρε τα γράμματα του.-Ετσι ειδοποίησε τον Κολοκοτρώνη που έσπευσε για την Καρύταινα για να πολιορκήσει τους Τούρκους που είχαν ενισχυθεί και με τον ερχομό των Φαναριωτών (Ανδρίτσενας). Για το πρώτο αυτό πολιορκητικό στρατόπεδο, αξίζει να μεταφέρουμε τη γραφική περιγραφή του απ'το Φωτάκο (σελ.80 Α-τόμος). "~Ητο ο πρώτος πόλεμος όπου εαυνάχθησαν τόσοι πολλοί -Ελληνες στρατιώται. Οι περισσότεροι απ'αυτούς ήσαν χωρίς άρματα και άλλοι είχαν μαχαίρας, άλλοι σουγλιά και αι σημαίαι των περισσοτέρων ήσαν τσεμπέρες των γυναικών τους. Ερωτούσαν οι απλοί -Ελληνες ο ένας τον άλλον.

- Διατϊ εμαζωχθήκαμεν εδώ και τι θα κάνωμεν; Οι δε καπεταναίοι τους έλεγαν:

- Εμαζωχθήκαμεν δια να σκοτώσουμε τους Τούρκους δια την ελευθερία μας... εδώ εβλέπαμεν την μεγαλυτέραν προθυμίαν του λαού. Και αι γυναίκες αι ιδιαι ήρχοντο φορτωμένες κρέατα, κρασιά και άλλας τροφάς, δια να φύγουν οι άνδρες των και οι λοιποί στρατιώται. Το δε στρατόπεδον ωμοίαζεν εις αυτήν την περίστασιν χωρικό πανηγύρι... ~Ητο παράξενον κα απίστευτον να πάρουν από τους αφεντάδες των τ'άρματα και την δόξαν.." Η τύχη του πρώτου αυτού ελληνικού στρατοπέδου στάθηκε άδοξη. Μετά τις πρώτες επιτυχίες, βγήκε τούρκικη δύναμη από την Τριπολιτσά και το διέλυσε, κινδύνεψε δε να πιαστεί αιχμάλωτος και ο Κολοκοτρώνης. Αξίζει να μνημονευτεί ότι στη σοβαρότερη μάχη του "Αη Θανάση" τοποθεσίας πλησίον Καρύταινας διέπρεψαν δυό κατοπινοί οπλαρχηγοί της περιοχής μας, ο γνωστός μας Βασίλης Μπουτούνας και ο Γιωργάκης Τζάκας. Την ηρωική στάση τους την αποθανάτισε και η Δημοτική Μούσα. Βάζει το Γέρο να φωνάζει: " Εσύ Βασίλη Μπούτουνα και συ Γιωργάκη Τζάκα στον Αη Θανάση τρέξετε πέρα κατά τη Λάκα."

Το Λεοντάρι έδρα της επανάστασης

Μετά την άδοξη διάλυση του στρατοπέδου της Καρύταινας και τη μεταφορά όλων των Τούρκων στην Τρίπολι, οι επικεφαλείς των επαναστατών τράβηξαν προς τη Στεμνίτσα (υψούς) και συνέχεια στο Χρυσοβίτσι όπου διεφώνησαν με τον Κολοκοτρώνη και τον εγκατέλειψαν και μαζεύτηκαν στο Λεοντάρι το οποίο έκαμαν έδρα στρατολογίας και ορμητήριο τους. "Μου λέγαν: Τί να κάνουμε εδώ; Να αναχωρήσουμε να πάμε εις το Λεοντάρι να συνάψουμε στρατεύματα να ιδούμε τι απογίνεται εκείνος ο κόσμος". Εγώ τους είπα δεν έρχομαι...(σελ.64) Ο Αναγνωσταράς, Μούρτζινος, Μπούρας, πάνε στο Λεοντάρι, έμεινα μόνος με τ'αλογό μου εις το Χρυσοβίτσι. Γυρίζει ο Φλέσσας και λέγει ενός παιδιού "Μείνε μαζί του μην τον φάνε τίποτε λύκοι". ~ Εκατσα έως που σκαπέτησαν τα μπαϊράκια τους, απέ κατέβηκα κάτω, ήταν μια εκκλησία εις τον δρόμον και το καθησιόν μου ήταν όπου έκλαψα την Ελλάς..."(σελ.65). Πολύ αργότερα και αφού διαλυθεί το πρώτο στρατόπεδο του Βαλτετσίου, θα ακολουθήσει η βαρυσήμαντη απόφαση του Κανέλλου Δεληγιάννη για να αναγνωρίσει τον Κολοκοτρώνη αρχηγό των αρμάτων επαρχίας Καρύταινας."... Την σήμερον το γένος της επαρχίας Καρύταινας, αυτοθελήτως διορίζει αρχιστράτηγον και κεφαλή των όπλων τον καπετάν θεόδωρον Κολοκοτρώνη εις του οποίου τας οδηγίας και προσταγάς είμεθα εις χρέος να υπακούομεν..." Αυτή η απόφαση που θα τιμά αιώνια τον Κανέλλο Δεληγιάννη γιατί αποτελεί τη μεγαλύτερη υπηρεσία του. Επέτρεψε έτσι στο Θεόδωρο Κολοκοτρώνη να δημιουργήσει το ισχυρό ένοπλο τμήμα του από την επαρχία Καρύταινας και να επιτύχει με το κύρος πλέον και της ένοπλης δύναμης, να τραβήξει την επανάσταση στην πολιορκία της Τριπολιτσάς που ήταν ο σωστός, αντικειμενικός, στρατηγικός σκοπός, την περίοδο εκείνη. Στο μεταξύ στο Λεοντάρι είναι όλη η άλλη ηγεσία της επανάστασης στη Ν.Χερσόνησο. Μαυρομιχαλαίοι, Αναγνωσταράς, Μούρτζινος, Παπαφλέσσας, Μητροπέτροβας κ.λπ. Κάναν στρατολογία και συγκέντρωναν εφόδια. Ο Πέτρος Σολομόνος, προεστός του Λεονταριου, προσέφερε τις μεγάλες υπηρεσίες του. Μυημένος στη φιλική εταιρεία από το 1819 και γνωρίζοντας την επικείμενη επανάσταση αρνήθηκε να πάει στην Τριπολιτσά, όπως πήγαν οι άλλοι προύχοντες για να μείνουν τελικά αιχμάλωτοι και να προσφέρουν αθελά τους δυό μεγάλες υπηρεσίες στο έθνος. Μία γιατί με την λιγόψυχη μετάβαση τους - κάθε θρυλοποίηση ή διαστρέβλωση είναι ιστορικά απαράδεκτη -αποκοίμισαν τους Τούρκους έστω και για λίγο καιρό. Και από την άλλη, γιατί η απουσία τους επέτρεψε την ευκολότερη στο πρώτο ατάδιο εισβολή των λαϊκών ηγετών και των καπεταναίων. Αν ήταν ελεύθερος ο Θ.Δεληγιάννης, ο Παπατσώνης, ο Κοπανίτσας... πολύ αμφίβολο είναι εάν θα εδέχοντο την αρχιστρατηγία του Κολοκοτρώνη και τη νέα τάξη πραγμάτων "των κλεφτών". -Επειτα η θυσία τους και τα βασανιστήρια τους από τους

Τούρκους, φανάτισαν τον επαναστατημένο λαό.

-Ολο τον Απρίλη του 1821, το Λεοντάρι είναι η επαναστατική έδρα όπου είναι συγκεντρωμένες οι κύριες δυνάμεις. Εκεί θα τους βρει ο ταχυδρόμος του Κολοκοτρώνη για να τους προκαλέσει να ζυγώσουν την Τρϊπολι, όπου είχε πλησιάσει και αυτός με δυνάμεις από την επαρχία της Καρύταινας. "Απόλυκα πεζοδρόμους στο Λεοντάρι όπου ήταν συναγμένοι οι καπεταναίοι και τους είπα να ζυγώσουν κοντά εις την Τριπολιτσά, Παπαφλέσσας, Μουρτζινός, Αναγνωσταράς" (οελ.65 Κολοκοτρώνης). -Ετσι ιδρύθηκε το πρώτο στρατόπεδο στο Βαλτέτσι, κι έγινε η πρώτη καταμέτρηση των παλικαριών με τους καπεταναίους τους. Οι Λεονταρίτες ανεγνώρισαν αρχηγό τους τον Αναγνωσταρά σα γεροντότερο και πολυπειρότερο . Τότε οριστικοποιήθηκε κι ο χωρισμός της Λυκοσούρας, που με τους Κατριβάνο και Σιώρη υπήχθησαν υπό τον Μητροπέτροβα. Ο Κράμποβος και τα χωριά του κάμπου πέρα απ'την Μεγάλη πόλη, πέρασαν στ'άρματα της Καρύταινας και έγιναν έτσι αργότερα οι ένοπλες βάσεις του Κολοκοτρώνη. Ανάμεσα τους ξεχώρισαν για την παλικαριά τους, οι Γεώργιος Τζάκας και Ζέρβας.( Η σημερινή οικογένεια των πολιτευτών Ζερβιών είναι απόγονοι του). Στις 24 όμως Απριλίου και πριν προλάβει να συγκροτηθεί το στρατόπεδο, δέχεται επίθεση ισχυρών τουρκικών δυνάμεωνπροερχόμενων απ' την Τριπολιτσά και διαλύεται. Ιδιαίτερα οι Τούρκοι κυνήγησαν όσους έφεραν ευρωπαϊκά ρούχα γιατί αυτούς θεωρούσαν σαν υποκινητές. Ο Φωτάκος διηγείται πως για να γλυτώσει, πέταξε το φράγκικο ταμπάρο του. Στην μάχη αυτή οι καταστροφές των Ελλήνων θα ήσαν μεγαλύτερες αν ο Νικηταράς με λιγοστούς τουρκολεκέους, με τον αδελφό του Νικόλα και τον εξάδελφο του Κουλόχερα δεν έκανε τολμηρή απωθητική αντεπίθεση. Σ'αυτήν την μάχη ο έξοχος αυτός και άτυχος αγωνιστής με την ενστικτώδη εθνική του ευαισθησία την απαίδευτη αλλά πολύτιμη, φώναξε το περίφημο του: - Γιατί φεύγετε Περσιανοί σταθήτε να πολεμήσουμε- -Ετσι αρραβώνιασε το 21 σαν εθνική συνέχεια των περσικών πολέμων. Τούρκοι (περσιανοί) στην αναγενόμενη συνείδηση του έθνους "λάκηξαν" μπρος στους λιγοστούς παλικαράδες του Τουρκολέκα. Η ιστορική ενότητα την ημέρα εκείνη αποκαταστάθηκε με την ενστικτώδη κραυγή ενός αγωνιστή.

Πάλι στο Λεοντάρι κατέφυγαν και με την νέα κακοτυχία οι επαναστάτες." Αμίλησαν μεταξύ τους και με τον Κολοκοτρώνη και είπαν να πάν οτο Λεοντάρι, να συναχθούν και να επιστρέψουν οπίσω. Τότε και ο Κολοκοτρώνης τους είπε ότι θα πάει και αυτός στη Καρύταινα και από εκεί θέλαν γραφοφορηθεί..." (Φωτάκος Α 190).

Με τη μετάβαση του Κολοκοτρώνη στην Καρύταινα όπου αναγνωρίζεται αρχηγός των αρμάτων της επαρχίας αρχίζει η σημαντική από μέρους του στρατολογία και η συγκέντρωση τροφίμων. Το ίδιο γίνεται και στο άλλο στρατόπεδο του Λεονταρίου όπου είναι μαζεμένοι όλοι οι καπεταναίοι εκτός από τον Μούρτζινο και Αναγνωσταρά που ξαναπήγαν για την πολιορκία των μεσαιωνικών κάστρων και του Νικηταρά που με απόσπασμα Λεονταριτών πήγε στο -Αργός για να μαζέψει τις μολυβένιες στέγες των εκκλησιών και των τζαμιών για να φτιάξουν βόλια.

Στο Λεοντάρι με νέα δύναμη και ενισχυμένο κύρος στέλνει ταχυδρόμο στους καπεταναίους ο Κολοκοτρώνης για να μαζευτούν πάλι στο Βαλτέτσι που τώχει επισημάνει σαν κατάλληλη θέση στρατοπέδου πολιορκίας της Τριπολιτσάς πράγμα που έγινε." -Ολοι ετράβηξαν εις το Λεοντάρι...Σε δέκα μέρες περάσοντας τους έγραψα εις το Λεοντάρι να ρθήτε να πιάσουμε το Βαλτέτσι. Και τότε εκκίνησαν Μπεηζαντές οι Πετροβαίοι, οι Μεσσήνιοι χίλιοι διακόσιοι Παπατσώνης ... 67 σελ. Κολοκοτρώνης.

Μάχη του Βαλτετσίου

Γρήγορα το στρατόπεδο του Βαλτετσίου ενισχύεται για να αντιμετωπίσει νέα επίθεση των

Τούρκων που είχαν ενισχυθεί και με 3500 Αλβανούς σταλμένους από τον Χουρσίτ, σταλμένους με τον Κεχαγιά μπέη του. Μεταφέρουμε τα της οχυρώαεως από τον Φωτάκο (σελ.121 Α~ τόμος) " Ο Κολοκοτρώνης επήγε εις το Βαλτέτσι με τους εκεί καπεταναίους έκανε συμβούλιον δια να κάνουν οχυρώματα (ταμπούρια) και έκαμαν τα ακόλουθα. Πρώτον ένα του Ηλία και Κυριακούλη Μαυρομιχάλη Μανιάτικον. Δεύτερον του Κεφάλα του Παπατζώρη και του Μητροπέτροβα των Καλαματιανών και άλλων Μεσσηνίων, μεταξύ των οποίων ήτο κλεισμένος στα οχυρώματα αυτών και ο Παναγιώτης Κατριβάνος από του -Ισαρι και ο Αθανάσιος Δαγρές από τη Βρωμόβρυση Λεονταρίου. Τρίτον του Ηλία Φλέσα με τους Λεονταρίτες και άλλους από άλλας επαρχίας. Τέταρτον ταμπούρι είχαν κάνει οι αδελφοί Μπουραίοι από τους Κωνσταντίνους Μεσσηνίας, οι Μανιάτες, οι Τριπολιτσιώτες και οι ντόπιοι. Το όπου ευρίσκετο ο Μητροπέτροβας, ήτο εις το κάτω μέρος του χωρίου όπου εδούλευε και η καβαλαρία των Τούρκων και αυτό εδέχθη όλην την τούρκικην φωτιάν..." Ο Μητροπέτροβας ήταν παλιός κλέφτης διασωθής το 1806. Στην επανάσταση ήταν 75 χρονών, μα ήταν το καλύτερο τουφέκι. Είχε γαμπρούς του το Γιαννάκη Γκρϊτζαλη και Παναγιώτη Κατριθάνο που πάντοτε ήσαν μαζί του. Γέρος 85 χρονών θα δούμε, ότι επί βαρβάρων είδε το γαμπρό του τον Γκρϊτζαλη να εκτελείται ως στασιαστής, τον άλλον να κρύβεται στα βουνά και τον εαυτό του στη φυλακή. Το βιβλίο του θα κλείσει ακριβώς με τα θλιβερά αυτά επεισόδιατου 1833. Στις 12 με 13 Μαίου 1821 γίνεται η νικηφόρα μάχη του Βαλτετσίου που τόσο σημαντικά επέδρασε στην εξέλιξη της όλης πορείας της επανάστασης. Ακολουθούν οι μικρότερες στα Βέρβαινα και Δολιανά. Αξίζει να σημειωθεί ότι πρωταγωνιστές και από τις δύο πλευρές ήσαν Λεονταρίτες. Χίλιοι πεντακόσιοι τουρκολεονταρίτες και Καρυτινοί πολέμησαν λυσσασμένα στο Βαλτέτσι ιδίως εναντίον του μανιάτικου ταμπουριού. Από την άλλη μεριά το Λεονταρίτικο ταμπούρι, δέχθηκε νικηφόρα την επίθεση του ικανού πολεμιστή Ρουμπή, με τους Μπαρδουνιώτες τουρκαλβανούς τους που ήσαν τα καλύτερα παλικάριατων Τούρκων του Μοριά. Τους θεωρούσαν πολεμικότερους από τους παλαιούς. Στα Βέρβαινα και Δολιανά ο Νικηταράς με λιγοστούς συμπατριώτες του και τον αδελφό του Νικόλα ολοκλήρωσε τη νίκη του Βαλτετσίου. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Νικηταράς πήγαινε για το -Αργός και οι Δολιανίτες του είχαν αρνηθεί να του δώσουν λίγο κρασί που ζήτησε για τα παλικάρια του.

Γιαυτό όταν φάνηκαν οι Τούρκοι και οι χωρικοί φοβισμένοι τους ζήτησαν να τους βοηθήσουν, ο αδελφός του Νικόλας θυμωμένος για τη συμπεριφορά τους είπε στο Νικηταρά να φύγουν. Μα αυτός του απάντησε: "Ρε Νικόλα εγώ τους Περσιανούς πάω στο Ανάπλι γυρεύοντας και εδώ θα τους αφήσω να κάψουν το χωριό;" Κι έμεινε και τότε πρωτονομάστηκε τουρκοφάγος. Κι έμεινε αθάνατος. Μετά τη νίκη του Βαλτετσίου οι επαναστατικές δυνάμεις, προωθήθηκανπρος την Τριπολιτσάκι έπιασαν θέσεις στα Τρίκορφα (71 σελ.Κολοκοτρώνης). " Μετά 10 μέρες έκανα μια διαταγή και παρακινούσα του Βαλτετσίου τα στρατεύματα να έλθουν στα Τρίκορφα καθώς και το έκαναν. Ο Αναγνωσταράς, ο Ηλίας, οι Μεσσήνιοι, όλοι ο Λεονταρίτες, οι Σαμπαζιώτες έως χίλιοι πεντακόσιοι." Η πολιορκία της Τριπολιτσάς έπαιρνε σάρκα και οστά, η επανάσταση στερεωνόταν.

Πολιτικές ζυμώσεις Καλτεζάι  Σαράκοβα – Υψηλάντης

Με τη σταθεροποίηση της επανάστασης και τις πρώτες επιτυχίες της εμφανίζεται και η βαθειά αντίθεση και διαίρεση ανάμεσα στις καινούργιες δυνάμεις που εμφανίζονται και ζητούν να ηγηθούν. Φιλικοί, καπεταναίοι που εκφράζουν τα συμφέροντα των ευρύτατων λαϊκών μαζών και την παλιά κυρίαρχη τάξη που αγωνίζονται να διατηρήσουν τα κεκτημένα και να υποκαταστήσουν τον Τούρκο κυρίαρχο. Γύρω απ'αυτή τη σύγκρουση έχει πολύ αίμα και πολύ μελάνι χυθεί. Δεν είναι σκοπός του βιβλίου η ιστόρηση του. Θα γραφεί ότι συνδέεται με το Λεοντάρι και τον Καζά του.

Το Λεοντάρι, έδρα στρατοπέδου και πατρίδα ισχυρών προσωπικοτήτων όπως ο Αναγνωσταράς, Παπαφλέσσας, Νικηταράς με μια παράδοση κλέφτικη και φιλική προς τον

Κολοκοτρώνη, γίνεται από την πρώτη στιγμή κέντρο και πολιτικής δραστηριότητας. Ο Παπαφλέσσας μετά την επιστροφή του από την Κόρινθο όπου μαζί με τα άλλα έκαψε και τον πύργο του Προύχοντα Ρέντη, εγκαθίσταται στο Λεοντάρι όπου αρχίζει τη στρατολογία για τη δημιουργία ισχυρού σώματος. -Εχει ανανεώσει τους λογαριασμούς του με τους κοτζαμπάσηδες του Μοριά και ιδιαίτερα με τους Κορίνθιους και με τον Κανέλλο Δεληγιάννη, με τον οποίον ήρθαν στα χέρια και μπιστολίστηκαν στην Καρύταινα. Στο μεταξύ οι ανάγκες αφ'ενός για τη δημιουργία ενός κεντρικού οργάνου διοικήσεως και η βιασύνη από μια μερίδα να δημιουργήσουν τετελεσμένα γεγονότα πριν έλθει ο Δημ.Υψηλάντης, οδηγούν στη συνέλευση της Καλτέζας (5 ώρες μακριά από το Λεοντάρι) όπου δημιουργείται η πελοποννησιακή γερουσία. Στη συνέλευση των Καλτεζών που παρόλο τον συντηρητικό χαρακτήρα της έχει σημαντική πολιτειακή σημασία. Είναι η πρώτη απόπειρα για την ίδρυση ενός κρατικού οργανισμού και η επαρχία Λεονταρίου αντιπροσωπεύεται με τον Πέτρο Σολομότο και Αναγνωσταρά.

ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ

Ο Υψηλάντης ως αντιπρόσωπος του αδελφού του φθάνει στην Καλαμάτα και μέσω Λεονταρίου ανεβαίνει στο στρατόπεδο της Σαράκοθας (Μαινάλου), όπου τον περιμένουν όλοι με αγωνία, συγκίνηση και διαφορετικά αισθήματα. Οι φιλικοί, οι καπεταναίοι κι ο λαός, στο πρόσωπο του ελπίζουν να Βρουν τον αποφασιστικό αρχηγό που θα ενώσει το έθνος κατά των Τούρκων, μα και θα κόψει το βήχα των κοτζαμπάσηδων οι οποίοι απ'την άλλη μεριά, ανήσυχοι για τις νέες δυνάμεις που τους αμφισβητούν την εξουσία και ξεφοβισμένοι λόγω των πρώτων επιτυχιών της επανάστασης, συνομοτούσαν για να κρατήσουν την εξουσία. Στο μεταξύ είχε έλθει βοηθός τους ο Αλ. Μαυροκορδάτος του οποίου οι φιλοδοξίες και οι σκέψεις ήσαν διαφορετικές από αυτές των φιλικών. Απο απόσπασμα γράμματος του 27/10/21 προς τον Δημήτριο Υψηλάντη φαίνεται πως έβλεπε την επανάσταση και τους δημιουργούς της "...Λέγω ένοχοι, διότι δεν ημπορώ να ονομάσω παρά ένοχον την κακοήθειαν των ανθρώπων εκείνων (φιλικών) οι οποίοι ενώ το γένος φανερά επροχώρει και ελπίζετο ίσως αναίμακτη η ελευθερία του μετ'ολϊγους ενιαυτούς επετάχυναν δι ίδια τέλη το πράγμα (επανάστασιν) ενώ το γένος ήτο ακόμη ανέτοιμον..." Σ'αυτήν την ατμόσφαιρα της εχθρότητας, καχυποψίας και ερεθισμού έφθασε ο Δημήτρης Υψηλάντης, άνθρωπος πατριώτης και γενναίος αλλά χωρίς την πολιτική τόλμη που εχρειάζετο η στιγμή. Γράφει σχετικά ο Τρικούπης, Α~τόμος σελ.221. "Αν ο Υψηλάντης είχε τόσην πολιτικήντόλμην, τόσην όσην έδειξε πάντοτε ανδρείαν εν πολέμω, σείων μόνον την σπάθιν του και μήδε ρανϊδα χύνων αίματος, θα κατόρθωνε να επιβληθεί...". Πρέπει να γνωρίζουμε ότι τα μίση ήταν πολύ ανεβασμένα. Ο Κολοκοτρώνης σελ.82 γράφει σχετικά: "Ο λαός είχε πάντοτε σκοπό να σκοτώσει τους άρχοντες και με κάθε παραμικρά αίτια ερεθϊζετο...". Την εξόντωση των κοτζαμπάσηδων την ήθελε και ο Ανδρούτσος καθώς και ο Αναγνωσταράς που μάλιστα υπέδειξε και τον τρόπο της δολοφονίας τους. Το ίδιο και ο Παπαφλέσσας. Αντετάχθη και σωστά ο Κολοκοτρώνης. Γιατί τη στιγμή εκείνη το έθνος στη μεγάλη του προσπάθεια είχε ανάγκη όλων των τέκνων του. Οι Κοτζαμπάσηδες δεν έπρεπε να εξοντωθούν φυσικά αλλά να εξουδετερωθούν πολιτικά. Αυτή η σωστή πολιτική ενέργεια που ήταν δυνατό να γίνει με την άφιξη του Υψηλάντη χωρίς "ρανίδα αίματος" δεν έγινε και βάρυνε καταθλιπτικά έκτοτε μέχρι σήμερα την εξελικτική πορεία του έθνους μας.

Το Λεοντάρι βάση του Αναγνωσταρά, Παπαφλέσσα είναι στο κέντρο της αντίδρασης κατά των κοτζαμπάσηδων. Από Λεονταρίτες γίνεται το πρώτο σώμα ασφαλείας του Υψηλάντη. Εκεί θα καταφύγει αργότερα μετά τη σύγκρουση όπως θα δούμε . Ο Υψηλάντης φθάνοντας στο στρατόπεδο Τρικόρφων ζήτησε εξ ονόματος του αδελφού του να αναλάβει τη γενική πολιτική και στρατιωτική διοίκηση. Να διαλυθούν οι τοπικές εφορίες και η γερουσία των Καλτεζών. Γύρω του συγκεντρώθηκαν ευθύς αμέσως οι φιλικοί, ο Κολοκτρώνης, οι καπεταναίοι και ο "μωρολαός".

Οι κοτζαμπάσηδες ιδίως της Αχαΐας με τους Φαναριώτες, Μαυροκορδάτο, Νέγρη, Καραντζά, καθένας για τους δικούς του σκοπούς συνασπίστηκαν και αρνήθηκαν. "Διότι αυτός επεριεστοιχίζετοαπο το σύνθημα των κλεφτοκαπεταναϊων και του μικρού λαού, οϊτινες ηγάπησαν και τον εσεβάσθησαν ως άνδρα κοινωφελή και ενάρετον και τον εθεώρησαν φραγμόν εις τη μεταξύ των αντιζηλϊαν περί του ποιος να γίνει πρώτος των άλλων...Και διότι άλλας έδιδεν ελευθερίας εις τους λαούς να έχωσιν ψήφον και χωρίς την ψήφον των να μην έρχονται αντιπρόσωποι αυτοχειροτονητοι... αλλά να προτιμώνται οι ικανοί. Αλλά αυτά δεν ήρεσαν εις τους κοτζαμπάσηδες, διότι ούτω πως ο λαός εφωτϊζετο...(Φωτάκος Α~σελ.155)

"Αλλά προτού φύγει ο Υψηλάντης από το Λεοντάρι, ανεφάνει οχλαγωγϊα δια να σκοτώσουν τους προύχοντας... Από Βέρβαινα τότε διεδόθη ότι δήθεν οι αποστάται σκοπόν είχαν να σκοτώσουν τους άρχοντας και ότι προς τούτο εραδιουργήθηκαν από τον αρχιμανδρίτην Φλέσσαν και τον Αναγνωσταρά διότι αυτοί οι άρχοντες έδιωξαν το Δ.Υψηλάντη. Ο ίδιος ο Μαυρομιχάλης εσυμβούλευσε τους αποστάτας να ησυχάσουν και με όρκο τους υπεσχέθη ότι θα στείλουν να φέρουν πίσω τον πρίγκιπα Υψηλάντη, όστις επήγε εις το Λεοντάρι και όπου ο λαός άνδρες και γυναικόπαιδα εσυνάχθησαν εκεί και τον εκράτησαν. Μάλιστα δε ολόκληρος η Δημητσάνα εσήκωσαν την μισήν Καρύταινα εις το πόδι επήγαν και αυτοί όλοι εις το Λεοντάρι με τα δάκρυα στα μάτια και με πολλάς παρακλήσεις τον έπεισαν να γυρίσει οπίσω και να έλθει εις τα Τρίκορφα. Εστάλη δε προς τούτους ο Αναγνωσταράς και ο Αρχιμανδρίτης Φλέσσας και τον συνόδευσαν εκείθεν εις το στρατόπεδο Τρικόρφων. " Φωτάκος Α~157,158.

Πραγματικά η αποχώρηση του Υψηλάντη και η μετάβαση του στο Λεονται, φαίνεται πως προκάλεσε θύελλα και έδωσε την ευκαιρία να εκδηλωθεί η αγάπη του λαού στο πρόσωπο του. Δεν αποκλείεται μάλιστα ένα μέρος όλης αυτής της ιστορίας να ήταν και σκηνοθεσία για να εκδηλωθεί ο λαός και να τρομοκρατηθούν οι φαναριώτες και κοτζαμπάσηδες, πράγμα το οποίον και επετεύχθη αλλά παράμεινε ανεκμετάλλευτο γιατί κυριάρχησε η διστακτικότητα και ένας επιζήμιας ποιότητας ιδεαλισμός του Υψηλάντη. Είχε ξεφοβίσει η ψυχή, ψηλώσει ο νους και η φαντασία του ραγιά που οραματιζότανε ένα αύριο μεγάλο και ωραίο. Μα στάθηκε άτυχος, τού'λειψε ο μεγάλος πολιτικός νους.

Γύρω από την κινητοποίηση του λαού και τις αντιλήψεις του αξίζει να μεταφέρουμε εδώ ένα μέρος από το γράμμα Λαγκαδιανών και Δημητσανιτών στον Στεμνιτσιώτες.

"Αποφασίσαμεν κοινή γνώμη να προοτρέξωμε κατά το Λεοντάρι όλοι μικροί και μεγάλοι, άνδρες και γέροντες, ιερείς και Λαϊκοί. Δια τούτο σας προσμένωμεν εις το δρόμον δια να συντρέξωμεν.... Ο πρίγκιψ Υψηλάντης δε δουλεύει το έθνος δια να πληρωθεί ούτε με κανέναν άλλο σκοπόν. Οι τύραννοι όμως της παρίδας μας (οι κοτζαμπάσηδες) έχουν γνώμη να μας κάνουν όλους μας σκλάβους. Εμεταχειρίσθησαν παντοίους τρόπους να τον ψυχράνουν και ιδού φεύγει...Ημείς πρέπει να κινηθώμεν αν όχι δι'άλλο καν δια να μάθωμεν και να δείξωμεν ότι εξυπνήσαμεν πλέον και δεν κοιμώμεθα ως ηλίθιοι..." Δοκίμιον Ιστορίας Ελληνικής Επανάστασης τόμος Β σελ.934.

Πολεμικές επιχειρήσεις γύρω απο την Τριπολιτσα

Μετά τη νίκη του Βαλτετσίου (12-13 Μ αϊ 1821) η πολιορκία της Τριπολιτσάς οργανώθηκε καλύτερα και προωθήθηκαν στα κράσπεδα της οι επαναστατικές δυνάμεις. Τα Λονταρίτικα τμήματα πολυάριθμα και αξιοπολεμα με αρχηγό τους τον Αναγνωσταρά έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις καθημερινές συγκρούσεις μεγάλες ή μικρές που οδήγησαν τελικά στην άλωση της Τριπολιτσάς. Σημειώνουμε ιδιαίτερες άγνωστες σελίδες τους. Οι Λεονταρίτες με τον Αναγνωσταρά και Ηλία Φλέσσα επικεφαλής κρατούσαν το τμήμα από τις ράχες του χωριού Θάνα μέχρις τον περίφημο μήλο του Βλάχου που δέσποζε σε μεγάλο μέρος του κάμπου. Μαζί τους ήταν και οι Κεφαλαίοι με ιδιαίτερα ταμπούρια. Ο Παπαφλέσσας με ένα μεγάλο τμήμα Λεονταριτών είχε πάει στα Μεγάλα Ντερβένια των Μεγάρων, που ήσαν τρεις ώρες πέρα από τον Ισθμό Κορίνθου πάνω από τους Αγίους Θεοδώρους και αποτελούσαν τότε τη μονή είσοδο ξηράς από τη Ρούμελη. (Δεν πρόκειται για την κακιά σκάλα αλλά για το πέρασμα ανάμεσα στα Γεράνεια). "Εις όλον τον καιρό της πολιορκίας της Τριπολιτσάς εστέλνοντο στρατιώται εις τα Μεγάλα Ντερβένια..., απ'όλα τα σώματα κατ'άναλογίαν, αλλά ιδϊος Καρυτινοί, Φαναρίται, Λεονταρίται και Μανιάται δια να φυλάτουν αυτά ώστε να μην έμπει βοήθεια των Τούρκων "Φωτάκος Α 162. -Ενα τμήμα εκ των κάμπων Μεγαλοπόλεως κρατούσε το Μικρό Μύτικα κοντά στο χωριό Ματζαγρά και ήταν στη διοίκηση του Πάνου Κολοκοτρώνη. Μεταξύ των αρχηγών του ήταν οι Γ. Τζάπας, Γ. Ζέρβας, Β. Μπούτουνας, Ντρούκας και ο περίφημος Παπαδημήτρης από το Δεδέμπεη (Τριπόταμο). Μεταξύ των μαχών περί την Τριπολιτσα σημαντική είναι η μάχη του μικρού Μύτικα ( ) που παρ'ολίγο να σκοτωθεί ο Πάνος Κολοκοτρώνης και να διαλυθεί το στρατόπεδο στο μέρος αυτό. Ο Πάνος Κολοκοτρώνης χτύπησε του Τούρκους και στον ενθουσιασμό της μάχης κατέβηκε στη πεδιάδα όπου το τουρκικό ιππικό κυριαρχούσε και του επετέθη. Τότε την κατάσταση την έσωσε ο Παπαδημήτρης με τους Δεδεμπεγιεσέους και Σημαρέους. Κράτησαν με ψηλό του φέκι τους Τούρκους ιππείς και έδωσαν την ευκαιρία να τραβηχθούν στα υψώματα ο Πάνος με τους δικούς του. "Εις τη μάχην αυτή διεκρίθη ο Παπαδημήτρης από του Τετέμπεη και αυτούς κυρίως έσωσε δια της παλικαριάς του την μάχην..." γράφει ο φωτάκος (Α 159).

Στην κατάληψη της Τριπολιτσάς συνέβαλαν σημαντικά και τα Λεονταρίτικα τμήματα ιδίως ταυπό τον Παν. Κεφάλα και Ηλ. Φλέσσα. Δεν είναι αληθινό ότι κατέλαβε την Τριπολιτσα.

Ο αδικημένος και άγνωστος ήρωας είναι ο Μανώλης Δούνιας από την Τσακωνιά. Αυτός κατόρθωσε με τους Αγιοπετρίτες να καταλάβη την τάπια προς την Πόρτα τ'Αναπλιού και να γυρίση τα κανόνια εναντίον των Τούρκων. -Υστερα ξεχύθηκαν όλοι οι πολιορκητές. Ο Μανώλης Δούνιας δε στάθηκε μόνο άτυχος γιατί αγνοήθηκε για τη μεγάλη του πράξη που τη καρπώθηκε άλλος. -Αγνωστος θυσιάστηκε για την πατρίδα αφήνοντας γυναίκα και επτά κορίτσια στο δρόμο. Από μια αναφορά της χήρας του βλέπουμε όλο το δράμα του αγωνιστού. Βλέπε Πελοποννησιακή πρωτοχρονιά Μανώλης Δούνιας. θ. Κατριβάνος. Μετά την κατάληψη της Τριπολιτσάς ένα χαρακτηριστικό επεισόδιο γύρω από τη διανομή των λαφύρων δείχνει ανθρώπους και χαρακτήρες της εποχής, (ο Π. Π. Γερμανός και τα χρυσαφικά του Σεχνετσίμπεη) Φωτάκος και Δεληγιάννης. Είχε δοθεί υπόσχεση στα στρατώματα που ήσαν στα Μεγάλα Ντερβένια πως θα τους κρατηθεί το μερίδιο. Για τους Λεονταρίτες το πήρε ο Αναγνωσταράς ως αρχηγός τους. Από τους Τουρκολεονταρίτες κανείς δεν καταδέχθηκε να έρθει σε επαφή με τους Ρωμιούς συμπατριώτες του στα τελευταία της πολιορκίας ξεπέρασαν κι αυτούς τους Μπαρδουνιώτες που τελικά συνενώθηκαν με τους Μυστριώτες γείτονες τους. Πολλοί σκοτώθηκαν στη σφαγή της κατάληψης. Οι δυνατοί κρατήθηκαν για ανταλλαγή. 20 "ζορμπάδες" μπέηδες πήρε ο Γιατράκος μαζί τους και ο περίφημος Καμήλμπεης της Κορίνθου. (Κολοκοτρώνης 82). -Αλλους παρακατιανούς πήραν ο Κεφάλας και οι Πισιοχωρήτες. ~ Ενας απ'αυτούς θα σταθή μοιραίος μετά 4 χρόνια γιατί οδήγησε τον Ιμπραήμ όπως θα δούμε στο σχετικό κεφάλαιο. Τελικά με τις ανταλλαγές αιχμαλώτων και πληρωμές απελευθέρωσαν έναν μικρό τμήμα Λεονταριτών, Τούρκων που διεσώθη και εγκατεστάθη στα παράλια της Μικράς Ασίας, Αιβαλή, Σμύρνη. Εκεί συγχωνεύθηκαν με το ντόπιο τουρκικό στοιχείο κι έμειναν μόνο Από την εποχή των "ταραξιών" επί τουρκοκρατίας που αναφέραμε παραπάνω, η επαρχία Λεονταρίου τόσο στους προεστούς της όσο και στο λαό, αποφεύγει να πάρει μέρος στους καυγάδες "για τπ χιλιάρα" όπως ονόμαζαν τη συμμετοχή στα άνοιγμα του μποξιά, δηλ. στην εκλογή των Μοραγιάννηδων και Βεκλήδων και το ρίξιμο των φόρων στο ραγιά. Οι δυό γνωστοί προύχοντες Σολομόνος και Παπαηλιόπουλος από το 1819 είχαν κριθεί άξιοι για το μυστικό της εταιρείας. Υπήρχε γενική απόφαση της φιλικής να μη βάζουν στην εταιρεία κοτζαμπάσηδες, μόνο από το 1820 ξεχώρησαν ορισμένους για τα πατριωτικά τους φρονήματα. Η παρουσία εξ άλλου των Αναγνωσταρά, Παπαφλέσσα, Νικηταρά και των συγγενών του Κολοκοτρώνη μαζί με τη νωπή ανάμνηση τόσων ηρωικών αγώνων κλεφτουριάς προκαθώριζε την επαρχία Λεονταρίου στο σύνολο της για το που θα ευρϊσκετο την ώρα που μετά τις πρώτες νίκες και σιγουριά για απελευθέρωση, πρόβαλαν μ'όλη τους την ορμή οι κοινωνικές αντιθέσεις, ανάμεσα στους άρχοντες και τον επαναστατημένο λαό, και τους καπεταναίους με τους φιλικούς. -Εκτοτε οι αντιθέσεις αυτές που παίρνουν χιλίων ειδών μορφές και στέλνουν χιλίων ειδών μηνύματα, από τη δολοφονία τον ανοιχτό εμφύλιο πόλεμο μέχρις το σαμποτάρισμα πολεμικών προσπαθειών και την προδοσία, θα κυριαρχήσουν σ'όλα τα χρόνια των αγώνων για τη λευτεριά και πολλές φορές θα φέρουν στο χείλος της καταστροφής την όλη προσπάθεια. Στο βάθος άσβεστη η αξίωση του λαού για ένα ελεύθερο ευτυχισμένο μέλλον. Ξεφοβισμένος ο ραγιάς άφησε την ψυχή του να αζηλώσει πλάταινε ο νους και η φαντασία του κι οραματίστηκε δική του γη δική του πατρίδα. Απ'το άλλο μέρος χωρίς να μην τους και χωρίς να τους μειώνει τη συνεισφορά τους μια σειρά ισχυροί που θάθελαν να πάρουν ολόκληρη τη θέση των Τούρκων. -Ετσι άρχισε ο δεύτερος εσωτερικός αγώνα του 1821 που κράτησε και βάρυνε πολύ περισσότερο από την εποχή του γιατί στο μεταξύ πέρασε στα γρανάζια της διεθνούς πολιτικής και των αντιθέσεων των μεγάλων δυνάμεων.

Από τον ερχομό του Δ. Υψηλάντη μορφοποιήθηκαν οι παρατάξεις που κυρίως συγκεντρώθηκαν γύρω από τους κοτζαμπάσηδες και καπεταναίους με φιλικούς. Τούτη την πρώτη περίοδο τα νησιά και κυρίως η -Υδρα που θα παίξει αργότερα κυρίαρχο ρόλο, τηρούν επαμφοτερίζουσα στάση που τους εξασφαλίζει το ρόλο του διαιτητή και άλλα υλικά ωφελήματα. Ανάμεσα σ'αυτά θα πρέπει να αναφερθεί και το "απαίσιο" τίμημα της δολοφονίας του Υδραίου Αντώνη Οικονόμου, στην οποία δυστυχώς φαίνεται πως βοήθησε το περιβάλλον του Υψηλάντη για να εξασφάλιση την υποστήριξη από τους αντιπάλους τους Υδραίους. Αργότερα, όταν στο παιχνίδι της εμφύλιας διαμάχης θα ρίξει το βάρος της ή εγγλέζικη πολιτική, η -Υδρα θα είναι το σκεύος της εκλογής της και μαζί με το Μαυροκορδάτο οι εκφραστές μιας πολιτικής φιλοαγγλικής.

Την πρώτη τούτη περίοδο ο αγώνας γίνεται στην άρνηση των καπεταναίων και του Υψηλάντη να δεχθούν το τερατώδες 'σχέδιον δια την εποχήν εκείνην και δια λαόν διεξάγοντα αγώνα απσλυτρωτικόν" όπως το χαρακτηρίζει ο Δ. Κόκκινος Γ— 145. Κατά το σχέδιο αυτό άρθρο 1 και 2 " Οι ευπατρίδαι της Πελοποννήσου θα είχαν το δικαίωμα να εκλέγουν αυτοί τους βουλευτάς ως και τους γερουσιαστάς" η δέ αρχιστρατηγία θα ασκείται από κεινού με τον Υψηλάντη και τη Γερουσία. Αντίθετα, οι καπεταναίοι και φιλικοί προσπαθούν να επιβάλλουν μιαν ισχυρή κυβέρνηση πολέμου. (Κοβερνομιλιτάρε) υπό τον Υψηλάντη. Μια γενική καχυποψία δυσχαιρένει την προσέγγιση. Ό λαός είχε πάντοτε σκοπόν να σκοτώσει τους άρχοντας και κάθε παραμικρά αιτία ερεθίζετο\ Εξομολογείται πολύ αργότερα ο Κολοκοτρώνης (σελ. 82).

Η απόφαση πολλών καπεταναίων για την εξόντωση των κοτζαμπάσηδων δεν ήταν εφεύρεση της στιγμής. Σήμερα γνωρίζουμε πως οι Αναγνωσταράς, Ανδρούτσος, Παπαφλέσσας υπεράσπιζαν αυτήν την άποψη. Αντιστάθηκε ο Κολοκοτρώνης κι όσο κι αν τον κατηγορούν γι'αυτό ήταν σωστή η ενέργεια του. Οι κοτζαμπάσηδες έπρεπε να εξουδετερωθούν πολιτικά και όχι να δολοφονηθούν. Την περίοδο εκείνη στη γενική καχυποψία εναντίον της επαναστάσεως και στην ανάγκη χρησιμοποίησης όλων των δυνάμεων, μια δολοφονία των προυχόντων θα έβλαπτε και εσωτερικά και διεθνώς. Αλλά και η συμφιλιωτική πολιτική χωρίς τη νίκη των επαναστατικών δυνάμεων περιέμπλεξε την κατάσταση και την οδήγησε σε ήττα. Φαίνεται δε ακόμα πως στις επαναστατημένες δυνάμεις του έθνους και κυρίως στους καπεταναίους έλειψε η ώριμη πολιτική συνείδηση, του προορισμού τους να δημιουργήσουν μια νέα τάξη πραγμάτων μαζί με την εθνική απελευθέρωση. Ο αγώνας τους αυτός καθ'αυτός δημιουργούσε τις αντικειμενικές συνθήκες του καινούργιου του εθνικά προοδευτικού. Αλλά έλειπε η φανατισμένη συνείδηση του χρέους του εθνικού και ταξικού μαζί. Απέβλεπαν ατομικά στην ανάδειξη τους ή την μοιρασιά της εξουσίας. -Ετσι εύκολα τους εξαγόραζεν η έμπειρη Μοραϊτική και Φαναριώτικη ολιγαρχία. Ακόμα η "μισθοφορία" των Ρουμελιωτών κατ'αρχήν και η απόφαση για μισθοδοσία μετά την πρώτη συνέλευση του -Αργούς Επιδαύρου επέτρεψε στους κοτζαμπάσηδες να γίνουν οι ίδιοι οπλαρχηγοί και να χρησιμοποιήσουν με ιδιοτέλεια τα όπλα τους. Πλην ίσως του Οδυσσέα Ανδρούτσου και Καραϊσκάκη κανείς καπετάνιος δεν κατώρθωσε να ξεφύγει από τη Μωρα<182>τικη Κίρκη ή τη νησιώτικη . Αλλά και οι δυό τους, ο πρώτος με τη ζωής του την πλήρωσαν ακριβά αυτή την ανεξαρτησία τους. Ο Κολοκοτρώνης για να γίνει συμπέθερος των Δεληγιαννεων προκάλεσε την απογήτευση των οπαδών του και την εγκατάληψής τους από αυτούς. Μέχρι το παιδί του ο Γενναίος τον εγκατέλειψε και στη συντριβή του ξέχασε τη συμβουλή του Ανδρούτσου. Ό Αλή πασάς όποιον ήθελε να εξόντωση τον έκανε συμπέθερο". Και όταν στο εύφορο έδαφος των οξυτάτων κοινωνικών αντιθέσων ήρθαν να προσθέσουν το λίπασμα τους οι ξένες επιρροές και τα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων τότε το ελληνικό πρόβλημα μετεβλήθη σε τραγωδία. Γιατί όπως τόσο πάντα επίκαιρα αναφέρει ο Φωτάκος (σελ. 353)"... τινές θέλοντες να φανούν ανώτεροι των άλλων επεκαλεσθησαν την εξωτερικην βοήθειαν υποσχόμενοι εις τους ξένους την χαμεριξή των υπόκλισιν αρκεί να εδίδετο εις αυτούς δύναμις, ηθική και υλική..." -Εκτοτε νοθεύεται η πρώτη καθαρότητα των κοινωνικών αντιθέσεων. Κυριαρχεί πλέον το παρασκήνιο των εξωτερικών δολοπλοκιών με βασική επιδίωξη Αγγλίας - Γαλλίας σε συμμαχία να εξοντώσουν τους κατά τι λιγότερους Ρωσίζοντες. Ο χρυσός, οι υποσχέσεις η υποκίνηση φιλοδοξιών, η ανικανότητα και άγνοια των νέων δυνάμεων

Η σύγκλιση της πρώτης εθνοσυνέλευσης στο -Αργός και συνέχεια στην Επίδαυρο έδωσενέα ευκαιρία για την των ανταγωνισμών και της διαμάχης. -Εχει προστεθεί στο εύφλεκτο υλικό και το αγγλικό ενδιαφέρον, με τη γνωστή εμπερία του σ'αυτά τα θέματα. Κι έχει διαλέξει το σκεύος της εκλογής και τον στόχο του αντιπάλου . Ο Μαυροκορδάτος, οι νησιώτες με μια μερίδα φερμένων από το εξωτερικό και με εποχιακούς συμμάχους ανάλογα στην περίσταση. Στόχος η εξόντωση των στρατιωτικών και του Υψηλάντη. Και μαζί με αυτούς και του πνεύματος της φιλικής εταιρείας γιατί εθεωρούντο ρωσικής προελεύσεως και προσανατολισμού. Ιδεολογικό πολιτικό σύνθημα στη βάση του σωστό και γιαυτό τελικά επιρρέασε μια σειρά αγνούς επαναστάτες: Η δημιουργία κεντρικής πολιτικής εξουσίας, κατάργηση των τοπαρχιών και καπετανάτων, πνεύμα πειθαρχίας και υπακοής στην κεντρική εξουσία μόνη υπεύθυνη για τη διεξαγωγή του αγώνα. Με την ευκαιρία δε, θα πρέπει να ειπωθεί και τούτο: Το Σύνταγμα της Επιδαύρου παρά τις πολλαπλές επικρίσεις του για ολιγαρχικόδεν ήταν τέτοιο. Υπήρξε στην ουσία του δημοκρατικό από τα πιο φιλελεύθερα της εποχής του. Οι ατέλειες της συγκροτήσεως αντιπροσωπευτικού βουλευτικού και οι αλχημίες περί τους βουλευτάς δε βαρύνουν το σύνταγμα καθ'εαυτό. Δεν έγινε ο νόμος που επροεβλέπετο για τις εκλογές. -Ετσι η "αντιπροσώπευση" ήταν σκιώδης και ολιγαρχική. Οι γενικές όμως αρχές του προσωρινού πολιτεύματος ήταν προοδευτικές και δημοκρατικές.

Αν παραβιάστηκαν - και παραβιάστηκαν συχνά - δε φταίει το σύνταγμα αλλά οι εφαρμοστές του. Το Λεοντάρι στην Πελοποννησιακή αντιπροσώπευση των παραστατών είχε στείλει στο -Αργός, τους Αναγνωσταρά, Παπαφλέσσα και Σολομόνο Πέτρο. Ο Νικηταράς ήταν φρούραρχος της Βουλής. -Οταν όμως από τους "παραστάτας" της Πελοποννήσου διαπιστώθηκε ότι είχαν εκλεγεί πολλοί φίλο των καπεταναίων και της νέας τάξεως, με τερτίπι υψηλής παλαιοκομματικής ποιότητας έγινε πρόταση να βγουν από τους Πελοποννησιακούς παραστάτες είκοσι έξι εθνικοί βουλευτές που θα μετέχουν στην εθνική συνέλευση. Οι στρατιωτικοί έπεσαν στην παγίδα και εξελέγησαν 26 βουλευτές αποκλειστικά από τους κατζαμπάσηδες γιατί αυτοί είχαν την πλειοψηφία στη συνέλευση των Πελοποννησιακών παραστατών. Και οι τρεις εκπρόσωποι της επαρχίας Λεονταρίου αποκλείστηκαν.

"Εις τας περισσότερος επαρχίας η εκλογή των πληρεξούσιων είχε γίνει κατά τύπους διότι η επιρροή των προκρίτων ήτο μεγάλη και εξελέγοντο χωρίς αντίδρασιν οι προβληθέντες υπό τούτων. Αλλά υπήρχαν και επαρχϊαι όπου οι στρατιωτικοί αμφισβήτησαν προς τους προκρίτους θέσεις και μερικοί μάλιστα επέτυχαν..." Κόκκινος 4 σελ. 40.

Μεταξύ των επαρχιών αυτών που κυριάρχησαν οι καπεταναίοι ήταν η επαρχία Λεονταρίου και Καρύταινας. Εξελέγησαν στην πρώτη οι Παπαφλέσσας, Αναγνωσταράς και Σολομόνος Πέτρος. Στη συνέλευση του -Αργούς και συνέχεια της Επιδαύρου όπου κατέφυγαν οι επικρατήσαντες πλέον ολιγαρχικοί ενεισχυμένοι και από τους θ. Νέγρη, Ανατολικής Στερεάς και Αλ. Μαυροκορδάτος, Δ. Στερεάς με τον πολυμήχανο και αδίστακτο Ιωαν. Κωλέτη, ενεταφιάσθη πολιτικά ή φιλική εταιρεία. Εξουδετερώθη ο Υψηλάντης και οι καπεταναίοι και έλαβαν μεγάλη εξουσία οι συμμαχήσαντες κοτζαμπάσηδες Νησιώτες, Φαναριώτες, Κωλέτης. Καταργήθηκε η σημαία και το σύμβολο της φιλικής εταιρείας ο φοίνικας και καθιερώθηκε η γαλανόλευκη με τη γλαύκα. Καταργήθηκε η αρχιστρατηγία. Δημιουργήθηκαν το δμελές εκτελεστικό που διώριζε και την κυβέρνηση και το 60 μελές βουλευτικό. Στην επικράτηση των ολιγαρχικών και καταδίκη της φιλικής εταιρείας έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο και τα περιβόητα γράμματα του τέως -Αρτας, Ιγνατίου Ουγκροβλαχίας από Πίζα Ιταλίας. "Η πατρίς κινδυνεύει εάν δεν συσταθεί εθνική διοίκησις και να είναι όχι μόνον αρεστή εις το γένος αλλά και προς τα ξένας δυνάμεις, αίτινες νομίζουν ότι πειράζεται η ησυχία των λαών των από κάθε σύστημα ....Το σύστημα σας το βλέπουν ως σύστημα καρβουνάρικον, το διαβάλλουνκαι είχαν και δίκαιον διότι τοιούτοντο εκήρυξεν απ'αρχής ο Υψηλάντης... Αλλέως οι κόποι σας είναι χαμένοι. Ο Ιγνάτιος φίλτατος του Αλή Πασά, στενώτατα συνδεδεμένος με τους -Αγγλους ήταν πολέμιος της κηρύξεως της ελληνικής επανάστασης και έμεση τη φιλική εταιρεία και τον Υψηλάντη τους όποιους εθεώρει ρωσόφιλους ενώ αυτός ήτο άνθρωπος των -Αγγλων. Συνενώθη με τους αντιπάλους των και κυρίως με Μαυροκορδάτο του οποίου υπήρξε πολίτιμος βοηθός και τελικά επέτυχαν να διαλύσουν τη φιλική εταιρεία.

Τον Υψηλάντη τους καπεταναίους και τα θεμέλια της ελευθερίας και της προόδου του ελληνικού έθνους.